Abstrakt
The article explores the paradox of representing free improvised music in film – a form defined by transience, dialogue, and the unpredictability of sound. The author outlines the conceptual foundations of this practice, referring to the work of Cornelius Cardew, the Scratch Orchestra and AMM, as well as to Derek Bailey, for whom improvisation was not only a musical method but also a way of thinking and responding to the world. The discussion focuses on the challenge of capturing what is inherently ephemeral and relational. The analysis includes films such as Amplified Gesture (dir. Phil Hopkins), Touch the Sound (dir. Thomas Riedelsheimer), and Step Across the Border (dir. Nicolas Humbert, Werner Penzel), which employ different strategies to convey the processual nature of improvisation. The article argues that while recording inevitably flattens the live interplay between performers, audience, and space, the cinematic medium can simultaneously open new modes of participating in the experience of improvisation.
Bibliografia
Bailey D., Improvisation: Its Nature and Practice in Music, Da Capo Press, New York 1993.
Blaustein L., Wybór pism estetycznych, Universitas, Kraków 2005.
Brown B., The noise instruments of Luigi Russolo, „Perspectives of New Music” 1981, no. 20.
Cardew C., The Great Learning, Experimental Music Catalogue, Leicester 1972.
Cardew C., Treatise, Gallery Upstairs Press, Buffalo 1967.
Discogs, https://www.discogs.com/search/?style_exact=Free+Improvisation [dostęp: 16.07.2025].
Dubuffet J., Asphyxiante culture, Gallimard, Paris 1968.
Fichte J.G., Teoria wiedzy, przeł. M.J. Siemek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Gibson J.J., The Ecological Approach to Visual Perception, Houghton Mifflin, Boston 1979.
Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, tłum. przejrzał R. Ingarden, PWN, Warszawa 1984.
Libera M., Nagrywanie muzyki improwizowanej: dyskusja – Martin Davidson, Fred Frith, Lê Quan Ninh, Keith Rowe, „Glissando” 2005, nr 3, red. J. Topolski.
Licht A., Sound Art Beyond music, between categories, Rizzoli, New York 2007.
Munthe Ch., Czym jest free improvisation?, przeł. M. Libera, A. Pęchrzewska, „Glissando” 2005, nr 3, red. J. Topolski.
Noë A., Strange Tools: Art and Human Nature, Hill and Wang, Farrar, Straus and Giroux, New York 2015.
Peiry L., Art brut: The Origins of Outsider Art, Flammarion, Paris 2006.
Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
Russolo L., Sztuka hałasów, w: Kultura dźwięku. Teksty o muzyce współczesnej, red. Ch. Cox, D. Warner, przeł. M. Matuszkiewicz, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010.
Sapolsky R.M., Zdeterminowany. Jak nauka tłumaczy brak wolnej woli, przeł. M. Popławska, Media Rodzina, Poznań 2024.
Schiller F., Pisma teoretyczne. „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka” i inne rozprawy, przeł. i przedm. J. Prokopiuk, Aletheia, Warszawa 2011.
Watson B., Derek Bailey and the Story of Free Improvisation, Verso, London–New York 2013.
Youngblood G., Expanded Cinema, E.P. Dutton, New York 1970.
A Bookshelf on Top of the Sky: 12 Stories About John Zorn, reż. Claudia Heuermann, Tzadik, Niemcy/USA 2002.
Amplified Gesture, reż. Phil Hopkins, Touch, Wielka Brytania 2009.
Journey to the North Pole, reż. Hanne Boenisch, Niemcy 1971.
Kick That Habit, reż. Peter Liechti, DRS/Look Now!, Szwajcaria 1989.
Sound??, reż. Dick Fontaine, Granada Television, Wielka Brytania 1966.
Step Across the Border, reż. Nicolas Humbert, Werner Penzel, Telegram Film, Niemcy/Szwajcaria 1990.
Touch the Sound, reż. Thomas Riedelsheimer, Skyline Productions, Niemcy/Wielka Brytania 2004.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Patryk Lichota
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo oraz wszystkie zamieszczone w nim materiały są powszechnie dostępne i mogą być wykorzystywane do celów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i niekomercyjnych bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody autorów i redakcji. Nadesłanie artykułu do publikacji traktowane jest jako zgoda autora na udostępnienie swojej pracy i informacji w niej zawartych do powyżej wymienionych celów. W takich przypadkach należy jedynie wskazać źródło, z którego zaczerpnięte zostały informacje. Pobieranie opłat za dostęp do materiałów zawartych w czasopiśmie lub ograniczanie do niego dostępu jest zabronione.
Przesyłane do redakcji teksty muszą stanowić oryginalne prace, uprzednio nigdzie niepublikowane ani nie przedkładane innym redakcjom lub wydawcom. Autorzy nadsyłanych artykułów ponoszą odpowiedzialność za uzyskanie zezwoleń na publikowanie materiałów, do których prawa autorskie są w posiadaniu osób trzecich. Publikacja materiałów chronionych prawem autorskim jest możliwa pod warunkiem uprzedniego dostarczenia przez autora do redakcji pisemnej zgody właściciela praw autorskich.