Słowa kluczowe
borderland Polish
history of language
Kyiv
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 86
Liczba pobrań: 35
Abstrakt
The article discusses the specific, both sociologically and geographically determined Polish language of Kyiv, perceived by the author as a “territorial variation of the Polish literary language existing within the circle of Polish and Ruthenian intelligentsia
in Kyiv in the 17th century around the Kyiv-Mohyla Academy, represented by the prints of the typography of the Kyiv-Pechersk Lavra.” The key was the application of linguistic criteria (phonetic, inflectional and syntactic ones) and answering the question of which variation of the borderland Polish we are dealing with: the northern or the southern one. However, a review of linguistic features shows that the Kyiv Polish language situates itself between the north and south borderlands. At every level of the language, features characteristic of both the southern and northern borderlands are noticeable, with the majority accounting for features common to both regions.
Bibliografia
Bajewski Filip (ca. 1645), Chorae bini solis et lunae…, Kyiv.
Baranowicz Łazarz (1670), Apollo chrześcijanski opiewa żywoty świętych, Kyiv.
Baranowicz Łazarz (1670), Żywoty świętych ten Apollo pieie…, Kyiv.
Baranowicz Łazarz (1671), Lutnia Apollinowa…, Kyiv.
Denisowicz Hilarion (1638), Parergon cudow świętych…, Kyiv.
Galatowski Joannicjusz (1663), Rozmowa Białocerkiewska…, Kyiv.
Galatowski Joannicjusz (1663), Messyasz prawdziwy…, Kyiv.
Jaworski Stefan (1689), Echo głosu wołającego na puszczy…, Kyiv.
Jaworski Stefan (1690), Arctos coeli Rossiaci…, Kyiv.
Jaworski Stefan (1691), Pełnia xięzyca w kleynocie swiecącego…, Kyiv.
Kalnofoyski Atanazy (1638), Teratourgima lubo cuda…, Kyiv.
Kossow Sylwester (1635a), Exegesis, tj. danie sprawy o szkołach…, Kyiv.
Kossow Sylwester (1635b), Paterikon abo żywoty śś. Oycow peczarskich…, Kyiv.
Listy świętego oyca Partheniusza do Piotra Mohyły… (1643), Kyiv.
Mnemosyne sławy, prac y trudow Piotra Mohyły… (1633), Kyiv.
Mohyła Piotr (1645a), Mowa duchowna przy szlubie…, Kyiv.
Mohyła Piotr (1645b), Zebranie krotkiey nauki…, Kyiv.
Orłyk Filip (1698), Hippomenes sarmacki…, Kyiv.
Pimin [Mohyła Piotr] (1644), Lithos abo kamień z procy…, Kyiv.
SGKP – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1883), ed. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, vol. 4, Warszawa.
Bandtkie Jerzy Samuel (1826), Historia drukarń w Krolestwie Polskiem i Wielkiem Xięstwie Litewskiem jako i w kraiach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły, t. 1, Kraków.
Bednarczuk Leszek (2018), Początki i pogranicza polszczyzny, Kraków.
Brogi-Bercoff Giovanna (1995), Plurilinguism in Eastern Slavic Culture of the 17th Century. The Case of Simeon Polockij, “Slavia”, no. 64, p. 5–14.
Brogi Bercoff Giovanna (1999), Plurilinguismo, retorica, e teoria della comunicazione nell’area slava orientale (XVII secolo). Atti del Convegno svoltosi a Roma dal 1 al 2 ottobre 1996, in: Plurilinguismo letterario in Ucraina, Polonia e Russia tra XVI e XVII secolo, ed. Krzysztof Żaboklicki, Marina Ciccarini, Varsavia, p. 117–134.
Brogi-Bercoff Giovanna (2000), Z zagadnień różnic kulturowych na ziemiach wschodniosłowiańskich na przykładzie trójjęzycznych dzieł Stefana Jaworskiego, in: Barok w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej. Drogi przemian i osmozy kultur. Materiały konferencji naukowej Barok w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (Warszawa, 23–25 marca 1999 r.), ed. Janusz Pelc, Krzysztof Mrowcewicz, Marek Prejs, Warszawa, p. 69–84.
Chomik Piotr (2004), Typografie monasterskie w Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w., in: Prawosławne oficyny wydawnicze w Rzeczypospolitej, ed. Antoni Mironowicz, Urszula Pawluczuk, Piotr Chomik, Białystok, p. 77–104.
Czarnecka Katarzyna (2016), Podobieństwa i różnice w zakresie słowotwórstwa między gwarową polszczyzną północno- i południowokresową, “Linguistica Copernicana”, no. 13, p. 365–377. DOI: https://doi.org/10.12775/LinCop.2016.018
Domitrak Julia (2012), Glosa do słownika dawnej polskiej terminologii chrześcijańskiej (na podstawie wybranych dzieł Joannicjusza Galatowskiego), in: Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 5: Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach, ed. Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska, Warszawa, p. 55–63.
