Keywords
valency of phraseological units
semantic enrichment
modi- fications of phraseological units
appearance of new phraseological units
How to Cite
Number of views: 161
Number of downloads: 104
Abstract
The article deals with the semantic and valence modifications of three phraseological units: leżeć i kwiczeć, mieć na pieńku and grać pierwsze skrzypce. Initially, these units were connected with personal nouns only and appeared in the multi-word lexical units ktoś leży i kwiczy (‘someone is in a predicament, has no choice’), ktoś ma z kimś na pieńku (‘someone wants to complain about something to somebody, someone bears a grudge against someone) and ktoś gra pierwsze skrzypce (‘someone controls, leads or makes decisions’). Eventually, new phrasemes appeared due to the enrichment of
meaning of the units and modification of their semantic and selective valency: coś leży i kwiczy (‘something does not work, neither develops nor evolves, does not meet requirements or expectations’), ktoś ma z czymś na pieńku (‘someone does not follow the rules, does not act accordingly or acceptably’) and coś gra pierwsze skrzypce (‘something is most important or dominating, something is in a controlling position’). The research proved that the process of the appearance of these lexical units was facilitated by the language users’ tendency to forget the motivation of the units and the evo-
lution of their semantics towards the content which would enable connectivity with impersonal nouns.
References
FBL – FBL Risercz, http://www.fbl.org.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
F – wyszukiwarka Frazeo, http://frazeo.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
M – wyszukiwarka korpusowa Monco PL, http://monco.frazeo.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
ISJP – Bańko Mirosław, red. (2000), Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
MSFWJP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (1992), Mały słownik frazeologiczny współczesnego języka polskiego, Kraków – Warszawa.
NKP – Krzyżanowski Julian, red. (1969–1978), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa, t. 1–4.
NSGU – Zgółkowa Halina, red. (2004), Nowy słownik gwary uczniowskiej, Wrocław.
PSFJP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2010), Popularny słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa [CD].
PSWP – Zgółkowa Halina, red. (1994–2005), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50, Poznań.
SFKras – Krasnowolski Antoni, Galle Henryk (1928), Słownik frazeologiczny. Poradnik dla piszących, Warszawa.
SFSkor – Skorupka Stanisław (1989), Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
SFWP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2001), Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa.
SGS – Kaczmarek Leon, Skubalanka Teresa, Grabias Stanisław (1994), Słownik gwary studenckiej, Lublin.
SGU – Czarnecka Katarzyna, Zgółkowa Halina (1991), Słownik gwary uczniowskiej, Poznań.
SJPDor – Witold Doroszewski, red., Słownik języka polskiego, t. 1–11, edycja internetowa, https://doroszewski.pwn.pl [dostęp: 14 października 2022].
SJPDun – Dunaj Bogusław, red. (1996), Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa.
SPP – Anusiewicz Janusz, Skawiński Jacek (1996), Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa – Wrocław.
USJP – Dubisz Stanisław, red. (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa, t. 1–4.
V – Kosek Iwona, Czerepowicka Monika, Przybyszewski Sebastian (2020), Verbel. Elektroniczny słownik polskich frazeologizmów czasownikowych 2.5.0 [program komputerowy].
WSF PWN – Kłosińska Anna, Elżbieta Sobol, Stankiewicz Anna (2005), Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, Warszawa.
WSFFlic – Fliciński Piotr (2012), Wielki słownik frazeologiczny, Poznań.
WSFMuld – Müldner-Nieckowski Piotr (2003), Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa.
WSJPDub – Dubisz Stanisław, red. (2018), Wielki słownik języka polskiego PWN, Warszawa, t. 1–5.
WSJP PAN – Piotr Żmigrodzki, red. (2007–), Wielki słownik języka polskiego PAN, Kraków, online: http://www.wsjp.pl [dostęp: 14 października 2022].
Bąba Stanisław (1982), Z zagadnień leksykalnej łączliwości frazeologizmu, w: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 1., red. Mieczysław Basaj, Danuta Rytel, Wrocław, s. 89–98.
Bąba Stanisław (1989), Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań.
Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2011), Ze studiów nad frazeologią współczesnego języka polskiego, Poznań.
Bednarek Adam, Grochowski Maciej (1997), Zadania z semantyki językoznawczej, Toruń.
Buttler Danuta (1974), Typy łączliwości leksykalnej wyrazów, „Prace Filologiczne”, t. 25, s. 387–395.
Buttler Danuta (1976), Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa.
Grochowski Maciej (1982), Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toruń.
Ignatowicz-Skowrońska Jolanta (2019), O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Polszczyzny”, t. 18, s. 179–190. DOI: https://doi.org/10.18276/sj.2019.18-12
Kłosińska Katarzyna (2016), Skąd się biorą frazeologizmy? Źródła frazeologizmów i mechanizmy frazeotwórcze, w: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów, red. Gabriela Dziamska-Lenart, Jarosław Liberek, Poznań, s. 19–53.
Komarnicki Konrad, Grać pierwsze skrzypce, https://tinyurl.com/3ydfhdmx [dostęp: 19 maja 2021].
Lewicki Andrzej Maria, Pajdzińska Anna, Rejakowa Bożena (1987), Z zagadnień frazeologii. Problemy leksykograficzne, Warszawa.
Lewicki Andrzej Maria (2003), Studia z teorii frazeologii, Łask.
Skorupka Stanisław (1950), Z dziejów frazeologii polskiej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 10, s. 165–166.
License
Copyright (c) 2022 Jolanta Ignatowicz-Skowrońska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).