Społeczne i polityczne uwarunkowania nierówności oświatowych w Polsce. Geneza – rozmiary – polityka bezczynności

Abstrakt

Opracowanie poświęcone jest zjawisku nierówności oświatowych, w szczególności między miastem a wsią, które traktuję jako podstawowe źródło wszelkiej nierówności w nowoczesnym społeczeństwie. Dostęp do kształcenia i udział w systemie oświaty jest głównym źródłem społecznego awansu człowieka we współczesnym świecie. Dostęp do szkolnictwa reguluje prawo narodowe i traktaty międzynarodowe. Udział w kształceniu warunkowany był w przeszłości okolicznościami społecznymi i obyczajowymi (np. nauka kobiet, polityka stanowa w Rzeczpospolitej szlacheckiej), współcześnie natomiast jest zależny głównie od warunków ekonomicznych. Wszelkie wskaźniki mierzące poziom rozwoju i warunków materialnych mieszkańców miasta i wsi ukazują głębokie zróżnicowanie sytuacji ekonomicznej między tymi dwoma środowiskami, zawsze na niekorzyść wsi. Genezy tych nierówności upatrywać należy zarówno w uwarunkowaniach historycznych, które dla wsi były wręcz tragiczne, w postaci jednej z najokrutniejszych, opresyjnych form pańszczyzny, jak również w czasach współczesnych, które na wieś nałożyły bezwzględne serwituty, np. tzw. obowiązkowych dostaw, odbierając rolnikom wszelki kapitał rozwojowy. I ta nieprzyjazna polityka ekonomiczna wobec wsi jest kontynuowana przez aktualne władze, które tworząc pozory „dobroczynności” finansowej w postaci spektakularnych, jednorazowych gestów wyłączyły wieś z procesu awansu cywilizacyjnego, którego przykładem była w czasach realnego socjalizmu np. elektryfikacja wsi. Dziś symptomami upośledzenia ekonomicznego, a tym samym i kulturowego jest m.in. wykluczenie komunikacyjne; likwidacja infrastruktury kulturalnej; wykluczenie dziecka wiejskiego z wszelkich zajęć rozwojowych, pozaszkolnych – co automatycznie skazuje je na intelektualną drugorzędność; wzrost kosztów kształcenia, komercyjnych opłat za internaty, bursy; beztroska rządu o stan zdrowia dzieci wiejskich. Strategia rozwoju, mityczny ład gospodarczy nie tworzą żadnych złudzeń, że awans ekonomiczny i kulturowy wsi jest przedmiotem troski rządu o równomierny rozwój wszystkich środowisk, a szczególnie środowisk upośledzonych. W zakresie awansu oświatowego wsi, w świetle ogłaszanych deklaracji ministerstwa edukacji, trzeba porzucić wszelkie nadzieje. Blokada społecznego charakteru szkoły, wyjęcie jej spod wpływów samorządu i wspólnoty rodziców, groteskowe deklaracje programowych celów kształcenia, wszechwładza kuratorów, która nigdy w historii nie dała dobrych owoców, odbierają nadzieję na szanse awansu i równości.