Słowa kluczowe
referendum niepodległościowe
secesja
separatyzm
demokracja bezpośrednia
Jak cytować
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu było ujęcie referendum niepodległościowego w ramach obecnych w nauce definicji i typologii oraz ukazanie głównych wątpliwości dotyczących politologicznych uwarunkowań oraz funkcji referendum niepodległościowego. Referendum niepodległościowe w większości przypadków uchodzi za szczególny instrument demokracji bezpośredniej i kluczowy etap procesu uzyskiwania własnej państwowości przez ruchy etnoregionalistyczne. Należy je zdefiniować jako głosowanie o charakterze powszechnym, w którym obywatele danego terytorium posiadający czynne prawo wyborcze mogą zadeklarować wolę utworzenia nowego państwa poprzez secesję. Referendum niepodległościowe jest pojęciem, w odniesieniu do którego widoczna jest istotna dysproporcja między liczbą badań empirycznych w formie studium przypadku a liczbą studiów o bardziej generalnym charakterze i teoretycznych ambicjach. Kluczowe problemy dotyczące analizy tej kategorii referendów to: określenie procedury referendum – sposobu inicjacji, warunków wstępnych, osób uprawnionych, treści pytania czy interpretacji wyników. Pamiętać należy o możliwości ustrojowego umocowania instytucji referendum, choć jej realizacja podlega wpływowi czynników bieżących oraz taktycznych decyzji politycznych aktorów, tak jak zwykłe głosowania powszechne.
Bibliografia
Adam E. (2014), Self-determination and the Use of Referendums: the Case of Scotland, „International Journal of Politics Culture and Society”, t. 27, nr 1.
Aguiar-Conraria L., Magalhães P. C. (2010), Referendum design, quorum rules and turnout, Public Choice, „Public Choice”, t. 144, nr 1.
Antoszewski A. (2002), Referendum, w: Leksykon Politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław.
Auer A. (2007), National referendums in the process of European Integration: Time for change, w: The European Constitution and National Constitutions: Ratification and beyond, red. A. Albi, J. Ziller, Kluwer Law International, Haga.
Bartnik A. (2013), Portoryko – 500 lat historii zależnej, „Ameryka Łacińska. Kwartalnik analitycznoinformacyjny”, t. 21, nr 1.
Bogdanor V. (1981), Referendums and separatism, w: The referendum device, red. A. Ranney, American Enterprise Institute for Public Policy Research, Waszyngton–Londyn.
Büchi R., Braun N., Kaufmann B. (2013), Przewodnik po demokracji bezpośredniej. W Szwajcarii i nie tylko, Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom”, Łódź.
Casanas A. E. (2014), Self-determination and the Use of Referendums: The Case of Scotland, „International Journal of Politics, Culture and Society”, t. 27, nr 1.
Czachor R. (2014), Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach: geneza i funkcjonowanie systemów politycznych, Instytut Polsko-Rosyjski, Wrocław.
Czubocha K. (2012), Separatyzm etniczny w dobie praw człowieka – nowe wyzwania dla państwa narodowego i społeczności międzynarodowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Daranowski P. (2009), Uznanie niepodległości Kosowa — usankcjonowanie precedensu, w: Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Białocerkiewicza, t. 2, red. T. Jasudowicz, M. Balcerzak, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń.
Dezso M. (2001), Plebiscites and referendums, w: Direct democracy: The eastern and central European experience, red. A. Auer, M. Butzer, Ashgate, Aldershot.
Farley L. T. (1986), Plebiscites and sovereignty: The crisis of political illegitimacy, Westview Press, Londyn.
Fedorowicz K. (2004), Ukraina w polskiej polityce wschodniej w latach 1989–1999, Wydawnictwo Naukowe Adama Mickiewicza, Poznań.
Germann M., Mendez F. (2016), Contested Sovereignty: Mapping Referendums on Sovereignty over Time and Space, „British Journal of Political Science”, CJO2016.
Haljan D. (2014), Constitutionalising Secession, Hart Publishing, Portland.
Jakubiak Ł. (2012), Referendum jako narzędzie polityki. Francuskie doświadczenia ustrojowe, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Keating M. (2015), The Scottish Independence Referendum and after, „Revista d’Estudis Autonomics i Federals”, t. 21.
Kijewska-Trembecka M. (2007), Ideologie dążeń niepodległościowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Komorowski P. (2011), Niepodległe Kosowo, prawo międzynarodowe i prawa człowieka – próba odnalezienia wspólnego mianownika, „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” t. 2.
Konarski W. (2012), Krótkie wprowadzenie do terminologii etnokulturowej, „e-Politikon”, nr 2.
Korzeniewska-Wiszniewska M. (2008), Serbia pod rządami Slobodana Miloševicia: serbska polityka wobec rozpadu Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Krasner S. D. (2004), Sharing Sovereignty: New Institutions for Collapsed and Failing States, „International Security”, t. 29, nr 2.
Kużelewska E. (2002), Wpływ referendum na przemiany prawno-polityczne w wybranych krajach europejskich, w: Unifikacja i różnicowanie się współczesnej Europy, red. B. Fijałkowska, A. Żukowski, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa.
