Słowa kluczowe
Reformation
Bible translations into European languages
language contacts
and standardisation of languages
Jak cytować
Abstrakt
The pre-Reformation and Reformation social and religious movements contributed to the development of biblical and religious as well as journalistic and polemical writings, which had a significantly positive impact on the increase in functional efficiency and standardisation of European languages. Translations of The Bible played a special role in the development of European languages as texts with the highest linguistic prestige. Not only did Luther’s Bible (1522–1534) contribute to the unification of German literary language, but its 16th-century translations had an outstanding influence on the development of Dutch and the Scandinavian languages, i.e. Danish, Swedish and Icelandic. The language of Protestant translations of The Bible was regarded in the 16th–17th centuries in France and England as a model of stylistic excellence. Prior to the 16th century, there were fairly rich Celtic writings (Irish, Scottish, Welsh and Cornish), but they were undoubtedly greatly enriched between the second half of the 16th century and the first quarter of the 19th century by Protestant translations of The Bible and other religious texts. The translation work by the Czech brothers (ideological supporters of the Reformation) – Blahoslav’s New Testament (1564) and the Kralice Bible (1579–1593) – is a symbol of the linguistic prowess of the 16th-century Czech language as well as the basis for its rebirth in the 19th century. The linguistic consciousness of the Slovaks was long influenced by the Kralice Bible. Hungarian and Polish Reformation translations of The Bible enriched the history of these languages considerably. A number of European languages owe their actual literary beginnings to the Reformation: Finnish and Estonian (Finnish languages), Latvian and Lithuanian (Baltic languages), Upper Lusatian, Lower Lusatian and Slovene (Slavonic languages). In Croatia, prints financed by Reformation supporters appeared in the 16th century. The Serbian Orthodox New Testament (1847) by Karadžić and The Old Testament (1868) by Daničić were published by the Protestant publishing house of the British Bible Society in London, which also published a translation of the Bulgarian Catholic Slaveykov Bible (1871).
Bibliografia
Ciesielski Z. (1990), Historia literatury szwedzkiej. Zarys, Wrocław.
Górski K. (1960), Zagadnienia słownictwa reformacji polskiej, in: Odrodzenie w Polsce.
Historia języka. Volume 3. Part Two, eds. M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa, p. 233–270.
Jenč R. (1954–1960), Stawizny serbskeho pismowstwa, vol. 1–2, Budyšin.
Kaszyński S. H., Krzysztofiak M. (1985), Dzieje literatury duńskiej, Poznań.
Klemensiewicz Z. (1960), Czynniki sprawcze w rozwoju polszczyzny doby odrodzenia, in: Odrodzenie w Polsce. Historia języka. Volume 3. Part One, eds. M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa, p. 7–30.
Kossowska M. (1968–1969), Biblia w języku polskim, vol. I–II, Poznań.
Kot S. (1958), Geneza i tło historyczne Biblii Litewskiej Chylińskiego, in: Biblia Litewska Chylińskiego. Nowy Testament, eds. C. Kudzinowski, J. Otrębski, p. IX–XXII.
Krašovec J. (1998), Slovenian Translations of the Bible, in: J. Krašovec ed. Interpretation of the Bible = Interpretation der Bibel = Interprétation de la Bible = Interpretacija Svetega pisma, Ljubljana, p. 1039–1074.
Laitinen K., Apo S. (1991), Historia literatury fińskiej. Zarys, Wrocław.
Lehr-Spławiński T. (1954), Języki zachodniosłowiańskie, in: Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, eds. T. Lehr-Spławiński, W. Kuraszkiewicz, F. Sławski, Warszawa, p. 43–76.
Lewaszkiewicz T. (1992a), Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, in: Biblia a kultura Europy I., eds. M. Kamińska, E. Małek, Łódź, p. 232–248.
Lewaszkiewicz T. (1992b), Rola kontaktów językowych we wstępnym okresie formowania się słowiańskich języków literackich (na tle ogólniejszym), in: Z polskich studiów slawistycznych. Seria VIII. Językoznawstwo, p. 133–138.
Lewaszkiewicz T. (1995), Łużyckie przekłady Biblii. Przewodnik bibliograficzny, Warszawa.
