Synonimia słowotwórcza przymiotników w gwarach – wybrane problemy interpretacyjne
Main Article Content
Abstrakt
Autor prezentuje wybrane problemy analizy odprzymiotnikowych derywatów, które wchodzą w relacje synonimii słowotwórczej. Na przykładzie występujących w gwarach Polski centralnej przymiotników ekspresywnych oraz oznaczających intensyfikację cechy lub jej osłabienie omawia trudności związane z interpretacją znaczenia derywatów oraz funkcji formantów, które je tworzą. Przymiotniki oznaczające wysoki stopień natężenia danej cechy tworzą szeregi synonimów bliskoznacznych, których formanty, pełnią różną funkcję – ekspresywną (np. -uchny, -uśki, -utki, -usi, -usieńki) oraz wzmacniającą i wyolbrzymiającą nazywaną cechę (np. -chny, -achny, -alachny, -aśny, -aśki). Szczególną uwagę zwraca się na kontekst, który odgrywa podstawową rolę w prawidłowym odczytaniu znaczenia przymiotników o znaczeniu cechy niepełnej. Jest on podstawowym narzędziem selekcji materiału, w którym te same formanty (np. -awy, przy-, przy-/-awy) tworzą derywaty wskazujące na osłabienie cechy podstawowej oraz jej nadmiar.
Downloads
Article Details
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Referencje
- AGP, Dejna K. (1998), Atlas gwar polskich, t. 1: Małopolska; Dejna K., Gala S., Zdaniukiewicz A.A., Czyżewski F. (2000), Atlas gwar polskich, t. 2: Mazowsze; Dejna K., Gala S. (2001), Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk; Dejna K. (2002), Atlas gwar polskich, t. 4: Wielkopolska, Kaszuby, Warszawa.
- AJK, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. I–XV, red. Z. Stieber, H. Popowska-Taborska, Wrocław 1964–1978.
- AJŚ, Zaręba A. (1969–1996), Atlas językowy Śląska, t. I–VIII, Warszawa.
- Bałabaniak D. (2013), Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych, Opole.
- Bąk P. (1968), Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. Zarys fonetyki i słowotwórstwa, Wrocław.
- Bogusławski A. (1991), Polski sufiks -utki, „Poradnik Językowy”, s. 174–179.
- Burska-Ratajczyk B. (2001), Wariantywność gwarowych formacji słowotwórczych – współczesność wobec tradycji, [w:] Leksyka a gramatyka w tekście językowym, red. K. Wojtczuk, Siedlce, s. 205–222.
- Chludzińska-Świątecka J. (1956), Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur. (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 21–27.
- Cyran W. (1960), Gwary polskie w okolicach Siedlec, Łódź.
- Cyran W. (1977), Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódź.
- Dobrzyński W. (1967), Gwary powiatu niemodlińskiego, cz. 2: Morfologia, teksty gwarowe, Wrocław.
- Domaradzki M. (1992), O szeregach synonimów tworzonych przez współtematyczne formacje atrybutywne, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 447–454.
- Gala S. (1994), Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I–II, Łódź.
- GWJP, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykow, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
- Jadacka H. (1978), O interpretacji derywatów odprzymiotnikowych z sufiksem -awy, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 146–159.
- Jadacka H. (1986), Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
- Janus E. (1981), Wykładniki intensywności cechy (na materiale polskim i rosyjskim), Wrocław.
- Janowska A. (2007), Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Katowice.
- Jaros I. (2001), Gwary opoczyńskie na tle językowego pogranicza Małopolski i Mazowsza, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, t. 40, Łódź.
- Jaros I. (2002), Zagadnienie wariantywności słowotwórczej na przykładzie nazw środków czynności, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XLVII, s. 51–70.
- Jaros I. (2009), Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczoleksykalne, Łódź.
- Jaros I. (2016a) Przymiotnikowe synonimy słowotwórcze w gwarach polskich (zarys problemu), [w:] Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, red. J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, Lublin, s. 23–37.
