Słowa kluczowe
religious lexis
Reformation vs language
Jak cytować
Abstrakt
The author summarises the research conducted so far on the confessional differentiation of Polish religious lexis in the 16th century, which was initiated in the 1960s by Konrad Górski, a literary historian. In his publication Zagadnienia słownictwa reformacji polskiej (The Issue of the Polish Reformation Vocabulary), the scholar argued that Protestants used different words than Catholics to designate important religious concepts, and that lexis was an important factor to identify the denomination. This thesis had a significant impact on the assumptions and research objectives formulated by subsequent scholars who addressed the relationship between denomination and vocabulary. In the section of the article containing research postulates, attention is drawn to the necessity of verifying Górski’s position, which was already initiated to a limited extent, mainly in the works by Tomasz Lisowski, who pointed out other than confessional determinants of lexical choices in the 16th-century translations of the Bible. It is considered necessary in the postulated research to broaden the resource base, to take into account the pragmatic diversity of the source texts (sender-receiver relations, intentions), to introduce numerical data objectifying the conclusions, as well as a comparative reference to the status in other languages.
Bibliografia
Dittmann Robert (2019), Czech Language in Confessional Clashes of the 16th Century, in: Languages in the Lutheran Reformation. Textual Networks and the Spread of Ideas, ed. Mikko Kauko and others, Amsterdam, p. 105‒128. DOI: https://doi.org/10.1017/9789048531219.006
Dittmann Robert, Just Jiří (2016), Biblical Humanism in Bohemia and Moravia in the 16th Century, “Europa Humanistica” series, vol. 18, Turnhout.
Gozdek Magdalena, Woźniak Ewa (2023), Słownictwo religijne a reformacja. Głos w dyskusji nad konfesyjnym zróżnicowaniem polskiej leksyki w XVI wieku, “LingVaria” 18, no. 1, p. 167–178. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.12
Górski Konrad (1949), Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej, Kraków.
Górski Konrad (1962), Zagadnienia słownictwa reformacji polskiej, in: Odrodzenie w Polsce. Materiały sesji naukowej PAN 25–30 października 1953 roku. Historia języka, vol. 3, part 2, eds. Maria Renata Mayenowa, Zenon Klemensiewicz, Warszawa, p. 233–270.
Grzywacz Małgorzata (2017), Reformacja wittenberska i szlaki jej transferu. U źródeł obecności luteranizmu w Rzeczypospolitej XVI w., in: Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, ed. Katarzyna Meller, “Hermeneutics of Values” series, vol. 8, Warszawa, p. 90–109. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323531449.pp.90-109
Hawrysz Magdalena (2010), Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty (na przykładzie wyrazu ponurzać i wyrazów pokrewnych), in: Żywe problemy historii języka, eds. Marcin Kuźmicki, Marek Osiewicz, Poznań, p. 125–135.
Hawrysz Magdalena (2012), Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Zielona Góra.
Kowalska Danuta (2021), Język polski w ruchu reformacyjnym, in: Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego, vol. 2, eds. Stanisław Borawski, Marzanna Uździcka, Zielona Góra, p. 75–87.
Lisowski Tomasz (2008), Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem εκκλησια i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII w., in: Język doświadczenia religijnego, eds. Grzegorz Cyran, Elżbieta Skorupska-Raczyńska, Szczecin, p. 285–298.
Lisowski Tomasz (2021), Leksemy pokuta i pokutować w Nowym Testamencie Biblii Gdańskiej (1632) jako przejaw oddziaływania wzorca czeskiej Biblii Kralickiej (1579–1593) na tle polskiej renesansowej tradycji przekładowej, in: Styl jako kategoria badawcza języków, tekstów i kultur słowiańskich, vol. 2, eds. Władysław Śliwiński, Anita Račákova, Gabriela Olchowa, Banská Bystrica, p. 92–105.
Lisowski Tomasz (2023), Polish equivalents of Greek ἐκκλησία ‘a (religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘a diping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament as lexical DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.01
determinants of the confessional community of the Polish Brethren, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, no. 57, p. 11–31.
Meller Katarzyna (2012), Słowa jak ziarna. Reformacyjne idee, książki, spory, Poznań.
Otwinowska Barbara (1974), Polski dwugłos o języku narodowym w Kościele (Hozjusz – Frycz), in: Andrzej Frycz Modrzewski i problemy kultury polskiego odrodzenia, ed. Tadeusz Bieńkowski, Wrocław.
Rucka Iveta (1996), “O wyklęciu albo wyłączeniu…” – słownictwo związane z karą ekskomuniki w kościołach reformowanych w drugiej połowie XVI i początku XVII wieku, “Slavia Occidetalis”, no. 53, p. 69–86.
Rucka Iveta (1997), Nazwy eucharystii w polskich kościołach różnowierczych XVI wieku, “Slavia Occidentalis”, no. 54, p. 113–121.
Rucka Iveta (1999), Słownictwo związane z dogmatem Trójcy w polskich kościołach różnowierczych XVI wieku i jego dalsze losy, “Slavia Occidentalis”, no. 56, p. 99–114.
Rucka Iveta (2004), Godzien jest robotnik zapłaty swojej (1 Tym 5, 18), czyli o słownictwie związanym z utrzymaniem ministrów i zborów różnowierczych przełomu XVI i XVII w., “Slavia Occidentalis”, no. 61, p. 33–50.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata (ed.), vol. 1–34, Mrowcewicz Krzysztof (ed.), vol. 35–39 (1996–2021), Słownik polszczyzny XVI wieku, Wrocław, Warszawa.
Vykypělová Taťána (2013), Wege zum Neutschechischen. Studien zur Geschichte der tschechischen Schriftsprache, Hamburg.
Winiarska Izabela (2004), Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Warszawa.
Winiarska-Górska Izabela (2017), Z zagadnień recepcji protestanckiej hermeneutyki biblijnej w przekładzie Nowego Testamentu Stanisława Murzynowskiego (w ujęciu komunikacyjnym), in: Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, ed. Katarzyna Meller, “Hermeneutyka wartości” series, vol. 8, Warszawa, p. 110–163. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323531449.pp.110-163
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ewa Woźniak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).