Abstrakt
Wydarzenia, które miały miejsce w Polsce w latach 1988–1989, stworzyły model transformacji, którego różne elementy były zazwyczaj powielane w innych krajach bloku sowieckiego. Niektóre elementy polskiego modelu transformacji były jednak specyficzne i niepowtarzalne, wyrastały z określonego kontekstu historycznego. Autor artykułu proponuje, aby triada utworzona przez „władzę, opozycję i Kościół” została uznana za wyjątkowo polski aspekt transformacji polityczno-społecznej, która miała miejsce po sierpniu 1980 roku. Celem artykułu jest przedstawienie tej trans formacji w odniesieniu do każdego z powyższych trzech aktorów. Analiza ich koncepcji i działań prowadzi do wniosku, że Polska powinna być uznana za wyjątkowy model transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej. W polskim modelu transformacji znalazł się kluczowy i niepowtarzalny element, jakim jest Kościół katolicki – instytucja, która odegrała znaczącą rolę w uczynieniu transformacji 1988–1989 niekonfrontacyjną.
Bibliografia
Borecki P. (2008), Geneza modelu stosunków państwo–Kościół w Konstytucji RP, Wyd. Sejmowe, Warszawa.
Codogni P. (2009), Okrągły stół, czyli polski rubikon, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Codogni P. (2012), Wybory czerwcowe 1989 roku. U progu przemiany ustrojowej, IPN, Warszawa.
Czaczkowska E., Wiścicki T. (2004), Ksiądz Jerzy Popiełuszko, Świat Książki, Warszawa.
Czerwiński M. (2001), Religia w ideologii PZPR lat 80, in: Między integracją a komunizmem: społeczeństwa i kościoły Europy środkowej, eds. K. Kowalczyk et al., Mała Poligrafia Redemptorystów, Tuchów.
Dąbek K. (2006), PZPR – retrospektywny portret własny, Trio, Warszawa.
Dudek A. (2004), Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Arcana, Kraków.
Dudek A., Gmyz R. (2003), Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Znak, Kraków.
Friszke A. (1994), Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Aneks, Londyn.
Gawin D. (2015), Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976, Znak, Kraków.
Gebert K. (1990), Mebel, Aneks, Londyn.
Gocłowski T., Hlebowicz A. (1998), Świadek, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Hall A. (2011), Osobista historia III Rzeczpospolitej, Rosner&Wspólnicy, Warszawa.
Kisielewski T. (2011), Partii portret własny. Polityka i świadomość w PZPR – studium upadku, Neriton, Warszawa.
Kołomiejczyk N. (1988), Polska Zjednoczona Partia Robotnicza 1948–1986, Książka i Wiedza, Warszawa.
Komisja Wspólna Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski w archiwaliach lat 1989–2010 (2011), selected and edited by P. Borecki, C. Janik, Wyd. Sejmowe, Warszawa.
Koseła K. (2003), Polak i katolik splątana tożsamość, IFiS PAN, Warszawa.
Kowal P. (2015), Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. W. Jaruzelskiego w l. 1986–1989, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Łuczak A. (2010), Dekada polskich przemian. Studium władzy i opozycji, ASPRA-JR, Warszawa.
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych (2004), ed. A. Dziurok, IPN, Warszawa.
Orszulik A. (2006), Czas przełomu. Notatki z rozmów z władzami PRL w latach 1981–1989, Apostolicum, Warszawa–Ząbki.
Paczkowski A. (2002), Boisko wielkich mocarstw: Polska 1980–1989. Widok od wewnątrz, “Polski Przegląd Dyplomatyczny”, nr 3.
Paczkowski A. (2002a), Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Polska 1986–1989. Koniec systemu, t. III: Dokumenty (2002), eds. A. Dudek, A. Friszke, Trio, Warszawa.
Poufny dokument KC PZPR z 1986 r. o polityce wobec Kościoła (1992), “Więź”, no. 11.
Polski rok 1989: sukcesy, zaniechania, porażki, Część 2 (2009), eds. M. Jabłonowski, S. Stępka, S. Sulowski, Ad Astra, Warszawa.
Raina P., Droga do Okrągłego Stołu. Zakulisowe rozmowy przygotowawcze, Wyd. von Borowiecky, Warszawa.
Staniszkis J. (2001), Postkomunizm. Próba opisu, Słowo/Obraz/Terytoria, Gdańsk.
Sztompka P. (2007), Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków.
Weigel G. (2001), Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II, Świat Książki, Warszawa.
Wnuk-Lipiński E. (2002), Nastroje społeczne w latach 1986–1989, in: Polska 1986–1989. Koniec systemu, t. I: Referaty, eds. A. Dudek, A. Friszke, Trio, Warszawa.
Wojnicki J. (2006), Modele zmiany politycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w l. 1989–1990, in: Pokojowa rewolucja jako instrument zmiany politycznej w krajach postkomunistycznych na przełomie XX i XXI wieku, eds. J. Macała, R. Potocki, A. Janiak, Druk-Ar, Zielona Góra.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów (2013), t. I, ed. A. Dudek, IPN, Warszawa.