Słowa kluczowe
Księga Bereszit
manuskrypt z Huarochirí
komparatystyka religioznawcza
mit
paralelizmy kulturowe
archetypy akwatyczne
Jak cytować
Abstrakt
Both the Book of Genesis (6–9) and the Andean manuscript of Huarochirí (F66R–F66V) contain flood myths which, despite cultural and religious differences, exhibit numerous parallels. This article endeavors a comparative analysis of both narratives, focusing particularly on their theological, cosmological, and anthropological significance. The research addresses the questions: “How do aquatic motifs reflect universal religious archetypes?” and “What common structural and functional elements can be identified in stories originating from such disparate traditions?” The study considers both the content of the myths and their historical-cultural contexts, exploring themes of destruction, cosmological renewal, and the relationship between the sacred and humanity. The article’s objective is not only to highlight parallels but also to reveal their role within a broader religio-cultural framework.
Bibliografia
Adamski M., Palestyna – ojczyzna proroków. Topografia biblijnych krain geograficznych, „Scriptura Sacra” 2013, nr 17.
Banach M., »Fiesta andina«. Między sacrum a profanum, „Prace Etnograficzne” 2014, nr 1(42).
Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza. Przekład z języka hebrajskiego, aramejskiego i greckiego, tłum. P. Zaremba, Ewangeliczny Instytut Biblijny, Poznań 2020.
Bray T.L., Water, Ritual, and Power in the Inca Empire, „Latin American Antiquity” 2013, no. 2(24).
Brzegowy T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Księgi Rodzaju 1–11, Biblos, Tarnów 1997.
Durston A., Cristóbal Choquecasa and the Making of the »Huarochirí Manuscript«, w: Indigenous Intellectuals: Knowledge, Power, and Colonial Culture in Mexico and the Andes, eds. G. Ramos, Y. Yannakakis, Duke University Press, Durham (Karolina Północna) 2014.
Encyclopedia of the Incas, eds. G. Urton, A. von Hagen, Rowman & Littlefield, Lanham (Maryland) 2015.
Garcilasso de la Vega, O Inkach uwagi prawdziwe. Część pierwsza uwag prawdziwych o Inkach, byłych królach Peru, tłum. J. Szemiński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2017.
González Díaz S., The Flood Story in the Huarochirí Manuscript and Other Early Colonial Andean Texts, w: Latin American Literature in Transition Pre-1492–1800, eds. R. Quispe-Agnoli, A. Brian, Cambridge University Press, Cambridge 2022.
Huber S., Państwo Inków, tłum. T. Piotrowski, PIW, Warszawa 1968.
Jackowski A., Święta przestrzeń świata. Podstawy geografii religii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Koehler L., Baumgartner W., Stamm J.J., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu z kodami Stronga, t. 1–2, red. P. Dec, R. Paprocki, tłum. K. Madaj, M. Baranowski, J. Kaczmarek, i in., Vocatio, Warszawa 2023.
Konkordancja biblijna do Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekład z języków hebrajskiego i greckiego, t. 2, oprac. J. Kajfosz, H. Krzysiuk, M. Kwiecień, Vocatio, Warszawa 1995.
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Rytm, Warszawa 2003.
Laime Ajacopa T., Diccionario Bilingüe, Iskay Simipi Yuyayk’ancha: Quechua – Castellano, Castellano – Quechua, Enero, La Paz 2007.
Lammel A., Historical Changes as Reflected in South-American Indian Myths, „Acta Ethnographica Hungarica. An International Journal of Ethnography” 1981, no. 30.
Laskowski Ł., Motyw potopu jako nowego stworzenia w Biblii, KUL, Lublin 2010.
Lemański J., Pięcioksiąg. Próba syntezy współczesnych badań, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2005, nr 1(38).
Lemański J., Rdz 1,1–2,3 na nowo odczytane? Czyli pytanie o to, czy możliwe jest nowe spojrzenie na kapłański opis stworzenia?, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 2016, nr 23.
Majewski M,, Pięcioksiąg odczytany na nowo. Przesłanie autora kapłańskiego (P) i jego wpływ na powstanie Pięcioksięgu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, Kraków 2018.
Majowie, Aztekowie, Inkowie, tłum. I. Curyło-Gonzalez, Świat Książki, Warszawa 2004.
Métraux A., Inkowie, tłum. M. Kindler, PIW, Warszawa 1968.