- Jaros I. (2016b), Przymiotnikowe derywaty o znaczeniu niepełnej cechy i ich prefigowane synonimy w gwarach Polski centralnej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 63, s. 17–34.
- Jaros I. (2017), O synonimii słowotwórczej przymiotników temporalnych w gwarach Polski centralnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51/2, s. 129–139, http://dx.doi.org./10.1877/0208-6077.51.2.10.
- Kaliszan J. (2000), Synonimia słowotwórcza rzeczowników w języku polskim i rosyjskim, Poznań.
- Kaproń-Charzyńska I. (2009), O synonimach słowotwórczych w aspekcie normatywnym, [w:] Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych, red. A. Piotrowicz, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań, s. 103–112.
- Kleszczowa K. (1998), Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.
- Kleszczowa K. (2003), Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Katowice.
- Kowalska A. (2011), Apelatywne nazwy miejsc w dialektach polskich. Derywacja sufiksalna, Poznań.
- Kr, Krupska-Perek A. (1988), Ludowe cechy słowotwórstwa przymiotników w gwarach centralnej Polski, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXXIV, s. 97–103.
- MAGP, Mały atlas gwar polskich, t. 1–13, Warszawa 1957–1970.
- Marciniak R. (2008), Gwary łowickie dawniej i dziś na tle innych gwar polskich, Łódź.
- Marciniak-Firadza R. (2013), Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. I: Studium słowotwórczo-leksykalne, cz. II: Słownik, Łódź.
- Osowski B. (2009), Przymiotniki z elementem -w- w części sufiksalnej w „Tekstach gwarowych ze środkowej Wielkopolski” Zenona Sobierajskiego, [w:] Język z różnych stron widziany, red. M. Skarżyński, A. Czelakowska.
- Osowski B. (2012), Morfologiczne i leksykalne wykładniki gradacji cechy wyrażonej przymiotnikiem w języku mieszkańców dwóch miejscowości w Wielkopolsce, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 76–78.
- Pepłowski F. (1974), Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w XVI w., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
- Satkiewicz H. (1987), Zagadnienia poprawności słowotwórczo-semantycznej, [w:] Kultura języka polskiego, Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Warszawa, s. 229–439.
- Sierociuk J. (1991), W sprawie wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Wariancja w języku, red. S. Gajda, Opole, s. 175–178.
- Sierociuk J. (2004), Niektóre aspekty wariantywności słowotwórstwa gwarowego, [w:] Slovenčina na začiatku 21. storočia, Na počest’ profesora Ivora Ripku, red. M. Imrichová, Prešov, s. 24–29.
- Sierociuk J. (2006), Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 209–214.
- Skubalanka T., Książek-Bryłowa W. (1992), Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław.
- SL, Dejna K. (1974–1975), Słownictwo ludowe z terenu województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, (A–B), XX, s. 189–277; (C–D), XXI, s. 135–290; Dejna K. (1976–1985) Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, (E–J), XXII, s. 135–268; (K), XXIII, s. 147–290; (L–M), XXIV, s. 149–274; (N–Ó), XXV, s. 123–276; (Pa–Por), XXVI, s. 117–257; (Pos-R), XXVII, s. 129–281; (Sa–Sy), XXVIII, s. 119–261; (Sz–U) XXIX, s. 83–233; (W), XXX, s. 91–213; (Z–Ż), XXXI, s. 143–265.
- St, Staszewska Z. (1982), Przymiotniki stopnia natężenia w gwarze okolic Radomska, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXVII, s. 71–97.
- Szczaus A. (2005), Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin.
- Szym, Szymczak M. (1962–1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1–8, Wrocław.
- Szymczak M. (1961), Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, Łódź.
- Winkler-Leszczyńska I. (1964), Sufiksy przymiotnikowe -ity, -isty, -aty, -asty w języku polskim na tle ogólnosłowiańskim, Wrocław–Warszawa–Kraków.
- Witkowska-Gutkowska M. (1999), Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki, Łódź.
- Zarębski R. (2015), Synonimia słowotwórcza w świetle derywacji z udziałem sufiksów obcych (perspektywa historyczno-językowa), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXXI, s. 127–140.