Keywords
nickname
surname motivation
dictionary of surnames
surnames created from appellatives
How to Cite
Abstract
The aim of the article is to discuss the issues related to identifying the etymology of Polish surnames derived from appellatives. It also proposes a study containing a more thorough explication of the motivation behind the effects of word-formation that have been used as surnames. It is argued that the use of appropriate methods for analysing personal proper names may significantly contribute to revealing the pragmatic aspects of personal names created in the past. The first part of the text presents the ways of describing the origin of the discussed names in the largest Polish dictionaries of anthroponyms. Its second part is devoted to the presentation of old nicknames (currently functioning as surnames) as messages of everyday communication and elements of the vernacular. This part justifies the idea of compiling a dictionary of Polish surnames based on appellatives which would make use of the tools of ethnolinguistic methodology, especially Ryszard Tokarski’s open definition. The last part of the text presents a proposal for a dictionary entry on the example of surnames derived from the appellative bystry [PL smart].
References
AP – Cieślikowa Aleksandra, red. (2007–2016), Antroponimia Polski. Od XVI do końca XVII wieku, t. 1–6, Kraków.
NP – Rymut Kazimierz (1999–2001), Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. 1–2, Kraków.
L – Linde Samuel Bogumił (1854–1860), Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2, Lwów.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata i in., red. (1966–), Słownik polszczyzny XVI wieku, sxvi.edu.pl [dostęp: 2 listopada 2022].
SEMOT – Cieślikowa Aleksandra, Szymowa Janina, Rymut Kazimierz (2000), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe, Kraków.
SG – Karłowicz Jan (1900–1911), Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków.
SJPDor – Doroszewski Witold, red. (1958–1969), Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa.
SSNO – Witold Taszycki, red. (1965–1983), Słownik staropolskich nazw osobowych, t. 1–6, Wrocław.
SStp – Urbańczyk Stanisław, red. (1953–2002), Słownik staropolski, t. 1–11, Wrocław.
SFSkor – Skorupka Stanisław (1989), Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
Anusiewicz Janusz (1994), Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
Bartmiński Jerzy (1988), Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, w: Konotacja. Praca zbiorowa, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 169–183.
Bartmiński Jerzy (2001), Styl potoczny, w: Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 115–134.
Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard (1993), Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, w: O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin, s. 47–62.
Biolik Maria (1983), Przezwiska i przydomki ludności wiejskiej (na przykładzie wsi Andrzejki w woj. łomżyńskim), „Onomastica”, t. 28, s. 165–179.
Biolik Maria (1997), Przezwiska nauczycieli i uczniów o przejrzystej motywacji semantycznej, „Onomastica”, t. 42, s. 195–210.
Cieślikowa Aleksandra (1990), Staropolskie odapelatywne nazwy osób. Proces onimizacji, Wrocław.
Czopek-Kopciuch Barbara (2004), Nazwiska polskie w Zagłębiu Ruhry, Kraków.
Długosz Kazimierz (1986), Przezwiska uczniów z Kielecczyzny (analiza semantyczno-słowotwórcza), Szczecin.
Dunbar Robin (1986), Kłopoty z nauką, przeł. Piotr Amsterdamski, Gdańsk.
Górny Halszka (2004), Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV–XIX w.), Rzeszów.
Hołówka Teresa (1986), Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, Warszawa.
Kowalik-Kaleta Zofia (2007), Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII–XV wiek), Warszawa.
Magda-Czekaj Małgorzata (2003), Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim, Kraków.
Matusiak-Kempa Iza (2019), Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne, Olsztyn.
Matusiak-Kempa Iza (2020), Społeczny wymiar osobowej nazwy własnej – zarys problematyki, „Prace Językoznawcze”, z. 3, s. 165–179. DOI: https://doi.org/10.31648/pj.5719. DOI: https://doi.org/10.31648/pj.5719
Mossakowska Barbara (1993), Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego, Gdańsk.
Oronowicz-Kida Ewa (2009), Współczesne przezwiska mieszkańców dawnego powiatu jarosławskiego, Rzeszów.
Raszewska-Klimas Agnieszka (2018), Wieloznaczność nazwisk Polaków, Łódź.
Rejter Artur (2006), Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne aspekty potoczności, Katowice.
Sambor Jadwiga (1988), Lingwistyka kwantytatywna – stan badań i perspektywy rozwoju, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 41, s. 47–67.
Sulima Roch (2021), Imiona jako systemy aksjologiczne, w: Nazwy własne w języku i społeczeństwie, red. Mariusz Rutkowski, Agata Hącia, Olsztyn, s. 49–58.
Tokarski Ryszard (2014), Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin.
Tomczak Lucyna (2003), Słownik odapelatywnych nazwisk Polaków, Wrocław.
Uspienski Boris (1998), Historia i semiotyka, przeł. Bogusław Żyłko, Gdańsk.
Ziajka Beata (2014), Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków.
License
Copyright (c) 2022 Iza Matusiak-Kempa
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).