Domitrak Julia (2016), Słownictwo kościelno-religijne w XVII-wiecznej polszczyźnie Joannicjusza Galatowskiego, „Prace Filologiczne”, vol. 69, p. 91–114.
Estreicher Karol (1882), Bibliografia polska, vol. 8, Warszawa.
Fałowski Adam (2000), Polskojęzyczna poezja ukraińska XVI–XVIII w. – uwagi o słownictwie, in: Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi, ed. Ewa Wolnicz-Pawłowska, Wanda Szulowska, Warszawa, p. 89–95.
Grabias Stanisław (1997), Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
Grek-Pabisowa Iryda, Maryniakowa Irena (1997), Język polski na Kresach północno-wschodnich dawniej i dziś, in: Historia i współczesność języka polskiego na Kresach wschodnich, ed. Iryda Grek-Pabisowa, Warszawa, p. 27–109.
Hawrysz Magdalena (2021), Na styku religii, kultur i języków, czyli o polemicznych aspektach „Paterykonu” Sylwestra Kossowa, “Roczniki Humanistyczne”, no. 6, p. 39–54. DOI: https://doi.org/10.18290/rh21696-3
Hrabec Stefan (1949), Elementy kresowe w języku niektórych pisarzy polskich XVI i XVII w., Toruń.
Jabłonowski Aleksander (1899–1900), Akademia Kijowsko-Mohylańska. Zarys historyczny na tle rozwoju ogólnego cywilizacyi zachodniej na Rusi, Kraków.
Jakowenko Natalia (2000), Historia Ukrainy. Od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, trans. Ola Hnatiuk, Katarzyna Kotyńska, Lublin.
Karpluk Maria (1991), Polszczyzna metropolity Piotra Mohyły w jego polemice z ks. Kasjanem Sakowiczem (ukrainizmy leksykalne), “Zeszyty Naukowe KUL”, no. 1–2, p. 189–201.
Karpluk Maria (1992), Południowo-wschodnia odmiana polszczyzny na przykładzie języka metropolity Piotra Mohyły (cechy gramatyczne), in: Z polskich studiów slawistycznych, ser. 8: Językoznawstwo, ed. Bohdan Galster, Warszawa, p. 101–106.
Karpluk Maria (1998), Ku dalekiemu pojednaniu. Dysputa prawosławno-katolicka metropolity Piotra Mohyły z ks. Kasjanem Sakowiczem, in: Czterechsetlecie unii brzeskiej. Zagadnienia języka religijnego, ed. Zenon Leszczyński, Lublin, p. 37–47.
Kawecka-Gryczowa Alodia, Korotajowa Krystyna, Krajewski Wojciech (1960), Drukarze dawnej Polski. Od XV do XVIII wieku, vol. 6: Małopolska – Ziemie Ruskie, Wrocław.
Klimek Jolanta (2009), Prolegomena do poloników kijowskich z XVII wieku, in: Język polski. Współczesność, historia, ed. Władysława Książek-Bryłowa, Henryk Duda, Małgorzata Nowak, Lublin, p. 189–203.
Klimek Jolanta (2010a), Formy aorystyczne w XVII-wiecznych polonikach kijowskich, “Roczniki Humanistyczne”, no. 6, p. 29–40.
Klimek Jolanta (2010b), Konstrukcja accusativus cum infinitivo w XVII-wiecznych polonikach kijowskich, “Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, vol. 21, p. 61–75.
Klimek Jolanta (2010c), Status polszczyzny kijowskiej w świetle granic i zasięgów polszczyzny kresowej, in: Żywe problemy historii języka, ed. Marcin Kuźmicki, Marek Osiewicz, Poznań, p. 179–191.
Klimek Jolanta (2011), Polonika kijowskie – nierozpoznana odmiana polszczyzny XVII stulecia? Rekonesans, in: Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy – materiały konferencji naukowej, Kraków 21–22 września 2010 r., ed. Bogusław Dunaj, Maciej Rak, Kraków, p. 91–101.
Klimek-Grądzka Jolanta (2020), „Historia święta dla użytku małoletnich dzieci” (1829). Uwagi o języku i stylu, in: Verba multiplicia, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej, t. 1, ed. Tomasz Lisowski et al., Poznań, p. 221–240.
Klimek-Grądzka Jolanta (2023), Ku pamięci. „Mnemosyne Sławy, Prac y Trudow…” (1633), in: Drogi i bezdroża literatury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Woźniak z okazji 70 urodzin, ed. Agnieszka Lenart et al., Lublin, p. 121–137.
