Słowa kluczowe
przemiany cywilizacyjno-kulturowe
procesy globalizacyjne
współczesna wieś
badania terenowe
badania dialektologiczne
Jak cytować
Abstrakt
Główny cel artykułu stanowi próba zarysowania problemów związanych z gromadzeniem leksyki gwarowej w dobie przemian językowo-kulturowych i globalizacji. W opracowaniu wykorzystano m.in. wnioski z eksploracji terenowej, którą autor prowadzi od roku 2011 w gminie Wręczyca Wielka na północy województwa śląskiego w powiecie kłobuckim. W pierwszej części tekstu omówiono pokrótce wpływ przemian cywilizacyjno-kulturowych i procesów globalizacyjnych na słownictwo mieszkańców współczesnej wsi. Przybliżono także specyfikę badań terenowych z pierwszej połowy XX w. W drugiej części przedstawiono natomiast trudności, na jakie napotyka współczesny badacz gwar. Zaproponowano również kilka rozwiązań metodologicznych, które mogą ułatwić gromadzenie materiału leksykalnego.
Bibliografia
AGP (1998–2002), Atlas gwar polskich, t. I: Dejna K., Małopolska, t. II: Dejna K., Gala S., Zdaniukiewicz A., Czyżewski F., Mazowsze, t. III: Dejna K., Gala S., Śląsk, t. IV: Dejna K., Wielkopolska, Kaszuby, Warszawa.
AJK (1964–1978), Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, oprac. przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN w Warszawie, t. I–VIII kier. Z. Stieber, t. IX–XV kier. H. Popowska-Taborska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
AJPP (1934), Małecki M., Nitsch K., Atlas językowy polskiego Podkarpacia, cz. 1–2, Kraków [cz. 1: 500 map; cz. 2: Wstęp, objaśnienia, wykazy wyrazów].
Dunaj B. (1986), Dialektologia a socjolingwistyka, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” XII, s. 15–23.
Grochola-Szczepanek H. (2006), Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka” XX, s. 19–35.
Grochola-Szczepanek H. (2007), Wpływ przemian społecznych i kulturowych na mowę mieszkańców wsi (na przykładzie wsi Rzepiska), [w:] Gwary dziś, t. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 167–174.
Grochola-Szczepanek H., 2013, Badania języka mieszkańców wsi w kontekście przemian społecznych, „Socjolingwistyka” XXVII, s. 43–53.
Jelonek T. (2018a), Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków.
Jelonek T. (2018b), Słownik mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka, Kraków.
Karaś H. (2015), Zadania dialektologii w zakresie ochrony ginących gwar, „Gwary Dziś”, t. 7, s. 83–95.
Karaś H. (red.), (2010), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www. dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis–dialektow&l2=dialekt–malopolski&l3=dialekt–malopolski–wczoraj–i–dzis, 14.09.2020.
Kąś J. (1999), Socjalno-językowe uwarunkowania rozwoju słownictwa gwarowego, [w:] Collectanea linguistica in honorem Casimiri Polański, red. M. Brzezina, H. Kurek, Kraków, s. 59–64.
Kąś J. (2001), Metodologia badań leksyki gwarowej w kontekście współczesnych przemian kulturowych i społecznych, [w:] Gwary dziś, t. 1. Metodologia badań, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 191–200.
Kąś J., Kurek H. (2001), Język wsi, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. S. Gajda, Opole, s. 440–459.
Kobus J. (2016), Na ile informator jest wiarygodnym źródłem danych dialektologicznych?, [w:] Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2015. Kontakty językowe w komunikowaniu, red. M. Steciąg, M. Adamczyk, M. Biszczanik, Zielona Góra, s. 329–338.
Kucała M. (1960), O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 19, s. 141–156.
Kucharzyk R. (2001), Gwara w ocenie jej użytkowników, „Język Polski” LXXXI, s. 98–103.
Kucharzyk R. (2002), Język wsi z perspektywy autochtonów, [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. S. Gala, Łódź, s. 277–286.
Kucharzyk R. (2012), O potrzebie socjolingwistycznego badania zmian w słownictwie gwarowym, [w:] Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym. Prace przygotowane na XV Międzynarodowy Kongres Slawistów Mińsk 2013, red. H. Kurek, t. 15, Kraków, s. 67–76.
Kurdyła T. (2016), Kilka refleksji o stanie gwar w Polsce południowo-wschodniej, [w:] Globalizacja a przemiany języków słowiańskich, red. H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska, Bydgoszcz, s. 254–264.
