Abstrakt
Celem artykułu jest uchwycenie najważniejszych cech charakteryzujących definicje poetyckie Karola Wojtyły. Definicja poetycka jest rozumiana jako typ metaforycznej (czasami metonimicznej) struktury złożonej z dwóch elementów: definiensa i definiendum. Oba elementy są połączone relacją identyczności (X=Y), gdzie wyrażenie Y wskazuje na określone cechy wyróżniające obiektu nazwanego przez X; w ten sposób Y wyjaśnia znaczenie X-a. Równie ważne jest to, że X powinien zajmować pozycję tematu wypowiedzi, a Y komentarza, objaśnienia.
Definicje poetyckie mogą realizować kilka różnych wzorców strukturalnych. W pracach literackich
Karola Wojtyły są to:
• X jest Y-iem; X to Y;
• X znaczy Y; X-em nazwijmy Y;
• relatywizujące wyrażenia X jest Y-iem dla kogoś;
• konstrukcje wprowadzające wyjaśnienie w modalności warunku lub przypuszczenia: jeśli
X jest Y-iem; X może być Y-iem,
• apozycje X : Y; X – Y; X… Y; X Y,
• konstrukcje włączne: X, czyli Y,
• konstrukcje z negacją: X nie jest Y-iem,
• pytania retoryczne typu Czy X jest Y-iem?; Czy X znaczy Y?
W poezji i dramatach Karola Wojtyły można znaleźć blisko 200 przykładów definicji poetyckich realizujących wskazane powyżej schematy. Karol Wojtyła zazwyczaj definiował kluczowe pojęcia dla swojej poezji, które uważał za niewystarczająco lub niepoprawnie opisane. Najczęściej pojawiające się definienda to: 1. Bóg; 2. ludzkie uczucia, postawy i doświadczenia; 3. instytucje, praktyki, symbole i wydarzenia bezpośrednio związane z tradycją judaizmu bądź chrześcijaństwa; 4. czynności, stany i cechy związane z relacjami;
5. kategorie czasowe – etapy i momenty w czasie; 6. zjawiska atmosferyczne, ciała niebieskie i żywioły;
7. przymioty, cechy i zdolności człowieka; 8. zjawiska i byty z zakresu sztuki; 9. czynności i stany związane z percepcją i poznaniem; 10. rośliny i zwierzęta; 11. inne kategorie.
Definicje Wojtyły często powielają metafory obecne w polszczyźnie, jednak jego dzieła przedstawiają także wiele definicji ukazujących niezwykle oryginalną konceptualizację. Liczne wyrażenia ujmują obiekty świata natury w kategoriach kultury i ogólnie mówiąc rzeczywistości. Kluczowe domeny wykorzystywane w definicjach to przestrzeń i woda. Charakterystycznymi cechami Wojtyłowych definicji są także: paradoks oraz treściowy związek z chrześcijaństwem. Definicje poetyckie winny być uważane za ważne narzędzie poznawcze. Pełnią one również inne funkcje (zgodnie z terminologią Romana Jakobsona): konatywną, metajęzykową, poetycką, fatyczną i ekspresywną, a także – jak pokazały ważne pojęcia wykorzystywane przez Wojtyłę – są sposobem rozumienia roli języka i wyrazem stosunku do niego.
Bibliografia
Chojak J., 2010, Kilka pytań o definicję poetycką, w: Człowiek, słowo, świat, red. J. Chojak, T. Korpysz, K. Waszakowa, Warszawa, s. 124–137.
Gajda S., 2009, Osobowość językowa Jana Pawła II, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 83–88. Jan Paweł II, 1979, Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Przemówienia, dokumentacja. Tekst autoryzowany, Poznań.
Kołaczkowski S., 1968, Ironia Norwida, w: tenże, Pisma wybrane, t. 1, Portrety i zarysy literackie, Warszawa, s. 131–166.
Korpysz T., 2001, Definicje poetyckie jako problem badawczy (na przykładzie pism Cypriana Norwida), w: Semantyka tekstu artystycznego, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin, s. 333–346.