Lewaszkiewicz T. (2007), Sporne problemy języka dolnołużyckiego przekładu Nowego Testamentu Jakubicy, in: Z polskich studiów slawistycznych. Seria 11. Językoznawstwo, p. 111–118.
Lewaszkiewicz T. (2017a), The History of the Wendish Bible, in: Five Centuries. The Wends and the Reformation, Austin (Texas), p. 19–22.
Lewaszkiewicz T. (2017b), Przekłady biblijne na słowiańskie mikrojęzyki literackie, “Język. Religia. Tożsamość”, vol. 1, no 15, p. 145–162.
Lewaszkiewicz T. (2021), Język grecki – główne źródło intelektualizacji przedklasycznej łaciny i słowiańskiego dialektu okolicy Salonik z IX wieku, in: Antyczne wędrówki transdyscyplinarne. Silvestro Dworacki Viro Vere Academico, eds. E. Skorupska-Raczyńska, A. A. Niekrewicz, K. Taborska, Gorzów Wielkopolski, p. 259–275.
Lipoński W. (2021), Dzieje kultury europejskiej. Renesans, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.53271/2021.020
Lisowski T. (2010), Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu “Biblii gdańskiej” (1632). Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań.
Lisowski T. (2018a), Przekłady Jakuba Wujka w odnowie leksyki Nowego Testamentu gdańskiego (1606). Ujęcie dystrybucyjno-kontekstowe, Poznań.
Lisowski T. (2018b), Intelektualizacja i jej pochodne: standaryzacja oraz grafizacja jako czynniki kształtujące polszczyznę literacką w początkach ery typograficznej, in: Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, eds. M. Pastuch, M. Siuciak, Kraków, p. 109–125.
Magnuszewski J. (1973), Historia literatury czeskiej, Wrocław.
Marty M.E. (1972), Protestantism, New York.
Mroczkowski P. (1986), Historia literatury angielskiej, Wrocław.
Noll M. A. (2017), Protestantyzm. Krótkie wprowadzenie, trans. M. Potz, Łódź.
Oczkowa B. (2011), Język chorwacki, in: Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny, eds. B. Oczkowa, E. Szczepańska, T. Kwoka, Kraków, p. 293–316.
Orłoś T. Z. (1980), Polsko-czeskie związki językowe, Kraków.
Orłoś T. Z. (2000), Czeskie odrodzenie narodowe i językowe, Kraków.
Orožen M. (1996), Poglavja iz zgodovine slovenskega knjižnega jezika, Ljubljana.
Pauck W. (1968), The Heritage of the Reformation, 2nd ed., New York.
Schuster-Šewc (1996), Das Neue Testament der niedersorbischen Krakauer (Berliner) Handschrift. Ein Sprachdenkmal des 17. Jahrhunderts. Herausgegeben von Heinz Schuster-Šewc mit einer sprachlichen Analyse und Transliteration der Handschrift sowie wissenschaftlichen Kommentaren, Bautzen.
Siatkowska E. (1992), Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa.
Siatkowska E. (2004), Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa.
Sławski F. (1988), Języki słowiańskie, in: Języki indoeuropejskie, ed. L. Bednarczuk, Warszawa, p. 907–1005.
Stoberski Z. (1986,) Historia literatury litewskiej, Wrocław.
Szulc A. (1988), Języki germańskie, in: Języki indoeuropejskie, ed. L. Bednarczuk, Warszawa, p. 733–816.
Tazbir J. (1993), Reformacja w Polsce. Szkice o ludziach i doktrynie, Warszawa.
Tellich P. (2016), Era protestancka, trans. J.A. Prokopski, N. Łomanowa-Barańska, Kęty.
Todorović B. (2011), Język słoweński, in: Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny, eds. B. Oczkowa, E. Szczepańska, T. Kwoka, Kraków, p. 325–352.
Treder J. (2002), Biblia po kaszubsku, in: Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, ed. J. Treder, Gdańsk, p. 22–23.
Walczak-Mikołajczakowa M. (2004), Piśmiennictwo katolickie w Bułgarii. Język utworów II połowy XVIII wieku, Poznań.
Wojak T. ed. (1970), Wkład protestantyzmu do kultury polskiej, Warszawa.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Tadeusz Lewaszkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).