Kurek H. (1979), Zasady zapisu tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, [w:] Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, red. B. Dunaj, Kraków, s. 15–16.
Kurek H. (1994), Zachowania komunikacyjne mieszkańców współczesnej wsi, [w:] Kształcenie porozumiewania się. Materiały konferencji naukowej. Opole 26–28.09.1994 r., red. S. Gajda, J. Nocoń, Opole, s. 109–114.
Kurek H. (1995), Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Kraków.
Kurek H. (1997), Tradycje badań dialektologicznych a przemiany językowe, [w:] Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 129–133.
Kurek H. (1998), Przemiany społeczno-ekonomiczne w Polsce a zmiany językowe, Z Polskich Studiów Slawistycznych, seria 9: Językoznawstwo. Prace na XII międzynarodowy Kongres Slawistów w Krakowie 1998, red. H. Dalewska-Greń, J. Rusek, J. Siatkowski, Warszawa, s. 169–174.
Kurek H. (2003), Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków.
Kurek H. (2014), Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych, [w:] Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, t. 17, Kraków, s. 45–54.
Kurek H. (2018a), Globalizacja a językowo-kulturowe przemiany polskiej wsi, Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 13, t. 2: Językoznawstwo. Prace na XVI Międzynarodowy Kongres Slawistów w Belgradzie 2018, red. Z. Greń, Poznań, s. 155–162.
Kurek H. (2018b), Słownictwo gwarowe w epoce globalizacji, [w:] Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz, Kraków, s. 203–209.
MAGP (1957–1970), Mały atlas gwar polskich, oprac. przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie, t. I–II, kier. K. Nitsch, t. III–XIII kier. M. Karaś, Wrocław.
Ożóg K. (2001), Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów.
Ożóg K. (2007), Konteksty kulturowe współczesnej polszczyzny wsi, [w:] Gwary dziś, t. 4. Konteksty dialektologii, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 213–220.
Pelcowa H. (1998), Zmiany językowe jako problem badawczy współczesnej dialektologii, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, Łódź, s. 105–117.
Pelcowa H. (1999), Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin, s. 253–267.
Pelcowa H. (2001), Metodologia badań leksyki gwarowej u schyłku XX wieku, [w:] Gwary dziś, t. 1. Metodologia badań, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 183–189.
Pelcowa H. (2002), Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku, [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. S. Gala, Łódź, s. 383–392.
Pelcowa H. (2009), Trwanie i przemijanie w języku i obyczajowości wiejskiej, [w:] Tradycja w tekstach kultury, red. J. Adamowski, J. Styka, Lublin, s. 89–100.
Pelcowa H. (2011), Tradycja utrwalona w słowach, [w:] Tradycja w kontekstach kulturowych, t. 4, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin, s. 125–132.
Pelcowa H. (2016), Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze a koncepcja „małych ojczyzn”, [w:] Globalizacja a przemiany języków słowiańskich, red. H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska, Bydgoszcz, s. 89–99.
Pelcowa H. (2019), Zmiany językowe we współczesnej wsi (na wybranych przykładach z Lubelszczyzny), [w:] Studia Dialektologiczne V, red. B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa, Kraków, s. 307–314.
Rejchan J. (1999), Gwary polskie w końcu XX wieku, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków, s. 262–278.
Rzetelska–Feleszko E. (1997), Moje doświadczenia dialektologiczne, [w:] Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 39–43.
Sierociuk J. (2007), Socjologiczny kontekst badań języka mieszkańców wsi, [w:] Gwary dziś, t. 4. Konteksty dialektologii, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 325–336.
Stomma L. (1975), Stan badań nad obrzędowością polską od połowy XVIII w. Część I. Analiza statystyczna bazy materiałowej, „Etnografia Polska, t. XIX, z. 1, s. 83–92.
Topolińska Z. (1990), Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w powojennej Polsce, „Socjolingwistyka” IX, s. 29–35.
Zaręba A. (1955), O metodach i technice badań gwarowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XIV, s. 140–156.
Ziajka B. (2019), Dialektolog w terenie na tropie nazw o zatartej semantyce. Problemy i wyzwania, [w:] Studia Dialektologiczne V, red. B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa, Kraków, s. 215–224.
Żebrowska B. (2017), Perspektywy badań ludowego słownego folkloru dziecięcego na przykładzie gwar okolic Krakowa, [w:] Dynamika rozwoju gwar słowiańskich w XXI wieku, red. D.K. Rembiszewska, Warszawa, s. 235–241.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).