Abstrakt
Autorka pokazuje filomatyzm w Polsce jako fenomen pamięci kulturowej, podtrzymywanej dzięki medium literatury i sztuki oraz dokumentów osobistych (a nie badań historycznych) i służący wzmacnianiu wspólnoty narodowej. Rozważa relację filomatyzmu narodowego i lokalnego (regionalnego), zastanawia się, czy filomaci stanowili rodzaj geopokolenia, generację ściśle związaną z miejscami ich życia i działania, kiedy i dlaczego aspekt „geo-” został zapomniany. Autorka analizuje kilka przykładów filomackiego rozumienia związku z miejscem, jego naturą, historią, autochtoniczną kulturą, życiem obywatelskim, np. oddolne tworzenie wiedzy, holistyczny stosunek do nauki. W artykule pojawia też pytanie, czy istniał filomatyzm podlaski, krożski, świsłocki, miński i jak przejawiał się w ustawach Towarzystwa oraz w biografiach i doświadczeniu jego członków.
Bibliografia
Archiwum Filomatów: Korespondencja 1815 – 1823, 1913, Czubek J. (wyd.), t. I – V, Kraków.
Archiwum Filomatów: Materiały do historii Towarzystwa Filomatów, 1920-1921, Szpotański S., Pietraszkiewiczówna S. (wyd.), t. I-II, Kraków.
Archiwum Filomatów: Materiały do historii Towarzystwa Filomatów, 1934, Pietraszkiewiczówna S. (wyd.), t. III, Kraków.
Archiwum Filomatów: Poezja Filomatów, 1922, Czubek J. (wyd.), t. I-II, Kraków.
Archiwum Filomatów, 1973, t. I, Na zesłaniu, Zgorzelisk Cz. (red.), Wrocław.
Archiwum Filomatów, 1997, t. I, Listy z zesłania: krąg Onufrego Pietraszkiewicza i Cypriana Daszkiewicza, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Grzebień M. (współpr.), Warszawa.
Archiwum Filomatów, 1999a, t. II, Listy z zesłania: krąg Tomasza Zana, Jana Czeczota i Adama Suzina, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
Archiwum Filomatów, 1999b, t. III, Listy z zesłania: krąg Franciszka Malewskiego i Józefa Jeżowskiego, Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
Archiwum Filomatów, 2000, Listy z więzienia, Z. Sudolski Z. (zebr., opr. i wstęp), Warszawa.
Artwińska Anna, Fidelis Małgorzata, Mrozik Agnieszka, Zawadzka Anna, 2016, Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 347-366.
Assmann Aleida, 2013, Między historią a pamięcią. Antologia, Saryusz-Wolska M. (red. i posł.), Warszawa.
Assmann Jan, 2008, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, Kryczyńska-Pham A. (przeł.), Traba R. (wstęp i red.), Warszawa.
Bednarczuk Monika, 2015, Mierzenie imperium: Tomasz Zan między Wilnem a Orenburgiem, w: Georomantyzm. Literatura, miejsce, środowisko, Dąbrowicz E., Lul M., Sawicka-Mierzyńska K., Zawadzka D. (red.), Białystok.
Borowczyk Jerzy, 2003, Rekonstrukcja procesu filomatów 1823 – 1824. Historia śledztwa przeciw uczestnikom konspiracji studenckich i młodzieżowych w Wilnie oraz w Wileńskim Okręgu Naukowym, Poznań.
Borowczyk Jerzy, 2005, „Wierna pamiątka” pokolenia, w: Rozmowy o „Dziadach”, Kuczera-Chachulska B., Prussak M. (red.), Warszawa.
Borowczyk Jerzy, 2014, Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1824-1870), Poznań.
Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku, 2015, Browarny W., Rybicka E., Lisak-Gębala D. (red.), Kraków.
Czermińska Małgorzata, 2011, Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie”, nr 5.
Domańska Ewa, 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
Filomaci na prowincji, 1935, Dunajówna M. (oprac.), Wilno.
Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni, 2014, Kalinowski D., Mikołajczak M., Kuik-Kalinowska A. (red.), Kraków.
Georomantyzm. Literatura, miejsce, środowisko, 2015, Dąbrowicz E., Lul M., Sawicka-Mierzyńska K., Zawadzka D. (red.), Białystok.
[J. Lelewel], 1831, Nowosilcow w Wilnie w roku szkolnym 1823-1824, dołączona nota o kuratorii Nowosilcowa podana na ręce generała Rosen, przez Onacewicza, Warszawa.
Krasiński Zygmunt, 1970, List do A. Sołtana, Baden, 8 grudnia 1855, w: Listy do Adama Sołtana, Sudolski Z. (oprac.), Warszawa.
Mickiewicz Adam, 1993, Wiersze, w: Dzieła, t. I, Wiersze, Zgorzelski Cz. (oprac.), Warszawa.
Mickiewicz Adam, 1995, Dziady. Część III, w: Dzieła, t. III, Dramaty, Stefanowska Z. (oprac.), Warszawa.
Mikołajczak Małgorzata, 2016, Wstęp: Regionalizm w polskiej refleksji o literaturze (zarys problematyki i historii idei), w: Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, Chojnowski Z., Mikołajczak M. (red.), Kraków.
Markiewicz Henryk, 2011, Niemożliwa, ale niezbędna, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
Mościcki Henryk, 1999, Wilno i Warszawa w „Dziadach” Mickiewicza. Tło historyczne trzeciej części „Dziadów”, Borowczyk J. (posł.), Warszawa, (I wydanie – 1908).
Na pograniczach literatury, 2012, Fazan J., Zajas K. (red.), Kraków.
Nowy regionalizm w badaniach literackich. Badawczy rekonesans i zarys perspektyw, 2012, Mikołajczak M., Rybicka E. (red.), Kraków.
Nycz Ryszard, 2010, Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5.
Pamięć, etyka i historia. Angloamerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (antologia przekładów), 2002, Domańska E. (red.), Poznań.
Panas Władysław, 1995, O pograniczu etnicznym w badaniach literackich, w: Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów, Michałowska T., Goliński Z., Jarosiński Z. (red.), Warszawa, s. 605-613.
Promieniści – filomaci – filareci, 1916, Mościcki H. zebrał i objaśnił, Warszawa.
Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, 2016, Zawadzka D., Mikołajczak M., Sawicka-Mierzyńska K. (oprac.), Kraków.
Regionalizm literacki – historia i pamięć, 2017, Chojnowski Z., Rybicka E. (red.), Kraków.
Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, 2016, Chojnowski Z., Mikołajczak M. (red.), Kraków.
Romanowski Andrzej, 2018, Wschodnim pograniczem literatury polskiej – od Średniowiecza do Oświecenia, Kraków.
Rybicka Elżbieta, 2014, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków.
Szmydtowa Zofia, 1961, W kręgu filomatów, w: Rousseau – Mickiewicz i inne studia, Warszawa.
Trynkowski Jan, 2002, Gimnazjum. Z dziejów Gimnazjum Białostockiego (1777) 1802-1915, Białystok.
Witkowska Alina, 1962, Rówieśnicy Mickiewicza. Życiorys jednego pokolenia, Warszawa.
Zawadzka Danuta, 1996, Czytanie i pisanie w życiu filomatów, w: Wilno i kresy północno-wschodnie. Materiały II Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku 14-17 IX 1994 r w czterech tomach, Felisiak E., Kieżuń A. (red.), Białystok.
Zawadzka Danuta, 2013, Lelewel i Mickiewicz. Paralela, Białystok.
Zawadzka Danuta, 2014, Paralela recepcji. Lelewel i Mickiewicz w odbiorze literaturoznawców i historyków, „Sensus Historiae”, nr 2.
Zięba Kwiryna, 2005, Projekt komparatystyki wewnętrznej, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
Ziołowicz Agnieszka, 2002, Dramat i romantyczne „Ja”, Kraków.