Słowa kluczowe
demonology
magic
curse
word
older generation
younger generation
change
Nasielsk
Mazovia
Jak cytować
Abstrakt
The article presents the material from the field research I conducted in Nasielsk and its surrounding villages. From a reasonably rich collection of interviews, I have selected fragments that refer to the verbal folklore preserved in the memory of the inhabitants of Nasielsk. To more accurately extract and present oral legend, the article is divided into two parts. First, I deal with topics related to folk demonology and belief in the operation of ‘unclean forces’ among the inhabitants of the local community. On the other hand, the second part is devoted to narratives related to magic and ways to counteract it.
Bibliografia
Baraniuk T., Prześmiewanie świata o przebierańcach zapustnych na północno-zachodnim Mazowszu, PTL, Warszawa 1999.
Bińka K., Błoński M., Szwarczewski P., Environmental evidence of human activity in the vicinity of the stronghold at Nasielsk in the oldest phases of the Early Middle Ages, w: The early Slavic settlement of Centra Europe in the light of new dating evidence, eds M. Dulinicz, S. Moździoch, IAiE PAN, Wrocław 2013.
Błoński M., Antler sickle handle from Nasielsk. An example of the Pomeranian school of Scandinavian-Insular Ornament from Mazovia, w: Scandinavian culture in Medieval Poland, eds S. Moździoch, P. Wiszewski, IAiE PAN, Wrocław 2013.
Błoński M., Dendrochronologia o początkach grodu w Nasielsku, w: Grody wczesnośredniowiecznego Mazowsza. Archaeologia Hereditas. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Krasna-Korycińska, M. Żurek, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, Warszawa–Zielona Góra 2015.
Błoński M., Nasielsk we wczesnym średniowieczu, IAiE PAN, Warszawa 2018.
Błoński M., Odkrycia w Nasielsku: na marginesie badań wykopaliskowych wczesnośredniowiecznego grodziska, w: Przez granicę czasu. Księga jubileuszowa poświęcona profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu, red. A. Buko, W. Duczko, AH im. A. Gieysztora, Pułtusk 2008.
Błoński M., Bogucki M., Early medieval small lead seals reminiscent of “Drohiczyn type” from archaeological excavations at Nasielsk: a short presentation, w: The Sphinx of Slavic sigillography – small lead seals of “Drohiczyn type” from Czermno in their East European context, eds A. Musin, M. Wołoszyn, IAiE PAN, Kraków–Leipzig–Saint Petersburg–Warszawa 2009.
Błoński M., Małkowski W., Misiewicz K., Grodzisko w Nasielsku: porównanie wyników wykopalisk i prospekcji geofizycznej, w: Współczesne metody badań grodów Europy środkowo-wschodniej, red. S. Moździoch, S. Rodak, IAiE PAN, Wrocław 2019.
Chmieliński J., Życie religijno-obyczajowe oraz mowa, kultura i praca mieszkańców Krajewa Wielkiego na przełomie XIX i XX wieku, Muzeum Szlachty Mazowieckiej, Ciechanów 2012.
Favret-Saada J., Śmiercionośne słowa, zabójcze uroki, tłum. K. Marczewska, ON, Warszawa 2012.
Gaj-Piotrowski W., Duchy i demony w wierzeniach ludowych okolic Stalowej Woli – Rozwadowa i Tarnobrzega, PTL, Wrocław 1993.
Geertz C., Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, tłum. D. Wolska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Heidegger M., Grundfragen der Philosophie. Ausgewählte “Probleme” der “Logik”, Vittorio Klosternmann, Frankfurt am Main 1984.
Hołówka T., Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, PIW, Warszawa 1986.
Kolberg O., Mazowsze. Dzieła wszystkie, cz. IV, t. 27, PTL, Wrocław–Poznań 1964.
