Keywords
the idea of God
practical philosophy
transcendental philosophy
philosophical theology
Opus postumum
How to Cite
Abstract
Kant’s position on the problem of God is radicalized under the influence of transcendental philosophy’s evolving project. The weakening position of physico-theology and the growing importance of moral theology are possible ways of describing the shift in perspective between the pre-critical period writings and the critical period writings. The separation of the area of cognition and action excludes the possibility of formulating theodicy in a classical form. God, as only a conceived idea, and its meaning is firmly grounded in practical philosophy, in which the presentation of the law is a sufficient condition for moral behaviour. In such a model, God is only an idea, but a fully functional one. This could be noticed mostly in the Opus postumum, where in analogy to God’s practical idea, Kant deduces the transcendental ether’s existence. Ether is not just a hypothesis for Kant; it is not just a ‘temporary’ or ‘contingent’ assumption made ad hoc to explain a particular experience. Still, it is a fundamental and indelible condition, a conditio sine qua non of experience in general. The non-hypothetical matter of heat (ether) is the transcendental condition of all experience, though it does not cease to be an ‘intelligible thing’, an ‘idea’. The status of this idea is entirely ‘non-theoretical’. Kant writes about the ether similarly as he writes about the idea of God, which is only conceivable but at the same time it maintains a strong ‘non-theoretical’ status. The Kantian idea of God is strongly objectified. It is not a ‘product’ of reason, but rather something ‘perceived’ by reason, a strictly theistic idea (as Erich Adickes claims). Kant’s statements, characteristic for the Opus postumum, in which God is identified with moral law, of course give grounds to suppose that the deification of practical reason can be understood as a final stage in the long process of anthropologizing God. However, these statements also allow us to consider practical reason as a new source of what is given.
References
Basile G.P., Kants Opus postumum und seine Rezeption, De Gruyter, Berlin 2013.
Biblia Tysiąclecia, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Pallotinum, Poznań 2003.
Bobko A., Kant i Schopenhauer. Między racjonalnością a nicością, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1996.
Bobko A., Religijny fundament filozofii politycznej Kanta?, w: Kant wobec problemów współczesnego świata, red. J. Miklaszewska i P. Spryszak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
Bohatec J., Die Religionsphilosophie Kants in der Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft, Hoffman und Campe, Hamburg 1938.
Brandt R., Der Gott in uns und für uns bei Kant, w: red. C. Bickmann, M. Wirtz, H.-J. Scheidgen, Religion und Philosophie im Widerstreit?, Bautz, Nordhausen 2008.
Brinkmann W., Praktische Notwendigkeit. Eine Formalisierung von Kants Kategorischem Imperativ, Mentis, Paderborn 2003.
Cassirer E., Kants Leben und Lehre, Bruno Cassirer, Berlin 1921.
Chlewicki Maciej, Kant a problem filozofii religii, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2012.
Cortina A., Die Auflösung des religiösen Gottesbegriffs im Opus postumum Kants, „Kant-Studien” 1984, nr 3 (75).
Dierksmeier C., Das Noumenon Religion. Eine Untersuchung zur Stellung der Religion im System der praktischen Philosophie Kants, De Gruyter, Berlin–New York 1998.
Edwards R. B., Reason and Religion, University Press of America, Washington 1979.
Eisler R., Kant-Lexikon, Olms, Hildesheim–Zürich–New York 1994.
Fischer K., Immanuel Kant und seine Lehre, Winter, Heidelberg 1957.
Förster E., Kant’s Final Synthesis. An Essay on the Opus postumum, Harvard University Press, Cambridge–London 2000.
Heine H., Z dziejów religii i filozofii w Niemczech, tłum. T. Zatorski, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1997.
Kant I., Dzieła zebrane, Wydanie Translatorium Filozofii Niemieckiej IF UMK pod kierunkiem Mirosława Żelaznego, t. 1–6, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010 i nast.
Kant I., Opus postumum, tłum. Tomasz Kupś, Mirosław Żelazny, Wydanie Translatorium Filozofii Niemieckiej IF UMK pod kierunkiem Mirosława Żelaznego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019.
Kant’s gesammelte Schriften, herausgegeben von der Preussischen Akademie der Wissenschaften, Bd. 21, 22, Walter de Gruyter & Co, Berlin und Leipzig 1936, 1938.
Klinge H., Die moralische Stufenleiter. Kant über Teufel, Menschen, Engel und Gott, De Gruyter, Berlin–Boston 2018.