Korpysz T., 2003, „Człowiek bowiem cóż jest? Cóż jest człowiek?” O wybranych definicjach poetyckich Cypriana Norwida, w: Czytając Norwida 2, red. S. Rzepczyński, Słupsk, s. 175–186.
Korpysz T., 2006, Kilka uwag o definicjach poetyckich Cypriana Norwida (na przykładzie „Sfinksa [II]”), „Poradnik Językowy”, nr 10, s. 77–85.
Korpysz T., 2007, Cyprian Norwid – „poeta definicji”. Kilka problemów teoretycznych, w: Poeta i sztukmistrz. O twórczości poetyckiej i artystycznej Norwida, red. P. Chlebowski, Lublin, s. 249–286.
Korpysz T., 2009, Definicje poetyckie Norwida, Lublin.
Korpysz T., 2010, Uwagi o definicjach poetyckich Cypriana Norwida, w: Liryka romantyczna i inne szkice, red. B. Kuczera-Chachulska, Warszawa, s. 113–146.
Kozłowska A., 2008, Język poetycki Karola Wojtyły (próba charakterystyki), „Colloquia Litteraria”, nr 4–5, s. 193–214.
Kozłowska A., 2009, Język poetycki Karola Wojtyły wobec tradycji romantyków, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 271–278.
Kozłowska A., 2011a, O stylistycznym zróżnicowaniu idiolektu (na przykładzie tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II), w: Odmiany stylowe polszczyzny – dawniej i dziś, red. U. Sokólska, Białystok, s. 89–108.
Kozłowska A., 2011b, „Widzenie” – ważne słowo twórczości literackiej Karola Wojtyły – Jana Pawła II, w: Idee i wartości. Humaniora Jana Pawła II, red. M. Marczewska, Z. Trzaskowski, Kielce, s. 161–173.
Kozłowska A., 2013, Od psalmów słowiańskich do rzymskich medytacji. O stylu artystycznym Karola Wojtyły, Warszawa.
Ożóg K., 2009, Retoryka tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II, w: Jan Paweł II Odnowiciel Mowy Polskiej, red. S. Mikołajczak, M. Wrześniewska-Pietrzak, Poznań, s. 139–149.
Pajdzińska A., 1993, Definicje poetyckie, w: O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 221–236.
Różyło A., 2006, O treściach łączonych w polszczyźnie ogólnej ze słowem „Bóg”, w: Bóg w językach, tekstach artystycznych i narracjach, red. A. Różyło, Sandomierz 2006, s. 33–50.
Rybka M., 2014, Kształtem jest miłość. Obraz miłości w tekstach Jana Pawła II, Poznań.
Szymański W.P., 2005, Z mroku korzeni. O poezji Karola Wojtyły, Kraków. Dalgiewicz M. (red.), 2007, Świat słowa Jana Pawła II. Refleksje – wspomnienia – opinie, oprac. M. Dalgiewicz, Tarnów.
Walczak B., 2001, Jana Paweł II a język polski, w: Jan Paweł II – człowiek i dzieło, red. B. Walczak, Poznań, s. 157–163.
Wojtyła K., 1995, Znak sprzeciwu. Rekolekcje w Watykanie od 5 do 12 marca 1976, słowo wstępne Stefan Kardynał Wyszyński, Kraków.
Wojtyła K., 2004, Poezje, dramaty, szkice, Jan Paweł II, Tryptyk rzymski, wstęp M. Skwarnicki, Kraków.
Wojtyła K., 2009, „Aby Chrystus się nami posługiwał”, wybór i układ J. Hennelowa, Kraków.
Zarębianka Z., 2006, Medytacja znaczeń. O specyfice dykcji poetyckiej Karola Wojtyły, w: Karol Wojtyła – poeta, red. J. Głażewski, W. Sadowski, Warszawa, s. 251–256.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Poznańskie Spotkania Językoznawcze są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Poznańskie Spotkania Językoznawcze udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Poznańskich Spotkaniach Językoznawczych pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).