Kowalski P., Kultura magiczna. Omen – przesąd – znaczenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Kozłowski K., Lud. Pieśni, podania, baśnie, zwyczaje i przesądy ludu z Mazowsza Czerskiego, wraz z tańcami i melodyami, Drukarnia Karola Kowalskiego, Warszawa 1869.
Krzyżanowski J., Folklor miejski, w: J. Krzyżanowski, Szkice folklorystyczne, t. 1: Z teorii i dziejów folkloru, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.
Krzyżanowski J., Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. I: Wątki 1–999, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
Kurtz B., Three Minutes in Poland: Discovering a Lost World in a 1938 Family Film, Farrar, Straus and Giroux, New York 2014.
Osiadacz M., The Virtual Reconstruction of an Early Medieval Folded Sickle from Nasielsk; „Przegląd Archeologiczny” 2020, nr 68. DOI: https://doi.org/10.23858/PA68.2020.009
Pazyra S., Najstarsze dzieje Nasielska, w: Szkice z dziejów Nasielska i dawnej Ziemi Zakroczymskiej, red. S. Pazyra, KiW, Warszawa 1970.
Piotrowski R., Diabelscy muzykanci i tancerze w materiałach folklorystycznych i etnograficznych, „Literatura Ludowa” 2017, nr 3.
Prorok K., Kaczeniec, w: Słownik stereotypów i symboli ludowych. t. II: Rośliny. Kwiaty, red. J. Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2019.
Rojcewicz R., The Gods and Technology. A Reading of Heidegger, State University of New York Press, New York 2006. DOI: https://doi.org/10.1353/book5020
Rzepnikowska I., Diabeł, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 1: a–e, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Smyk K., Kobieta, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 2: f–o, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Smyk K., Wiatr, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 3: p–z, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Szczepański J., Dzieje społeczności żydowskiej powiatów Pułtusk i Maków Mazowiecki, Zakład Wydawniczy LetterQuality, Warszawa 1993.
Wachcińska O., O ludowym rytuale zamawiania, „Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu” 2011, nr 1.
Wachcińska O., Samobójstwo w kulturze ludowej w świetle przekazów folklorystycznych i etnograficznych, „Literatura Ludowa: dwumiesięcznik naukowo-literacki” 2013, nr 6.
Zadurska O., Klątwa, w: Słownik polskiej bajki ludowej. t. 3: p–z, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Zadurska O., Muzykant, w: Słownik polskiej bajki ludowej. t. 2: f–o, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Zadurska O., Samobójstwo, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 3: p–z, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Zadurska O., Wisielec, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 3: p–z, red. V. Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2018.
Zamarski R., Podania i baśni ludu w Mazowszu (z dodatkiem kilku Szląskich i Wielkopolskich), Nakład Zygmunta Schlettera, Wrocław 1852.
Żeromski S. [M. Zych], Rozdziobią nas kruki, wrony…, PTN, Lwów 1905.
Źródła internetowe
Bielewski T., Nasielsk, http://cmentarze-zydowskie.pl/nasielsk.htm [dostęp: 14.05.203].
Czerny I., USA: Trzyminutowy film z wakacji odkrywa zapomnianą historię Nasielska, „Dzieje.pl. Portal historyczny” 2014, https://dzieje.pl/aktualnosci/usa-trzyminutowyfilm-z-wakacji-odkrywa-zapomniana-historie-nasielska [dostęp: 20.03.2023].
db//gak, Nasielscy Żydzi w kolorze. „To było jak kapsuła czasu”, TVN24Polska, https://tvn24.pl/polska/nasielscy-zydzi-w-kolorze-to-bylo-jak-kapsula-czasu-ra483111-3415348 [dostęp: 20.03.2023].
Dokument fabryka guzików w Nasielsku, https://www.youtube.com/watch?v=WTF5LJszncg [dostęp: 4.04.2023].
Historia Nasielska, https://nasielsk.pl/gmina/historia-i-tradycje/dzieje-miasta/historia-nasielska dostęp: 5.04.2023].