Laponce J. A. (2001), National self-determination and referendums: The case for territorial revisionism, „Nationalism and Ethnic Politics”, t. 7, nr 2.
Laponce J. A. (2012), Language and Sovereignty Referendums: The Convergence Effect, „Nationalism and Ethnic Politics”, t. 18, nr 1.
LeDuc L. (2003),The politics of direct democracy: referendums in global perspective, University of Toronto Press, Toronto.
Lijphart A. (2005), Westminsterski model demokracji, w: Przyszłość demokracji. Wybór tekstów, wyb. P. Śpiewak, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Martí D., Cetrà D. (2016), The 2015 Catalan election: a defacto referendum on independence?, „Regional&Federal Studies”, t. 26, nr 1.
Mikucka-Wójtowicz D. (2013), Działalność partii mniejszości narodowych w Republice Serbii w latach 1990–2008, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” XI, t. 138.
Muro D., Vlaskamp M. C. (2016), How do prospects of EU membership influence support for secession? A survey experiment in Catalonia and Scotland, „West European Politics” 7.03.2016.
Norman W. (2006), Negotiating Nationalism: Nation-Building, Federalism, and Secession in the Multinational State, Oxford University Press, Oxford.
Oklopcic Z. (2015), The Anxieties of Consent: Theorizing Secession between Constitutionalism and Self-Determination, „International Journal on Minority and Group Rights”, t. 22.
Pammett J., LeDuc L. (2001), Sovereignty, leadership and voting in the Quebec referendums, „Electoral Studies”, t. 20.
Qvortrup M. (2013), The ‘Neverendum’?: A History of Referendums and Independence, „Political Insight”, t. 4, nr 2.
Qvortrup M. (2014), Referendums and Ethnic Conflict, University of Pennsylvania Press, Filadelfia.
Rachwał M. (2005), Referendum jako forma udziału obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”, t. 6, nr 2.
Radan P. (2012), Secessionist Referenda in International and Domestic Law, „Nationalism and Ethnic Politics”, t. 18, nr 1.
Radwan A. (2014), Skarga konstytucyjna z dnia 22 sierpnia 2014 roku, http://www.allerhand.pl/straznica_konstytucyjna/Skarga_konstytucyjna_dot.art.35_RefLokU_T.Le%C5%9Bniak.pdf, 15.04.2016.
Reference re: Secession of Quebec (1998), 161 DLR (4th) 385.
Ridoch L. (2013), Uncertainty is a starting point too, „The Scotsman” 17.06.2013, http://www.scotsman.com/news/lesley-riddoch-uncertainty-is-a-starting-point-too-1-2968882, 1.04.2016.
Sanjaume-Calvet M. (2016a), Catalonia: From Secessionism to Secession?, 15.01.2016, http://www.e-ir.info/2016/01/15/catalonia-from-secessionism-to-secession/, 16.04.2016.
Sanjaume-Calvet M. (2016b), Quebec, Scotland and Catalonia: How secessionist political parties legitimize political independence, http://paperroom.ipsa.org/papers/paper_13615.pdf, 16.04.2016.
Schramm T. (2009), Tradycje polskiego parlamentaryzmu w XX wieku. W 90. rocznicę pierwszych wyborów parlamentarnych w odrodzonej Polsce, http://www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/
konferencja,2,6668,inauguracja-roku-polskiej-demokracji.html, 15.04.2016.
Sen I. G. (2015), Sovereignty Referendums in International and Constitutional Law, Springer, Zurych.
Smith G. (1976), The functional properties of referendum, „European Journal of Political Research”, t. 4, nr 1.
Sobczyński M. (2013), Zmiany polityczne, terytorialne i spory graniczne w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 r., w: Studia nad Geopolityką XX wieku, Prace Geograficzne, red. P. Eberhardt, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, Warszawa.
Soroka T. (2013), Quebecka lekcja dla Szkocji. Prawne i polityczne podstawy organizacji referendów niepodległościowych w Szkocji i Quebecu, w: Konstytucjonalizm w państwach anglosaskich, red. A. Zięba, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Tancredi A. (2006), A Normative ‘Due Process’ in the Creation of States Through Secession, w: Secession: International Perspectives, red. M. G. Kohen, Cambridge University Press, Cambridge.
Uleri P. V. (1996), Introduction, w: The referendum experience in Europe, red. M. Gallagher, P. V. Uleri, Macmillan Press Ltd, Houndmills.
Uziębło P. (2009), Demokracja partycypacyjna, Centrum Badań Społecznych, Gdańsk.
Vidmar J. (2013), Democratic Statehood in International Law: The Emergence of New States in Post-Cold War Practice, Hart Publishing, Portland.
Walker M. (2003), The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
Węglarz B. (2013), Ewolucja lokalnej demokracji bezpośredniej w Polsce po 1989 roku, Księgarnia Akademicka. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków.
Wiatr J. (2014), Samostanowienie narodowe – dylematy prawne i polityczne, „Europejski Przegląd Prawa i Stosunków Międzynarodowych”, t. 31, nr 4.
Winczorek P. (2014), Kilka uwag o polskich referendach, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, Rok LXXVI, z. 2.
Zoller E. (1999), Droit Constiutionnel (vol. 2), PUF, Paris.