Słowa kluczowe
gwara
czasownik
słowotwórstwo
polisemia
rekcja
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł poświęcono dwóm ważnym zagadnieniom: semantyce i składni werbalnej w gwarach polskich. Na zależności między tymi płaszczyznami języka zwracano już uwagę w opracowaniach historycznych i współczesnych. Bardzo trudno rozstrzygnąć, które czasowniki mają charakter polisemiczny, a które są jedynie wariantami semantycznymi tego samego leksemu. Próbowano zatem zbadać, w jakim stopniu kryterium syntaktyczne może okazać się przydatne w rozwiązaniu problemu polisemii werbalnej w gwarach, w których mamy do czynienia ze słownictwem ludowym, często uwikłanym w indywidualny kontekst zdaniowy i sytuacyjny. Analizie semantycznej i składniowej poddano czasowniki wieloznaczne zaczerpnięte ze słownika gwarowego Mieczysława Szymczaka.
Bibliografia
KSM - Kucała M. (1957), Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich, Wrocław.
PSD - Pluta F. (1973), Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim, Wrocław.
SCD - Maciejewski J. (1969), Słownik chełmińsko-dobrzyński, Toruń.
SGD - Szymczak M. (1962-1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, t. 1-8, Wrocław-Warszawa-Kraków.
SGL - Pelcowa H. (2012-2022), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 1-10, Lublin.
SGM - Wronicz J. (red.) (2016-2017), Słownik gwar małopolskich, t. 1-2, Kraków.
SGO - Kąś J. (2011), Słownik gwary orawskiej, t. 1-2, Kraków.
SGPKar - Karłowicz J. (1974), Słownik gwar polskich, t. 1-6, Warszawa.
SGP PAN - Grabka B., Kucharzyk R., Okoniowa J., Reichan J. (red.) (1977-2017), Słownik gwar polskich Polskiej Akademii Nauk, t. 1-9, Kraków.
SGŚl - Wyderka B. (red.) (2000-2017), Słownik gwar śląskich, t. 1-17, Opole.
SL - Dejna K. (1974-1985), Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 20 (s. 189-277), t. 21 (s. 135-290), t. 22 (s. 135-268), t. 23 (s. 147-290), t. 24 (s. 149-274), t. 25 (s. 123-276), t. 26 (s. 117-257), t. 27 (s. 129-281), t. 28 (s. 119-261), t. 29 (s. 83-233), t. 30 (s. 91-213), t. 31 (s. 143-265), Łódź.
Apresjan J. (1980), Semantyka leksykalna: synonimiczne środki języka, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Buttler D. (1968), Problematyka badań nad homonimią, „Przegląd Humanistyczny” nr 3, s. 57-80.
Bogusławski A. (1973), Właściwości pragmatyczne wyrażeń równoznacznych: projekt schematu, „Pamiętnik Literacki”, nr 64/3, s. 121-158.
Bogusławski A. (1976), O zasadach rejestracji jednostek języka, „Poradnik Językowy” nr 8, s. 356-364.
Bogusławski A. (1978), Jednostki języka a produkty językowe. Problem tzw. orzeczeń peryfrastycznych, [w:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15-30.
Cyran W. (1977), Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Ejsmunt-Wieczorek I. (2011), Derywaty czasownikowe w gwarach południowomazowieckich na tle odpowiedników innogwarowych, Primum Verbum, Łódź.
Ejsmunt-Wieczorek I. (2017), Polisemia werbalna w gwarach, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 64, s. 43-57.
Ejsmunt-Wieczorek I. (2020), O pograniczu słowotwórczo-leksykalnym werbalnych struktur wieloznacznych w gwarach polskich, „TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych”, Wyd. Katowickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 137-150. DOI: https://doi.org/10.31743/teka.13349
Ejsmunt-Wieczorek I. (2022a), O problemach terminologicznych dotyczących werbalnych struktur polisemicznych w gwarach, [w:] Polszczyzna w różnych jej aspektach od czasów najdawniejszych po współczesność, red. A.S. Dyszak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 67-77.
Ejsmunt-Wieczorek I. (2022b), O metodologii badań polisemów i quasi-polisemów werbalnych w gwarach, [w:] Wokół słów i znaczeń. Słowotwórstwo w systemie i w tekście, red. E. Badyda, B. Jędrzejczak, t. IX, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 102-111.
Encyklopedia języka polskiego (1999), red. S. Urbańczyk, M. Kucała, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Gala S. (2014a), Chronia w słowotwórstwie gwarowym, [w:] Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych, red. I. Jaros, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 356-365.
Gala S. (2014b), Glosa do zagadnienia homonimii/polisemii w słowotwórstwie gwarowym, [w:] Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych, red. I. Jaros, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 337-343.
Gardzińska J. (2001), Z zagadnień składni dialektalnej, Pracownia Wydawnicza Instytutu Historii Akademii Podlaskiej, Siedlce.
Grochowski M. (1983), Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Wyd. UMK, Toruń.
Grzegorczykowa R. (2010), Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Jadacka H. (2006), Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Janowska A. (2007), Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Krupska-Perek A. (1998), Wykolejenia składniowe w ustnych wypowiedziach ludowych: na tle innych konstrukcji dewiacyjnych, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, Łódź, s. 305-314.
Labocha J. (2018), Składnia gwarowa w badaniach językoznawczych, [w:] Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz, Kraków, s. 211-217.
Pelcowa H. (2021), Hasło w słowniku gwarowym - problem metodologiczny współczesnej dialektologii, „Gwary Dziś” 14, s. 277-288. DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2021.14.24
Sędziak H. (1998), Składnia łomżyńskich tekstów gwarowych, Wyd. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża.
Szymczak M., Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, t. 1-8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962-1973.
Wierzbicka A. (2006), Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, Wyd. Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Wierzbicka-Piotrowska E. (2020), Wpływ prefiksacji na walencję polskich czasowników, „Prace Filologiczne”, t. 75/1, s. 479-500. DOI: https://doi.org/10.32798/pf.669
Wróbel H. (1998), Czasownik, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego, H. Wróbla, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Izabela Ejsmunt-Wieczorek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).