Nocoń R.H., Dzieje, kultura i upadek Inków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958.
Nowaczyk M., Lanternari i szkoła rzymska antropologii religii, IFiS PAN, Warszawa 2000.
Oestigaard T., The Religious Nile: Water, Ritual and Society since Ancient Egypt, I.B. Tauris, Londyn–New York 2018.
Paprzyca K., Piękno tradycyjnej architektury w relacji do natury, w: Zagadnienia badawcze, projektowe i edukacyjne w architekturze, t. 4: Natura – Architektura – Kultura, red. B. Komar, J. Rabiej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2019.
Pięcioksiąg. Hebrajsko-polski Stary Testament. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją i indeksem rdzeni, oprac. A. Kuśmirek, Vocatio, Warszawa 2003.
Rittel S.J., Obrazy wody w Biblii. Interpretacje realioznawcze, Marka, Kielce 2013.
Rostworowska M., Historia państwa Inków, tłum. P. Prządka-Giersz, M. Giersz, PIW, Warszawa 2007.
Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. i oprac. K. Romaniuk, Pallottinum, Poznań 1982.
Stachowiak L., Potop biblijny: tworzywo literackie, treść opowiadania, teologia, KUL, Lublin 1988.
Stanek T., Pięcioksiąg jako narracja symboliczna, Wydział Teologiczny UAM w Poznaniu, Poznań 2014.
Szemiński J., Ziółkowski M., Mity, rytuały i polityka Inków, PIW, Warszawa 2021.
Szyjewski A., Rozbite kubki po dekonstrukcji: współczesne antropologiczne teorie religii, „Studia Religiologica” 2007, nr 40.
The Huarochirí Manuscript. A Testament of Ancient and Colonial Andean Religion, transl. F. Salomon, G.L. Urioste, University of Texas Press, Austin 2005.
Vranich A., Smith S.C., Nighttime Sky and Early Urbanism in the High Andes: Architecture and Ritual in the Southern Lake Titicaca Basin during the Formative and Tiwanaku Periods, w: Archaeology of the Night: Life After Dark in the Ancient World, eds. N. Gonlin, A. Nowell, University Press of Colorado, Denver 2017.
Woolley C.L., Ur of the Chaldees. A Record of Seven Years of Excavation, Ernest Benn, Londyn 1929.
Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Pallottinum, Poznań 1990.
Zając E., Potop w tradycji biblijnej oraz literaturze judaizmu okresu Drugiej Świątyni, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.
Zuidema R.T., The Ceque System of Cuzco: The Social Organization of the Capital of the Inca, Brill, Leiden 1964.
The Shilah Excavation, Associates for biblical Research, https://tiny.pl/z-10bx75 [dostęp: 6.01.2025].
Lovgren S., Noah’s Ark Quest Dead in Water – Was It a Stunt?, „National Geographic News” September 20, 2004, https://tiny.pl/zyrr761d [dostęp: 6.01.2025].
Lovgren S., Noah’s Ark Quest Dead in Water – Was It a Stunt?, Part II, „National Geographic News” September 20, 2004 https://tiny.pl/zj9t_ktn [dostęp: 6.01.2025].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Jan Waszak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo oraz wszystkie zamieszczone w nim materiały są powszechnie dostępne i mogą być wykorzystywane do celów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i niekomercyjnych bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody autorów i redakcji. Nadesłanie artykułu do publikacji traktowane jest jako zgoda autora na udostępnienie swojej pracy i informacji w niej zawartych do powyżej wymienionych celów. W takich przypadkach należy jedynie wskazać źródło, z którego zaczerpnięte zostały informacje. Pobieranie opłat za dostęp do materiałów zawartych w czasopiśmie lub ograniczanie do niego dostępu jest zabronione.
Przesyłane do redakcji teksty muszą stanowić oryginalne prace, uprzednio nigdzie niepublikowane ani nie przedkładane innym redakcjom lub wydawcom. Autorzy nadsyłanych artykułów ponoszą odpowiedzialność za uzyskanie zezwoleń na publikowanie materiałów, do których prawa autorskie są w posiadaniu osób trzecich. Publikacja materiałów chronionych prawem autorskim jest możliwa pod warunkiem uprzedniego dostarczenia przez autora do redakcji pisemnej zgody właściciela praw autorskich.