Słowa kluczowe
archaizm językowy
peryferie etniczno-językowe
interferencja
Jak cytować
Abstrakt
W artykule został omówiony problem archaiczności polszczyzny południowokresowej. Przedstawiono podstawy teoretyczne zagadnienia archaiczności odmian terytorialnych języka (teoria falowa J. Schmidta, poglądy neolingwisty włoskiego M. G. Bartoliego). Zreferowano wyniki badań autorów polskich na temat archaizmów i innowacji w kontekście centrum i peryferii językowych: T. Milewskiego, Z. Stiebera, H. Popowskiej-Taborskiej. Na tym tle przedstawiono cechy archaiczne polszczyzny południowokresowej w odniesieniu do XVII–XVIII wieku. Zwrócono uwagę na problemy metodologiczne oraz interpretacyjne dotyczące funkcjonowania archaizmów w tej odmianie języka (konieczność zastosowania metod językoznawstwa konfrontatywnego oraz historyczno-porównawczego, trudność w odróżnieniu archaizmu od zapożyczenia).
Bibliografia
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. (2006), Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.
Dubisz S. (1999), Status polszczyzny Kresów północno-wschodnich wobec języka innych polonocentrycznych wspólnot komunikatywnych poza granicami kraju, „Acta Baltico-Slavica” 24, s. 87–93.
Dubisz S. (2000), Regionalizmy w polszczyźnie poza granicami kraju, [w:] Kultura, język, edukacja, t. 3, red. R. Mrózek, Katowice, s. 167–172.
Dzięgiel E. (2003), Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Warszawa.
Heinz A. (1983), Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa.
Kosyl C. (1978), Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w 1. połowie XVIII wieku (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 17, s. 105–121.
Kość J. (1999), Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej, Lublin.
Kość J. (2000), Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych, „Slavia Orientalis”, t. 49, nr 3, s. 451–462.
Krasowska H. (2015), Stan badań nad polszczyzną południowokresową. Przeszłość i perspektywy badawcze, [w:] Język polski i polonistyka w Europie Wschodniej: przeszłość i współczesność, red. I. Bundza, E. Kowalewski, A. Krawczuk, O. Slyvynskij, Kijów, s. 55–68.
Kurzowa Z. (1983), Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa–Kraków.
Kurzowa Z. (1997), Historia i współczesność języka polskiego na Kresach południowo-wschodnich, [w:] Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich, red. I. Grek-Pabisowa, Warszawa, s. 111–165.
Kurzowa Z. (2006), Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., [w:] Z. Kurzowa, Prace językoznawcze, t. 2, wybór i oprac. M. Szpiczakowska, M. Skarżyński, Kraków.
Lehr-Spławiński T. (1914), O mowie Polaków w Galicji Wschodniej, „Język Polski” 2, z. 2–3, s. 40–51.
Lehr-Spławiński T. (1966), Wzajemne wpływy polsko-ruskie w dziedzinie językowej, [w:] T. Lehr-Spławiński, Studia i szkice wybrane z językoznawstwa słowiańskiego, seria 2, Warszawa, s. 130–142.
Mańczak W. (1970), Z zagadnień językoznawstwa ogólnego, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Mańczak W. (1996), Problemy językoznawstwa ogólnego, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Mańczak W. (2007), Rzekoma archaiczność obszarów peryferycznych, „Jezikoslovni zapiski” 2007, 13, 1–2, s. 279–283.
Milewski T. (1965 [1966]), Archaizmy peryferyczne obszaru prasłowiańskiego, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji PAN”, Oddział w Krakowie, s. 134–137.
Nowowiejski B. (1996), Kresowizm – co to takiego?, [w:] Wilno i Kresy północno-wschodnie, t. 3, Polszczyzna kresowa, red. E. Feliksiak, B. Nowowiejski, Białystok, s. 43–61.
Popowska-Taborska H. (1980a), Kaszubszczyzna. Zarys dziejów, Warszawa.
Popowska-Taborska H. (1980b), Problem południowosłowiańskiej peryferii językowej w dociekaniach nad etnogenezą Słowian, [w:] Etnogeneza i topogeneza Słowian, red. I. Kwilecka, Poznań, s. 55–63.
Popowska-Taborska H. (1981), Połabszczyzna jako północno-zachodnia peryferia Słowiańszczyzny, [w:] Słowiańszczyzna połabska między Niemcami a Polską, red. J. Strzelczyk Poznań, s. 95–108.
Popowska-Taborska H. (1986), Problematyka centrum i peryferii obszaru etnicznego w świetle archaizmów i innowacji dialektalnych (na podstawie analizy obszaru polskiego), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, s. 171–180; [przedruk w:] Popowska-Taborska H. (2004), Z językowych dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa, s. 269–277.
Rieger J. (2001), Język polski na Wschodzie, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 575–590.
Rieger J. (2019), Szanse przetrwania czy odrodzenia się polszczyzny kresowej, „Prace Filologiczne”, t. LXXIII, s. 343–368.
Rykiel B. (1963), O języku Wilczków – mieszczan lwowskich XVII wieku, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 32–39.
Sawaniewska-Mochowa Z. (1991), Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 6, red. J. Rieger, W. Werenicz, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 223–254.
Sawaniewska-Mochowa Z. (1995), Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej za lata 1989–1993 (z uzupełnieniami do roku 1988), [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 8, red. J. Rieger, Warszawa, s. 265–282.
Sicińska K. (2013), Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii), Łódź.
Sicińska K. (2016), Archaizmy fleksyjne w polszczyźnie południowokresowej XVII i XVIII wieku, [w:] Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, red. J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, Lublin, s. 39–55.
Sicińska K. (2018a), Dylematy interpretacyjne badacza dawnej polszczyzny południowokresowej, [w:] Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, red. M. Pastuch, M. Siuciak, przy współpracy K. Wąsińskiej, W. Wilczek, Katowice, s. 415–435.
Sicińska K. (2018b), Jak badać polszczyznę południowokresową XVII i XVIII wieku? Z problemów metodologicznych dialektologii historycznej, [w:] Metodologie językoznawstwa. Od diachronii do panchronii, red. P. Stalmaszczyk, Łódź, s. 11–42.
Sicińska K. (2018c), Z historii badań nad polszczyzną południowokresową XVII i XVIII wieku, [w:] Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz, Kraków, s. 289–302.
Sicińska K. (2020), O statusie i nazewnictwie odmian języka polskiego na dawnych Kresach Wschodnich, „Prace Filologiczne”, t. LXXV, część 2, s. 237–262, https://journals.polon.uw.edu.pl/index.php/pf/article/download/682/607/.
Stieber Z. (1974), O archaizmach i innowacjach peryferycznych, [w:] Studia indoeuropejskie.
Études indo-européennes, red. J. Kuryłowicz, Wrocław, s. 239–241.
Urbańczyk S. (1979), Przyczyny zaniku samogłosek pochylonych w języku polskim, [w:] S. Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław, s. 265–277.
Wiśniewska H. (1975), Polszczyzna przemyska wieków XVII–XVIII, Wrocław.
Zielińska A. (2003), Czy polszczyzna północnokresowa ma szanse przetrwania? (w świetle koncepcji dyglosji i żywotności etnolingwistycznej ethnolinguistic vitality), „Acta Baltico-Slavica”, s. 97–109.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).