Słowa kluczowe
region kielecki
słowniczki gwarowe
dialektyzmy leksykalne
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem opisu w artykule są dwa regionalne słowniczki z obszaru Małopolski środkowo-północnej autorstwa ks. Władysława Siarkowskiego. Rejestrują one dziewiętnastowieczną leksykę z regionu kieleckiego (okolice Kielc, Pińczowa). Charakteryzując zbiorki wyrazów, uwzględniam następujące kwestie: a) czas powstania słowniczków; b) objętość; c) zasięg terytorialny; d) makrostrukturę słowniczków, e) mikrostrukturę słowniczków. Zawarty w nich materiał leksykalny stanowi przede wszystkim źródło do poznania najstarszego stanu gwar małopolskich (ściślej: Małopolski środkowo-północnej), źródło do badań gwar polskich w ogóle, ale daje także wgląd w pracę warsztatową niewykwalifikowanych leksykografów, pasjonatów, hobbystów, miłośników „rzeczy ludowych”, których działania przyczyniły się do zachowania i ocalenia od zapomnienia mowy mieszkańców wsi w dobie niewoli narodowej.
Bibliografia
Bartnicka B. (1997), Władysław Matlakowski jako dialektolog, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po ziemi łomżyńskiej, Łomża, s. 19–25.
Biela J. (1891), Spis wyrazów zebranych we wsi Żarnówce nad Skawą, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 374–384.
Bystroń J.S. (1937), Andrzej Cinciała, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 76.
Cinciała A. (1998), Słownik dyalektyczny Księstwa Cieszyńskiego z dodatkiem przysłowiów i frazeologii [reprodukcja fotooffsetowa z rękopisu], Wisła.
Cinciała A. (1931), Pamiętnik dra Andrzeja Cinciały notariusza w Cieszynie (1825–1898), Katowice.
Cygan S. (1997), Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 102–118.
Cygan S. (1998), Ksiądz Władysław Siarkowski (1840-1902) jako dialektolog-amator, [w:] Studia językoznawcze. Praca zbiorowa, pod red. W. Kupiszewskiego, Kielce – Warszawa, s. 97–106.
Cygan S. (2002), Gwara w pracach etnograficznych Zygmunta Wasilewskiego, [w:] Zygmunt Wasilewski – polityk – krytyk – regionalista, pod red. M. Meduckiej, Kielce, s. 145–160.
Cygan S. (2003), Materiały etnograficzne z okolic Pińczowa księdza Władysława Siarkowskiego jako źródło do badań nad gwarami polskimi, [w:] Ks. W. Siarkowski, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha, Kielce, s. LXXIII–XC.
Cygan S. (2005), Ludoznawcze zainteresowania kieleckiej inteligencji, [w:] Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku, pod red. M. Meduckiej, Kielce, s. 11–27.
Cygan S. (2009), Mniej znane quasi-kwestionariusze do badań dialektów polskich, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 59–75.
Cygan S. (2015), Trzy dziewiętnastowieczne małopolskie słowniczki gwarowe, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 7–23.
Dembowski B. (1891), Spis wyrazów i wyrazów używanych na Podhalu jako uzupełnienie poprzednich zbiorów, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 301–317.
Doroszewski W. (1953), Przedmiot i metody dialektologii, „Poradnik Językowy, z. 4, s. 4–12.
Dubisz S. (2011), Kwalifikatory w słowniku – problem nie tylko leksykograficzny, „Prace Filologiczne”, t. LX, s. 99–108.
Engelking-Teleżyńska E., Markowski A., Weiss E. (1989), Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 300–309.
Filas A., Janecki S. (1998), Umierająca klasa. Polska inteligencja jako formacja należy do przeszłości, współpraca P. Moszyński, J. Szczęsny, „Wprost”, 22 listopada 1998, s. 24–28.
Gloger Z. (1893), Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim, „Prace Filologiczne”, t. IV, s. 795–904.
Górski R. (1974), Oskar Kolberg. Zarys życia i działalności, Warszawa.
Gruchmanowa M. (1998), O. Kolberg jako gwaroznawca, [w:] Oskar Kolberg 1814–1890. Materiały sesji naukowej. Kraków, 26 XI 1994, Kraków, s. 29–34.
Jaskłowski Z. (1889), Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach, „Prace Filologiczne”, t. V, s. 90–98.
Kapuścik J. (1995), Władysław Matlakowski. Lekarz-pisarz-uczony, Warszawa.
Karaś H. (2011), Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.
Karaś H. (2012), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe jako przedmiot badań językoznawczych, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 55–64.
Karaś H. (2013), Słowniczek gwar wielkopolskich Oskara Kolberga w dziejach polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Cum reverentia, gratia, amicitia... Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Walczakowi, t. II, pod red. J. Migdał i A. Piotrowskiej-Wojaczyk, Poznań, s. 33–44.
Karłowicz J. (1871), Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe, Warszawa.
Kiniowski M. (1937), Chełchowski Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 271–272.
Kolberg O. (1865), Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Sandomierskie, Warszawa.
Kolberg O. (1965), Dzieła wszystkie, t. 64: Korespondencja Oskara Koberga, część I (1837–1876), Wrocław – Poznań.
Kolberg O. (1966), Dzieła wszystkie. T. 65: Korespondencja Oskara Koberga, część II (1877–1882), Wrocław – Poznań.
Koniusz E. (2007), Materiały księdza Władysław Siarkowskiego w Słowniku gwar polskich Jana Karłowicza, [w:] W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, pod red. S. Cygana, Kielce, s. 107–119.
Kowalska-Lewicka A. (1975), Władysław Matlakowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 205–206.