Kuehn M., Kant. A Biography, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
Kupś T., Immanuela Kanta wykładnia tekstu Biblii, „Filo-Sofija” 2006, nr 6.
Kupś T., Od ontoteologii do krytyki dowodu ontologicznego – ewolucja myśli Immanuela Kanta, w: Dowody ontologiczne. W 900. Rocznicę śmierci św. Anzelma, red. S. Wszołek, Kraków 2011.
Kupś T., Ofiarowanie Izaaka w interpretacji Kanta i Kierkegaarda, w: Immanuel Kant i świat współczesny. W 200. rocznicę śmierci Immanuela Kanta, red. K. Śnieżyński, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Poznań 2004.
Kupś T., Opus postumum Immanuela Kanta, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016.
Kupś T., Radykalizacja filozofii religii w późnych pismach Kanta, w: Znaczenie filozofii Oświecenia. Człowiek wśród ludzi, red. B. Grabowska, A. Grzeliński, J. Żelazna, Toruń 2016.
Kupś T., Religia rozumowa a wiara kościelna w filozofii Immanuela Kanta, w: Filozofia Boga, red. ks. S. Janeczek, A. Starościc, cz. 1: Poszukiwanie Boga, Wydawnictwo KUL, Lublin 2017.
Langthaler R., Kant über den Glauben und die »Selbsterhaltung der Vernunft«. Sein Weg von der »Kritik« zur »eigentlichen Metaphysik« – und darüber hinaus, Karl Alber, Freiburg–München 2018.
Lehmann G., Kants Tugenden. Neue Beiträge zur Geschichte und Interpretation der Philosophie Kants, De Gruyter, Berlin–New York 1980.
Mathieu V., Kants Opus postumum, Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1989.
Palmquist S., Does Kant Reduce Religion to Morality?, „Kant-Studien” 1992, nr 2 (83).
Sala G., Kant und die Frage nach Gott. Gottesbeweise und Gottesbeweiskritik in den Schriften Kants, De Gruyter, Berlin–New York 1990.
Schopenhauer A., Czworaki korzeń zasady racji dostatecznej, tłum. J. Marzęcki, Antyk, Kęty 2003.
Schwarz G., Est Deus in nobis. Die Identität von Gott und reiner praktischer Vernunft in Immanuel Kants Kritik der praktischen Vernunft, Verlag TU Berlin, Berlin 2004.
Sirovátka J., Ethik und Religion bei Immanuel Kant. Versuch einer Verhältnisbestimmung, Karl Alber, Freiburg–München 2019.
Staeps H., Das Christusbild bei Kant, „Kant-Studien” 1907, nr 12.
Stangneth B., Kultur der Aufrichtigkeit. Zum systematischen Ort von Kants »Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft«, Königshausen & Neumann, Würzburg 2000.
Steigleder K., Kants Moralphilosophie. Die Selbstbezüglichkeit reiner praktischer Vernunft, Metzler, Stuttgart–Weimar 2020.
Tomaszewska A., Filozofia religii Kanta w kontekście nowożytnego racjonalizmu religijnego, „Studia z Historii Filozofii” 2020, nr 1 (11).
Kant-Lexikon, red. M. Willaschek, J. Stolzenberg, G. Mohr, S. Bacin, De Gruyter, Berlin–Boston 2015.
Wimmer R., Kants kritische Religionsphilosophie, De Gruyter, Berlin–New York 1990.
License
Czasopismo oraz wszystkie zamieszczone w nim materiały są powszechnie dostępne i mogą być wykorzystywane do celów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i niekomercyjnych bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody autorów i redakcji. Nadesłanie artykułu do publikacji traktowane jest jako zgoda autora na udostępnienie swojej pracy i informacji w niej zawartych do powyżej wymienionych celów. W takich przypadkach należy jedynie wskazać źródło, z którego zaczerpnięte zostały informacje. Pobieranie opłat za dostęp do materiałów zawartych w czasopiśmie lub ograniczanie do niego dostępu jest zabronione.
Przesyłane do redakcji teksty muszą stanowić oryginalne prace, uprzednio nigdzie niepublikowane ani nie przedkładane innym redakcjom lub wydawcom. Autorzy nadsyłanych artykułów ponoszą odpowiedzialność za uzyskanie zezwoleń na publikowanie materiałów, do których prawa autorskie są w posiadaniu osób trzecich. Publikacja materiałów chronionych prawem autorskim jest możliwa pod warunkiem uprzedniego dostarczenia przez autora do redakcji pisemnej zgody właściciela praw autorskich.