Kurzowa Zofia (1983), Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa.
Kurzowa Zofia (2006), Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Kraków.
Kurzowa Zofia (2007), Nowe uwagi o genezie i chronologii czasu przeszłego na -ch, in: eadem, Z przeszłości i teraźniejszości języka polskiego, Kraków, p. 393–402.
Łużny Ryszard (1966), Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska. Z dziejów związków kulturalnych polsko-wschodniosłowiańskich XVII–XVIII w., Kraków.
Melnyk Marek (2008), Św. Piotr Mohyła – reformator prawosławia w Rzeczypospolitej, “Ethos”, no. 1, p. 99–116.
Moszyńska Danuta (1998), O polszczyźnie Sylwestra Kossowa (na podstawie wstępu do „Pateryka Pieczarskiego” z 1635 roku), in: Tematy. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Leszka Moszyńskiego, ed. Krystyna Szcześniak, Halina Wątróbska, Gdańsk, p. 138–143.
Nitsch Kazimierz (1954), Z historii rymów polskich, in: idem, Wybór pism polonistycznych, vol. 1, Wrocław, p. 33–77.
Nowowiejski Bogusław (1996), Kresowizm – co to takiego?, in: Wilno i Kresy północno-wschodnie, vol. 3: Polszczyzna kresowa, red. Elżbieta Feliksiak, Bogusław Nowowiejski, Białystok, p. 43–61.
Pihan-Kijasowa Alicja (1999), Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka, Poznań.
Radyszewśkyj Rostysław (1996), Polskojęzyczna poezja ukraińska od końca XVI do początku XVIII wieku, part 1: Monografia, Kraków.
Rieger Janusz (2005), Kilka uwag o polszczyźnie pisarzy-Rusinów w XVII w., in: Der Text und seine Spielarten im polnischen Barok. Bausteine zu einer Epochensynthese, ed. Herta Schmid, München, p. 197–208.
Rieger Janusz (2017), Czego nie wiemy o polszczyźnie kresowej XX i XXI w.?, “Slavia Orientalis”, no. 3, p. 519–533.
Sicińska Katarzyna (2020), O statusie i nazewnictwie odmian języka polskiego na dawnych kresach wschodnich, „Prace Filologiczne”, vol. 75, part 2, p. 237–262. DOI: https://doi.org/10.32798/pf.682
Sicińska Katarzyna (2013), Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii), Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/7525-903-2
Siedina Giovanna (2011), The Poetic Laboratory of the Kyiv-Mohylan Poetics. Some Practical Illustrations, “Studi Slavistici”, no. 1, p. 41–60.
Siedina Giovanna (2014), The Teaching of Lyric Meters and the Reception of Horace in Kyiv-Mohylanian Poetics, in: Latinitas in the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. Its Impact on the Development of Identities, ed. eadem, Firenze, p. 99–129.
Smolińska Barbara (1983), Polszczyzna północnokresowa z przełomu XVII i XVIII w. na podstawie rękopisów Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego i Antoniego Kazimierza Sapiehy, Wrocław.
Sowtys Natalia (2013), Pisana po polsku literatura ukraińska w kontekście fenomenu kulturowego polsko-ukraińskiego pogranicza, “Bibliotekarz Podlaski”, no. 2, p. 104–113.
Stieber Zdzisław (1966), Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.
Titov Fedor (2000), Tipografija Kievo-Pečerskoj Lavry. Die Druckerei des Kiever Höhlenklosters [reprint], ed. Martin Erdmann, Walter Kroll, Köln.
Urbańczyk Stanisław (1945), Polskie przymiotniki typu przepiękny, przesławny, „Język Polski”, no. 3, p. 78–82.
Walczak Bogdan (1995), Po co i jak badać gwary polskie na Ukrainie, in: Studia nad polszczyzną kresową, vol. 8, ed. Janusz Rieger, Warszawa.
Walczak Bogdan (2001), Jeszcze raz: polski kresowy dialekt literacki?, in: Studia nad polszczyzną kresową, vol. 10, ed. Janusz Rieger, Warszawa.
Witkowski Wiesław (1969), Język utworów Joannicjusza Galatowskiego na tle języka piśmiennictwa ukraińskiego XVII wieku, Kraków.
Wolnicz-Pawłowska Ewa (2003), Osobliwości fonetyczne w dawnych kresowych księgach sądowych i zapiskach administracyjnych, in: Z badań nad polsko-ukraińskimi powiązaniami językowymi, ed. Dmytro Buczko, Michał Łesiów, Lublin, p. 37–50.