Krzyżanowski J. (1965a), Stanisław Chełchowski, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Krzyżanowski J. (1965b), Andrzej Cinciała [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Krzyżanowski J. (1965c), Karol Mátyás, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Kupiszewski W. (2011), Co z tego pozostało? (O pewnej gwarze po stu latach), „Prace Filologiczne”, t. LXII, s. 155–162.
Linde M.S.B. (1951), Słownik języka polskiego, t. V, wyd. III, Warszawa.
Łoś J. (1904), Znaczenie „Słownika gwar polskich”, [w:] Życie i prace Jana Karłowicza (1836–1903). Książka zbiorowa wydana staraniem i nakładem redakcji „Wisły”, Warszawa, s. 176–180.
Malinowski L. (1873), Beiträge zur slavischen Dialectologie. I. Ueber die oppelnsche Mundart in Oberschlesien. (1. Heft: Laut- und Formenlehre), Leipzig.
Matlakowski W. (1891), Zbiór wyrazów ludowych dawnej Ziemi Czerskiej, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 362–373.
Matlakowski W. (1894), Słownik wyrazów ludowych zebranych w Czerskiem na Kujawach, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, V, s. 127–147.
Mátyás K. (1891), Słowniczek gwary ludu zamieszkującego wschodnio-południową najbliższą okolicę Nowego Sącza (wsie: Zawada, Nawojówka, Brzeziny, Kunów, Jamnica, Poręba, Bielowice i Dąbrówka Polska), „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 318–335.
Miodunka W. (1989), Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.
Najder Z. (2000), Od służby do nostalgicznego mitu, „Rzeczpospolita” nr 22 (388) z 3–4 czerwca.
Nowowiejski B. (2003), „Słowniczek gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza jako rekonstruowane źródło do historii polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 97–102.
Nowowiejski B. (2007), Z warsztatu leksykograficznego Ludwika Czarkowskiego, [w:] Gwary dziś t. 4: Konteksty dialektologii, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 263–273.
Nowowiejski B. (2009a), Przekładowy słownik niemiecko-polski z połowy XIX wieku jako zapis językowej świadomości słownikarza, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, Szczecin, s. 83–93.
Nowowiejski B. (2009b), Zapomniane słownictwo z połowy XIX wieku, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 9, s. 217–231.
Nowowiejski B. (2010a), Z warsztatu leksykograficznego Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, [w:] Język polski – wczoraj – dziś – jutro, pod red. B. Czopek-Kopciuch i P. Żmigrodzkiego, Kraków, s. 176–183.
Nowowiejski B. (2010b), Wychowawczy wymiar słowników niemiecko-polskich z XIX w., „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 10, s. 203–214.
Nowowiejski B. (2013), Słownik Mrongowiusza – między Lindem a słownikiem wileńskim, „Prace Filologiczne”, t. LXIV, s. 225–244.
Pelcowa H. (2003), Synonimia i wieloznaczność w słowniku gwarowym, [w:] Gwary dziś, t. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 203–216.
Reichan J., Woźniak K. (2001), Perspektywy polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 1: Metodologia badań, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 33–42.
Rembiszewska D.K. (2010), Słownik dialektu knyszyńskiego a inne słowniczki gwarowe z obszaru północno-wschodniej Polski, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 345–361.
Rzeszowski L. (1891), Spis wyrazów ludowych z okolicy Żywca, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 353–361.
Ks. Siarkowski W. (1878–1880), Materyały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, cz. 1–3, Kraków, [odb. z:] „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, 1878, t. 2, s. 209–259, 1879, t. 3, s. 3–61, 1880, t. 4, s. 83–184, [przedruk w:] Ks. W. Siarkowski, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, do druku przygotowali L. Michalska-Bracha i K. Bracha, Kielce 2000.
SGP, Słownik gwar polskich. Źródła, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1977.
SKarł, Karłowicz J. (1900–1911), Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków.
SWar, Słownik języka polskiego [tzw. warszawski], red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900–1927.
SWil, Słownik wileński, cz. I–II, Wilno, 1861.
Skrukwa A. (2014), Oskar Kolberg 1814–1890, Poznań.
Sokólska U. (2013), Przyczynki do projektu Wielkiego słownika polskiego Jana Karłowicza jako źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX wieku, „Prace Filologiczne”, s. 351–366.
Surdykowski J. (1998), Żywy umysł, „Wprost” 22 grudnia 1998, s. 36–37.
Tomaszewska E. (2015), Oskar Kolberg i ks. Władysław Siarkowski – współpraca i wkład w dokumentację kultury ludowej Kielecczyzny, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 329–337.
Tyrpa A. (2015), Językoznawstwo w Dziełach wszystkich Oskara Kolberga, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 91–108.
Urbańczyk S. (1993), Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków.
Waga A. (1860), Abecadłowy spis wyrazów ludowego języka w okolicach Łomży, Wizny i przyległych, „Biblioteka Warszawska”, t. II, s. 748–760.
Wojtkiewicz I. (2003), O „Słowniczku gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, [w:] Słowa jak mosty nad wiekami, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok, s. 287–297.
Woźniak K. (2000), Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe, pod red. H. Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17–51.
Wronicz J. (2010), Mały słownik gwar polskich, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 457–469.
Wysoczański W. (2015), Materiały językowe w Kolbergowskim przekazie źródłowym, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 107–124.
Zawiliński R. (1887), O sposobie gromadzenia materyałów etnograficznych, „Wisła”, t. I, s. 3–8; s. 43–48.
Złoża J. (1891), Zbiór wyrazów używanych w okolicach Chochołowa, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 341–352.
Żeromski S. (1929), Snobizm i postęp, Warszawa – Kraków.
Żmigrodzki P. (2003), Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.
Żyga A. (1975), Mátyás Karol Marian, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).