Synonimia słowotwórcza przymiotników w gwarach – wybrane problemy interpretacyjne

Article Sidebar

PDF
Opublikowane: gru 10, 2021
DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2021.14.9
Słowa kluczowe:
dialektologia, słowotwórstwo, synonimia, przymiotnik

Main Article Content

Irena Jaros
Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii
https://orcid.org/0000-0001-6397-5890

Abstrakt

Autor prezentuje wybrane problemy analizy odprzymiotnikowych derywatów, które wchodzą w relacje synonimii słowotwórczej. Na przykładzie występujących w gwarach Polski centralnej przymiotników ekspresywnych oraz oznaczających intensyfikację cechy lub jej osłabienie omawia trudności związane z interpretacją znaczenia derywatów oraz funkcji formantów, które je tworzą. Przymiotniki oznaczające wysoki stopień natężenia danej cechy tworzą szeregi synonimów bliskoznacznych, których formanty, pełnią różną funkcję – ekspresywną (np. -uchny, -uśki, -utki, -usi, -usieńki) oraz wzmacniającą i wyolbrzymiającą nazywaną cechę (np. -chny, -achny, -alachny, -aśny, -aśki). Szczególną uwagę zwraca się na kontekst, który odgrywa podstawową rolę w prawidłowym odczytaniu znaczenia przymiotników o znaczeniu cechy niepełnej. Jest on podstawowym narzędziem selekcji materiału, w którym te same formanty (np. -awy, przy-, przy-/-awy) tworzą derywaty wskazujące na osłabienie cechy podstawowej oraz jej nadmiar.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Jaros, I. (2021). Synonimia słowotwórcza przymiotników w gwarach – wybrane problemy interpretacyjne. Gwary Dziś, 14, 95-104. https://doi.org/10.14746/gd.2021.14.9
Numer
Tom 14 (2021)
Dział
Artykuły i rozprawy

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:

uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Referencje

  1. AGP, Dejna K. (1998), Atlas gwar polskich, t. 1: Małopolska; Dejna K., Gala S., Zdaniukiewicz A.A., Czyżewski F. (2000), Atlas gwar polskich, t. 2: Mazowsze; Dejna K., Gala S. (2001), Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk; Dejna K. (2002), Atlas gwar polskich, t. 4: Wielkopolska, Kaszuby, Warszawa.
  2. AJK, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. I–XV, red. Z. Stieber, H. Popowska-Taborska, Wrocław 1964–1978.
  3. AJŚ, Zaręba A. (1969–1996), Atlas językowy Śląska, t. I–VIII, Warszawa.
  4. Bałabaniak D. (2013), Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych, Opole.
  5. Bąk P. (1968), Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. Zarys fonetyki i słowotwórstwa, Wrocław.
  6. Bogusławski A. (1991), Polski sufiks -utki, „Poradnik Językowy”, s. 174–179.
  7. Burska-Ratajczyk B. (2001), Wariantywność gwarowych formacji słowotwórczych – współczesność wobec tradycji, [w:] Leksyka a gramatyka w tekście językowym, red. K. Wojtczuk, Siedlce, s. 205–222.
  8. Chludzińska-Świątecka J. (1956), Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur. (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 21–27.
  9. Cyran W. (1960), Gwary polskie w okolicach Siedlec, Łódź.
  10. Cyran W. (1977), Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódź.
  11. Dobrzyński W. (1967), Gwary powiatu niemodlińskiego, cz. 2: Morfologia, teksty gwarowe, Wrocław.
  12. Domaradzki M. (1992), O szeregach synonimów tworzonych przez współtematyczne formacje atrybutywne, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 447–454.
  13. Gala S. (1994), Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I–II, Łódź.
  14. GWJP, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykow, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
  15. Jadacka H. (1978), O interpretacji derywatów odprzymiotnikowych z sufiksem -awy, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 146–159.
  16. Jadacka H. (1986), Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
  17. Janus E. (1981), Wykładniki intensywności cechy (na materiale polskim i rosyjskim), Wrocław.
  18. Janowska A. (2007), Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Katowice.
  19. Jaros I. (2001), Gwary opoczyńskie na tle językowego pogranicza Małopolski i Mazowsza, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, t. 40, Łódź.
  20. Jaros I. (2002), Zagadnienie wariantywności słowotwórczej na przykładzie nazw środków czynności, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XLVII, s. 51–70.
  21. Jaros I. (2009), Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczoleksykalne, Łódź.
  22. Jaros I. (2016a) Przymiotnikowe synonimy słowotwórcze w gwarach polskich (zarys problemu), [w:] Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, red. J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, Lublin, s. 23–37.
  23. Jaros I. (2016b), Przymiotnikowe derywaty o znaczeniu niepełnej cechy i ich prefigowane synonimy w gwarach Polski centralnej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 63, s. 17–34.
  24. Jaros I. (2017), O synonimii słowotwórczej przymiotników temporalnych w gwarach Polski centralnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51/2, s. 129–139, http://dx.doi.org./10.1877/0208-6077.51.2.10.
  25. Kaliszan J. (2000), Synonimia słowotwórcza rzeczowników w języku polskim i rosyjskim, Poznań.
  26. Kaproń-Charzyńska I. (2009), O synonimach słowotwórczych w aspekcie normatywnym, [w:] Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych, red. A. Piotrowicz, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań, s. 103–112.
  27. Kleszczowa K. (1998), Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.
  28. Kleszczowa K. (2003), Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Katowice.
  29. Kowalska A. (2011), Apelatywne nazwy miejsc w dialektach polskich. Derywacja sufiksalna, Poznań.
  30. Kr, Krupska-Perek A. (1988), Ludowe cechy słowotwórstwa przymiotników w gwarach centralnej Polski, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXXIV, s. 97–103.
  31. MAGP, Mały atlas gwar polskich, t. 1–13, Warszawa 1957–1970.
  32. Marciniak R. (2008), Gwary łowickie dawniej i dziś na tle innych gwar polskich, Łódź.
  33. Marciniak-Firadza R. (2013), Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. I: Studium słowotwórczo-leksykalne, cz. II: Słownik, Łódź.
  34. Osowski B. (2009), Przymiotniki z elementem -w- w części sufiksalnej w „Tekstach gwarowych ze środkowej Wielkopolski” Zenona Sobierajskiego, [w:] Język z różnych stron widziany, red. M. Skarżyński, A. Czelakowska.
  35. Osowski B. (2012), Morfologiczne i leksykalne wykładniki gradacji cechy wyrażonej przymiotnikiem w języku mieszkańców dwóch miejscowości w Wielkopolsce, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 76–78.
  36. Pepłowski F. (1974), Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w XVI w., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
  37. Satkiewicz H. (1987), Zagadnienia poprawności słowotwórczo-semantycznej, [w:] Kultura języka polskiego, Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Warszawa, s. 229–439.
  38. Sierociuk J. (1991), W sprawie wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Wariancja w języku, red. S. Gajda, Opole, s. 175–178.
  39. Sierociuk J. (2004), Niektóre aspekty wariantywności słowotwórstwa gwarowego, [w:] Slovenčina na začiatku 21. storočia, Na počest’ profesora Ivora Ripku, red. M. Imrichová, Prešov, s. 24–29.
  40. Sierociuk J. (2006), Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 209–214.
  41. Skubalanka T., Książek-Bryłowa W. (1992), Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław.
  42. SL, Dejna K. (1974–1975), Słownictwo ludowe z terenu województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, (A–B), XX, s. 189–277; (C–D), XXI, s. 135–290; Dejna K. (1976–1985) Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, (E–J), XXII, s. 135–268; (K), XXIII, s. 147–290; (L–M), XXIV, s. 149–274; (N–Ó), XXV, s. 123–276; (Pa–Por), XXVI, s. 117–257; (Pos-R), XXVII, s. 129–281; (Sa–Sy), XXVIII, s. 119–261; (Sz–U) XXIX, s. 83–233; (W), XXX, s. 91–213; (Z–Ż), XXXI, s. 143–265.
  43. St, Staszewska Z. (1982), Przymiotniki stopnia natężenia w gwarze okolic Radomska, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXVII, s. 71–97.
  44. Szczaus A. (2005), Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin.
  45. Szym, Szymczak M. (1962–1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1–8, Wrocław.
  46. Szymczak M. (1961), Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, Łódź.
  47. Winkler-Leszczyńska I. (1964), Sufiksy przymiotnikowe -ity, -isty, -aty, -asty w języku polskim na tle ogólnosłowiańskim, Wrocław–Warszawa–Kraków.
  48. Witkowska-Gutkowska M. (1999), Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki, Łódź.
  49. Zarębski R. (2015), Synonimia słowotwórcza w świetle derywacji z udziałem sufiksów obcych (perspektywa historyczno-językowa), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXXI, s. 127–140.