Вeрeнич Вячеслав Л. (1973), Польскія перыферыйныя гаворкі на ўсходзе, в: Польские говоры в СССР. Исследования и материалы, ч. 1: 1967–1969, ред. Виктор В. Мартынов, Минск, с. 5–21.
Запаско Яким П., Ісаєвич Ярослав Д. (1981), Памятки книжкового мистецтва.
Каталог стародрукiв виданих на Украiнi. Книга перша (1574–1700), Львiв.
Ісаєвич Ярослав Д. (2002), Українське книговидання. Витоки, розвиток, проблеми, Львiв.
Лазаренко Олеся (2002), Засоби стилістично-граматичного увиразнення тексту (на матеріалі польськомовних творів Лазаря Барановича), в: Мова і культура, т. 3., № 5, ч. 2: Національні мови і культури в їх специфіці і взаємодії, Київ, с. 11–18.
Лазаренко Олеся (2003a), Особливості розвитку польської орфографії у XVII ст. (на матеріалі творів Лазаря Барановича), „Слов’янський збірник”, изд. 10, Одеса, с. 54–60.
Лазаренко Олеся (2003b), Польсько-українська двомовність Лазаря Барановича у контексті української культури XVII ст., в: Українська історична та діалектологічна лексика: Зб. наук. праць, изд. 4, Львів, с. 250–254.
Лазаренко Олеся (2005), Польська мова у XVII ст. на українсько-польському культурному пограниччі (творчість Лазаря Барановича), в: «Українська школа» в літературі та культурі українсько-польського пограниччя, т. 7, Київ, с. 530–542.
Лазаренко Олеся (2011), Мовний світ Лазаря Барановича (особливості відмінювання польських іменників), в: Життя у слові. Збірник на 80-річчя В.М. Русанівського, Київ, с. 191–198.
Огієнко Іван (1994), Iсторія українського друкарства, Київ.
Соболевский Алексей И. (2005), Славяно-русская палеографія, предисл. Влади́мир К. Журавлёв, Москва.
[Verenič Vâčeslav L. (1973), Polʹskìâ peryferyjnyâ gavorkì na ǔshodze, v: Polʹskie govory v SSSR. Issledovaniâ i materialy, č. 1: 1967–1969, red. Viktor V. Martynov, Minsk, s. 5–21.
Zapasko Âkim P., Ìsaêvič Âroslav D. (1981), Pamâtki knižkovogo mistectva. Katalog starodrukiv vidanih na Ukraini. Kniga perša (1574–1700), Lʹviv.
Ìsaêvič Âroslav D. (2002), Ukraïnsʹke knigovidannâ. Vitoki, rozvitok, problemi, Lʹviv.
Lazarenko Olesâ (2002), Zasobi stilìstično-gramatičnogo uviraznennâ tekstu (na materìalì polʹsʹkomovnih tvorìv Lazarâ Baranoviča), v: Mova ì kulʹtura, t. 3., № 5, č. 2: Nacìonalʹnì movi ì kulʹturi v ïh specifìcì ì vzaêmodìï, Kiïv, s. 11–18.
Lazarenko Olesâ (2003a), Osoblivostì rozvitku polʹsʹkoï orfografìï u XVII st. (na materìalì tvorìv Lazarâ Baranoviča), „Slov’ânsʹkij zbìrnik”, izd. 10, Odesa, s. 54–60.
Lazarenko Olesâ (2003b), Polʹsʹko-ukraïnsʹka dvomovnìstʹ Lazarâ Baranoviča u kontekstì ukraïnsʹkoï kulʹturi XVII st., v: Ukraïnsʹka ìstorična ta dìalektologìčna leksika. Zb. nauk. pracʹ, izd. 4, Lʹvìv, s. 250–254.
Lazarenko Olesâ (2005), Polʹsʹka mova u XVII st. na ukraïnsʹko-polʹsʹkomu kulʹturnomu pograniččì (tvorčìstʹ Lazarâ Baranoviča), v: «Ukraïnsʹka škola» v lìteraturì ta kulʹturì ukraïnsʹko-polʹsʹkogo pograniččâ, t. 7, Kiïv, s. 530–542.
Lazarenko Olesâ (2011), Movnij svìt Lazarâ Baranoviča (osoblivostì vìdmìnûvannâ polʹsʹkih ìmennikìv), v: Žittâ u slovì. Zbìrnik na 80-rìččâ V.M. Rusanìvsʹkogo, Kiïv, s. 191–198.
Ogìênko Ìvan (1994), Istorìâ ukraïnsʹkogo drukarstva, Kiïv.
Sobolevskij Aleksej I. (2005), Slavâno-russkaâ paleografìâ, predisl. Vladímir K. Žuravlëv, Moskva.]
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jolanta Klimek-Grądzka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).