Słowa kluczowe
słownictwo gwarowe
nazwy gościn
kultura
biesiadowanie
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest blisko 70 gwarowych nazw gościn – towarzyskich spotkań połączonych z biesiadowaniem. Artykuł ma na celu omówienie semantyki nazw pokazanych w ścisłym powiązaniu z kulturą regionu, przedstawienie ich pochodzenia i motywacji, a także ich geograficznego rozprzestrzenienia. Część z omówionych nazw (biesiada, gościna, uczta) są lub były znane także w polszczyźnie ogólnej i w niektórych gwarach. Inne, jak na przykład fajer, Abraham, radośnik, welflajsz świadczą o specyfice śląskiej, przejawiającej się na płaszczyźnie języka i w sferze zwyczajowej. Podstawę badawczą tekstu stanowią własne materiały terenowe zebrane na obszarze Górnego Śląska w latach 2017–2022, starsze i nowsze opracowania etnograficzne, a także słowniki dialektu śląskiego.
Bibliografia
Bańkowski A. (2000), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1-2, Warszawa.
Brückner A. (1993), Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Bukowska-Floreńska I. (2007), Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice.
Chałasiński J. (1935), Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia”, „Przegląd Socjologiczny”, t. 3, nr 1-2, s. 146-278.
Cinciała A. (1998), Słownik dyalektyczny Księstwa Cieszyńskiego, Wisła.
Gerlich H. (1998), Cykle ludzkiego życia - od narodzin do śmierci, Katowice.
Gerlich H. (1991), Rodzinne gościny, [w:] Śląskie uciechy i zabawy (materiały etnologiczno-folklorystyczne), red. I. Bukowska-Floreńska, Bytom, s. 185-209.
ISJP, Inny słownik języka polskiego, t. 1, red. M. Bańko, Warszawa 2000.
Kadłubiec K.D. (2002), Skoro zapomniane. O radościach i smutkach starej Karwiny, Karwina.
Karłowicz J. (1900-1911), Słownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków.
KSGP PAN, Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, https://rcin.org.pl/ijp/dlibra/publication/38024/edition/22914/content?ref=struct (dostęp: 15.11.2022).
Klaussmann A.O. (1996), Górny Śląsk przed laty, [tytuł oryginału: Oberschlesien vor 55 Jahren], tłum. A. Halor, Katowice.
Linde S.B. (1808), Słownik języka polskiego, t. I, cz. 2, Warszawa, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8178/edition/12852/content (dostęp: 26.02.2021).
Linde S.B. (1812), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8182/edition/13038/content (dostęp: 24.11.2022).
Ondrusz J. (2016), Obrzędy i zwyczaje, [w:] D. Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn, s. 212-234.
Pośpiech J. (1987), Zwyczaje i obrzędy na Śląsku, Opole.
Przybyła-Dumin A. (2021), Kulinarne narracje świąteczne (na przykładzie wyników badań terenowych obrzędowości dorocznej w gminie Czechowice-Dziedzice), [w:] Dziedzictwo kulinarne Śląska w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. L. Przymuszała, D. Świtała-Trybek, Opole, s. 91-101.
Przymuszała L., Świtała-Trybek D. (2022), Językowo-kulturowe znaczenie swaczyny na Śląsku, „Gwary Dziś” 15, s. 137-147. DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2022.15.14
SGP PAN, Słownik gwar polskich, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. VI, z. 3, Kraków 2003.
Simonides D. (2007), Mądrość ludowa. Dziedzictwo kulturowe Śląska Opolskiego, Wrocław.
Sławski F. (1952-1956), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I, Kraków.
SJPD, Słownik języka polskiego, t. I-VIII, t. 1-11, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958-1969, https://doroszewski.pwn.pl (dostęp: 15.11.2022).
SW, Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900-1927, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/7403/display/Default (dostęp: 15.11.2022).
SPLP, Słownik polskich leksemów potocznych, t. I, II, red. W. Lubaś, Kraków 2001, 2003.
SPXVI, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. VIII, red. M.R. Mayenowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/18617/edition/28045#description (dostęp: 16.11.2022); t. XXXV, red. K. Mrowcewicz, Warszawa 2011, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/55856/edition/60376 (dostęp: 16.11.2022).
SStp, Słownik staropolski, t. II, red. S. Urbańczyk, Wrocław-Kraków-Warszawa 1956-1959.
Staszczak Z. (1978), Pogranicze polsko-niemieckie jako pogranicze etnograficzne, Poznań.
Szmatloch B. (2016a), Jak ftoś dożył setki, to sie wszyscy radowali i dziwowali, „Gazeta Wyborcza” (z 22.07), https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,156347,20431301,pogodomy-se-po-slonsku-gyburstag-gybis-i-sznuptabacka.html?disableRedirects=true (dostęp: 24.11.2022).
Szmatloch B. (2016b), Pogodomy se po ślonsku. Gyburstag, gybis i sznuptabacka, „Gazeta Wyborcza” (z 22.07), https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,156347,20431301,pogodomy-se-po-slonsku-gyburstag-gybis-i-sznuptabacka.html?disableRedirects=true (dostęp: 24.11.2022).
Szołtysek M. (2013), Abrahamowy gyburstag, „Dziennik Zachodni” (z 9.02), https://dziennikzachodni.pl/szoltysek-abrahamowy-gyburstag/ar/756439 (dostęp: 23.11.2022).
Szromba-Rysowa Z. (1981), Zwyczaje towarzyskie, zawodowe i okolicznościowe, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s. 155-180.
Szromba-Rysowa Z. (1988), Przy wspólnym stole. Z obyczajowości współczesnej wsi karpackiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
USJP, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
Wesołowska H. (1991), Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w:] Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. D. Simonides przy udziale P. Kowalskiego, Wrocław-Warszawa, s. 228-260.
WSJP, Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007-, https://www.wsjp.pl (dostęp: 24.11.2022).
https://pl.wiktionary.org/wiki/abrah%C3%A1moviny (dostęp: 15.11.2022) [abrahamowiny].
https://slovnik.juls.savba.sk/?w=abrahamoviny&s=exact&c=Cde3&cs=&d=sssj# (dostęp: 24.11.2022) [abrahamowiny].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Lidia Przymuszała, Dorota Świtała-Trybek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).