Kowalska A., Kątku! Kątku! Przywróć spanie mojemu dzieciątku! O ludowych praktykach przywracania dzieciom snu, „Gadki z Chatki. Pismo folkowe. Tradycja, muzyka świata i okolic” 2011, nr 94, https://pismofolkowe.pl/artykul/katku-katku-przywroc-spanie--mojemu-dzieciatku-3987 [dostęp: 5.06.2023].
Piotrowski R., Bagno, https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=321 [dostęp: 14.06.2023].
Przekazy o zachowaniach magicznych – Odczynianie uroków: przekładanie dziecka pod nogą, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/przekazy-o-zachowaniach-magicznychodczynianie-urokow-przekladanie-dziecka-pod-noga/ [dostęp: 5.06.2023].
Radziewicz J., Zwyczaje związane z pierwszym wiosennym siewem, https://nikidw.edu.pl/2022/03/25/zwyczaje-zwiazane-z-pierwszym-wiosennym-siewem/ [dostęp: 6.06.2023].
Staciewińska O., „Aby zdjąć urok z dziecka, należy przeciągnąć je przez spódnicę”. Przesądy, w które nadal wierzymy, https://mamadu.pl/123355,aby-zdjac-urok-z-dziecka-nalezy--przeciagnac-je-przez-spodnice-przesady-w-ktore-nadal-wierzymy [dostęp: 5.06.2023].
Synagoga w Nasielsku (ul. Starzyńskiego 6-8, dawna ul. Berka Joselewicza) – nieistniejąca, w: Wirtualny Sztetl, https://www.sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/n/786-nasielsk/112-synagogi-domy-modlitwy-mykwy/87277-synagoga-w-nasielsku-ul-starzynskiego-6-8-dawna-ul-berka-joselewicza-nieistniejaca [dostęp: 14.05.2023].
Three Minutes in Poland: Discovering a Lost World in a 1938 Family Film, https://www.youtube.com/watch?v=d1_vYrs9kng [dostęp: 20.03.2024].
Tradycje i zwyczaje – Wigilia – przesądy, wierzenia i wróżby, https://gckib.iwanowice.pl/tradycje-i-zwyczaje-wigilia-przesady-i-wierzenia/ [dostęp: 7.06.2023].
Turowska M., Szczypek K., Fabryka guzików, https://nasielsk.pl/info/turystyka/warto-zobaczyc/fabryka-guzikow [dostęp: 4.04.2023].
Wróblewska V., Cmentarz, https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=64 [dostęp: 29.03.2023].
Zapomniane cmentarze, http://trobal.pulawy.pl/2020/05/03/nasielsk-cmentarz-wojenny [dostęp: 29.03.2023].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marcin Lisiecki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo oraz wszystkie zamieszczone w nim materiały są powszechnie dostępne i mogą być wykorzystywane do celów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i niekomercyjnych bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody autorów i redakcji. Nadesłanie artykułu do publikacji traktowane jest jako zgoda autora na udostępnienie swojej pracy i informacji w niej zawartych do powyżej wymienionych celów. W takich przypadkach należy jedynie wskazać źródło, z którego zaczerpnięte zostały informacje. Pobieranie opłat za dostęp do materiałów zawartych w czasopiśmie lub ograniczanie do niego dostępu jest zabronione.
Przesyłane do redakcji teksty muszą stanowić oryginalne prace, uprzednio nigdzie niepublikowane ani nie przedkładane innym redakcjom lub wydawcom. Autorzy nadsyłanych artykułów ponoszą odpowiedzialność za uzyskanie zezwoleń na publikowanie materiałów, do których prawa autorskie są w posiadaniu osób trzecich. Publikacja materiałów chronionych prawem autorskim jest możliwa pod warunkiem uprzedniego dostarczenia przez autora do redakcji pisemnej zgody właściciela praw autorskich.