Keywords
word formation
synonymia
adjective
How to Cite
Abstract
The author presents selected issues of an analysis of adjectival derivatives which are parts of formative synonymia. She discusses difficulties with the interpretation of the meaning of derivatives and the function of the formants that create them. The analysis is based on expressive adjectives that indicate intensification and weakening of a feature. These adjectives occur in the dialects of central Poland. The adjectives indicating a high degree of intensity of a given feature result in a number of synonyms whose formants fulfil different functions: expressive (e.g. -uchny, -uśki, -utki, -usi, -usieńki), strengthening and exaggerating (e.g. -chny, -achny, -alachny, -aśny, -aśki). Special attention has been paid to the context that plays a primary role in the understanding of adjectives of an incomplete feature. It is a major tool of selecting the material in which the same formants (e.g. -awy, przy-, przy-/-awy) create derivatives indicating the weakening or excess of the primary feature.
References
AGP, Dejna K. (1998), Atlas gwar polskich, t. 1: Małopolska; Dejna K., Gala S., Zdaniukiewicz A.A., Czyżewski F. (2000), Atlas gwar polskich, t. 2: Mazowsze; Dejna K., Gala S. (2001), Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk; Dejna K. (2002), Atlas gwar polskich, t. 4: Wielkopolska, Kaszuby, Warszawa.
AJK, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. I–XV, red. Z. Stieber, H. Popowska-Taborska, Wrocław 1964–1978.
AJŚ, Zaręba A. (1969–1996), Atlas językowy Śląska, t. I–VIII, Warszawa.
Bałabaniak D. (2013), Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych, Opole.
Bąk P. (1968), Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. Zarys fonetyki i słowotwórstwa, Wrocław.
Bogusławski A. (1991), Polski sufiks -utki, „Poradnik Językowy”, s. 174–179.
Burska-Ratajczyk B. (2001), Wariantywność gwarowych formacji słowotwórczych – współczesność wobec tradycji, [w:] Leksyka a gramatyka w tekście językowym, red. K. Wojtczuk, Siedlce, s. 205–222.
Chludzińska-Świątecka J. (1956), Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur. (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 21–27.
Cyran W. (1960), Gwary polskie w okolicach Siedlec, Łódź.
Cyran W. (1977), Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódź.
Dobrzyński W. (1967), Gwary powiatu niemodlińskiego, cz. 2: Morfologia, teksty gwarowe, Wrocław.
Domaradzki M. (1992), O szeregach synonimów tworzonych przez współtematyczne formacje atrybutywne, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 447–454.
Gala S. (1994), Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I–II, Łódź.
GWJP, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykow, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
Jadacka H. (1978), O interpretacji derywatów odprzymiotnikowych z sufiksem -awy, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 146–159.
Jadacka H. (1986), Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
Janus E. (1981), Wykładniki intensywności cechy (na materiale polskim i rosyjskim), Wrocław.
Janowska A. (2007), Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Katowice.
Jaros I. (2001), Gwary opoczyńskie na tle językowego pogranicza Małopolski i Mazowsza, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, t. 40, Łódź.
Jaros I. (2002), Zagadnienie wariantywności słowotwórczej na przykładzie nazw środków czynności, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XLVII, s. 51–70.
Jaros I. (2009), Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczoleksykalne, Łódź.
Jaros I. (2016a) Przymiotnikowe synonimy słowotwórcze w gwarach polskich (zarys problemu), [w:] Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, red. J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, Lublin, s. 23–37.
Jaros I. (2016b), Przymiotnikowe derywaty o znaczeniu niepełnej cechy i ich prefigowane synonimy w gwarach Polski centralnej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 63, s. 17–34.
Jaros I. (2017), O synonimii słowotwórczej przymiotników temporalnych w gwarach Polski centralnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51/2, s. 129–139, http://dx.doi.org./10.1877/0208-6077.51.2.10.
Kaliszan J. (2000), Synonimia słowotwórcza rzeczowników w języku polskim i rosyjskim, Poznań.
Kaproń-Charzyńska I. (2009), O synonimach słowotwórczych w aspekcie normatywnym, [w:] Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych, red. A. Piotrowicz, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań, s. 103–112.
Kleszczowa K. (1998), Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.
Kleszczowa K. (2003), Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Katowice.
Kowalska A. (2011), Apelatywne nazwy miejsc w dialektach polskich. Derywacja sufiksalna, Poznań.
Kr, Krupska-Perek A. (1988), Ludowe cechy słowotwórstwa przymiotników w gwarach centralnej Polski, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXXIV, s. 97–103.
MAGP, Mały atlas gwar polskich, t. 1–13, Warszawa 1957–1970.
Marciniak R. (2008), Gwary łowickie dawniej i dziś na tle innych gwar polskich, Łódź.
Marciniak-Firadza R. (2013), Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. I: Studium słowotwórczo-leksykalne, cz. II: Słownik, Łódź.
Osowski B. (2009), Przymiotniki z elementem -w- w części sufiksalnej w „Tekstach gwarowych ze środkowej Wielkopolski” Zenona Sobierajskiego, [w:] Język z różnych stron widziany, red. M. Skarżyński, A. Czelakowska.
Osowski B. (2012), Morfologiczne i leksykalne wykładniki gradacji cechy wyrażonej przymiotnikiem w języku mieszkańców dwóch miejscowości w Wielkopolsce, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 76–78.
Pepłowski F. (1974), Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w XVI w., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Satkiewicz H. (1987), Zagadnienia poprawności słowotwórczo-semantycznej, [w:] Kultura języka polskiego, Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Warszawa, s. 229–439.
Sierociuk J. (1991), W sprawie wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Wariancja w języku, red. S. Gajda, Opole, s. 175–178.
Sierociuk J. (2004), Niektóre aspekty wariantywności słowotwórstwa gwarowego, [w:] Slovenčina na začiatku 21. storočia, Na počest’ profesora Ivora Ripku, red. M. Imrichová, Prešov, s. 24–29.
Sierociuk J. (2006), Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, [w:] Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 209–214.
Skubalanka T., Książek-Bryłowa W. (1992), Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław.
SL, Dejna K. (1974–1975), Słownictwo ludowe z terenu województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, (A–B), XX, s. 189–277; (C–D), XXI, s. 135–290; Dejna K. (1976–1985) Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, (E–J), XXII, s. 135–268; (K), XXIII, s. 147–290; (L–M), XXIV, s. 149–274; (N–Ó), XXV, s. 123–276; (Pa–Por), XXVI, s. 117–257; (Pos-R), XXVII, s. 129–281; (Sa–Sy), XXVIII, s. 119–261; (Sz–U) XXIX, s. 83–233; (W), XXX, s. 91–213; (Z–Ż), XXXI, s. 143–265.
St, Staszewska Z. (1982), Przymiotniki stopnia natężenia w gwarze okolic Radomska, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXVII, s. 71–97.
Szczaus A. (2005), Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin.
Szym, Szymczak M. (1962–1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1–8, Wrocław.
Szymczak M. (1961), Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, Łódź.
Winkler-Leszczyńska I. (1964), Sufiksy przymiotnikowe -ity, -isty, -aty, -asty w języku polskim na tle ogólnosłowiańskim, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Witkowska-Gutkowska M. (1999), Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki, Łódź.
Zarębski R. (2015), Synonimia słowotwórcza w świetle derywacji z udziałem sufiksów obcych (perspektywa historyczno-językowa), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXXI, s. 127–140.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Gwary Dziś" are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Gwary Dziś" grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Gwary Dziś" since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).