Słowa kluczowe
Polish anthropological terminology
Słownik terminologii lekarskiej polskiej [Dictionary of Polish Medical Terminology]
Jak cytować
Abstrakt
The aim of the article is to preliminarily analyse the Polish anthropological terminology included in the most important 19th-century Kraków Słownik terminologii lekarskiej polskiej [Dictionary of Polish Medical Terminology] by S. Janikowski, J. Oettinger and A. Kremer, which was created during the period when anthropology was emerging as a new science. Anthropological terms had appeared in Kraków’s medical dictionaries before (over 40%), but it was in S 1881 that they were first distinguished from medical terminology and marked with the qualifier antr. The anthropological terminology for S 1881 was prepared by prominent anthropologists who were also physicians: I. Kopernicki and J. Majer. Out of 195 Polish terms, over 70% apply to craniology and craniometry, reflecting the main direction of the development in Polish anthropology. The Polish terms are definitely indigenous. More than 80% are one- (55.4%) and two-element terms (26.2%). Synonymy is present in the analysed terminology (40.4%), although there is a visible tendency to limit the number of Polish terms in synonymic series to two (73.7%).
Bibliografia
S 1881 – Janikowski Stanisław, Oettinger Józef, Kremer Aleksander (1881), Słownik terminologii lekarskiej polskiej, Kraków [Śląska Biblioteka Cyfrowa].
S 1868 – Skobel Fryderyk, Kremer Aleksander (1868), Słownik łacińsko-polski wyrazów lekarskich, Kraków.
S 1876 – Janikowski Stanisław, Kremer Aleksander, Oettinger Józef (1876), Uzupełnienie słownika łacińsko-polskiego wyrazów lekarskich Prof. Dra F. K. Skobla i Dra Al. Kremera, razem z przekładem polskim wielu wyrazów lekarskich niemieckich, francuskich i angielskich i słowniczkiem wyrazów weterynarskich, Kraków.
Bielicki Tadeusz, Krupiński Tadeusz, Strzałko Jan, (1987 [ed. 1989]), Historia antropologii w Polsce, “Przegląd Antropologiczny”, Sheets 1–2, p. 3–28. DOI: https://doi.org/10.18778/1898-6773.53.1-2.01
Brzeziński Tadeusz ed. (2004), Historia medycyny, Warszawa.
Dzierżykray-Rogalski Tadeusz (1983), Antropologia, in: Kazimierz Maślankiewicz ed., Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, Warszawa, p. 617–647.
Encyklopedia popularna PWN (1992), Warszawa.
Gajda Zdzisław (2002), Życie i działalność Józefa Majera, in: Rita Majkowska ed., Józef Majer 1808–1899. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 19 listopada 1999 r., Kraków.
Hołda-Róziewicz Henryka (1969), Prace antropologiczne Ludwika Krzywickiego na tle początków antropologii polskiej, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” p. 649–659.
Hulewicz Jan (1974), Majer Józef (1808–1899), in: Polski słownik biograficzny, vol. 19, Wrocław, p. 161–164.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2015), Synonimia w polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX wieku (na podstawie “Słownika terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 roku), Warszawa. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.1.5
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2022a), “Słownik terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 roku jako przedmiot badań historyka języka polskiego, “Studia Historiae Scientiarum”, p. 181–216. DOI: https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.22.005.15971
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2022b), Udział regionów w tworzeniu polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX wieku, “Język Polski”, Sheet 1, p. 93–107. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.01007
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2023a), Charakterystyka polskiej terminologii weterynaryjnej drugiej połowy XIX wieku, in: Danuta Kowalska, Anna Lenartowicz-Zagrodna, Magdalena Pietrzak, Ewa Woźniak eds., Na szlakach dawnej i współczesnej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Danucie Bieńkowskiej, Łódź, p. 247–263. DOI: https://doi.org/10.18778/8331-152-4.15
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2023b), O zawartości “Słowniczka wyrazów weterynarskich” z 1876 roku, “Język Polski”, Sheet 1, p. 112–128. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.00133
Kieniewicz Stefan, Sikora Paweł (1964–1965), Kopernicki Izydor (1825–1891), in: Polski słownik biograficzny, vol. 11, Wrocław, p. 1–3.
Lutostański Bolesław (1881), Antropologia, in: J. T. Lubomirski, E. Stawiski, S. Przestański, J.K. Plebański eds., Encyklopedia wychowawcza, vol. 1, Warszawa, p. 262–275.
Lutostański Bolesław (1876), Cel i zadanie spółczesnej antropologji, “Kosmos”, vol. 1, p. 565–574.
Nowak Joanna (2021a), “Rasa czyli plemię”. Problemy z nomenklaturą u początku polskiej antropologii, “Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”. DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2040
Nowak Joanna (2021b), U początku kształtowania się na ziemiach polskich nowoczesnych nauk o człowieku i jego zróżnicowaniu “rasowym”, “Studia Historiae Scientiarum”, vol. 20, p. 61–86. DOI: https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.21.004.14035
Orgelbrand Samuel (1898), Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami, vol. 1, Warszawa.
Orgelbrand Samuel (1903), Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami, vol. 15, Warszawa.
Seyda Bronisław (1973), Dzieje medycyny w zarysie, Warszawa.
Surowiak Józef (2002), Józef Majer – fizjolog i antropolog, in: Rita Majkowska ed. Józef Majer 1808–1899. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 19 listopada 1999 r., Kraków, p. 47–56.
Talko-Hryncewicz Julian (1888), Antropologia w ogóle i w zastosowaniu do kraju naszego, “Wisła” vol. 2, Sheet 3, p. 547–562.
Wiślicki Adam (1873), Podręczna encyklopedia powszechna, part 1, Warszawa.
Wiślicki Adam (1897), Podręczna encyklopedia powszechna, part 3, Warszawa.
Wiślicki Adam (1898), Podręczna encyklopedia powszechna, part 4, Warszawa.
Wiślicki Adam (1901), Podręczna encyklopedia powszechna, part 6, Warszawa.
Wrzesińska Katarzyna (2021a), Zanim skrystalizował się zakres badań, czyli o rozwoju nauk o człowieku i rasach ludzkich na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku, “Studia Historiae Scientiarum”, p. 31–59. DOI: https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.21.003.14034
Wrzesińska Katarzyna (2021b), Termin rasa i jego synonimy w polskiej refleksji naukowej i popularnonaukowej w latach 1864–1918, “Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, vol. 56. DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2041
Wrzosek Adam (1963), Józef Majer (1808–1899), in: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, vol. 1: Życiorysy, Kraków, p. 113–138.
Wrzosek Adam (1957), Józefa Majera życie i zasługi naukowe, Wrocław.
Wysocka Felicja (2002), Rola Józefa Majera w polskiej leksykografii i leksykologii, in: Rita Majkowska ed., Józef Majer 1808–1899. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 19 listopada 1999 r., Kraków, p. 57–101.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Lucyna Jankowiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).