Słowa kluczowe
historical semantics
concept’s changes
word-formation nest
loanword
democracy
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 71
Liczba pobrań: 39
Abstrakt
The article explores how the concept of democracy has evolved throughout the history of the Polish language. The linguistic material is drawn from both dictionaries and language corpora. The author employs a combination of two approaches: one based on word formation – specifically, the wordformation nest method – and the other rooted in historical semantics. This methodological combination has proven effective, revealing a connection between the development of the word-formation nest and the evolution of the concept of democracy. Moreover, it enabled the author to identify a relationship between the degree of stabilization of loanwords and the size of their respective word-formation nests. The study of the Polish concept of democracy allowed the author to answer the detailed research question posed in the article. The conclusions are as follows: a) the centre of the word-formation nest overlaps with the centre of the semantic field; b) the structure of the word-formation nest reflects the variability of the concept; c) the history of the main (top) word in the word-formation nest influences the axiology of the concept; d) the growth of the word-formation nest correlates with the stabilization of the loanword.
Bibliografia
F19 – Korpus tekstów polskich z lat 1830–1918, https://korpus19.nlp.ipipan.waw.pl/query_corpus/ [dostęp: 13 listopada 2024].
KorBa – Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w., https://korba.edu.pl/query_corpus/ [dostęp: wrzesień – listopad 2024].
Korpus Dyskursu Parlamentarnego, https://kdp.nlp.ipipan.waw.pl/overview [dostęp: 13 listopada 2024].
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.uni.lodz.pl/ [dostęp: 28 października 2024].
Słowosieć, http://plwordnet.pwr.wroc.pl/wordnet/ [dostęp: 30 września 2024].
L – Linde Samuel Bogumił (1854/1994), Słownik języka polskiego, Lwów [reprint wydania z 1854, Gutenberg-Print, Warszawa].
SGSWJP – Vogelgesang Teresa, Jadacka Hanna, Skarżyński Mirosław, red. (2001), Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego, Kraków.
SJPDor – Doroszewski Witold, red. (1958–1969), Słownik języka polskiego, Warszawa.
SPXVI – Mayenowa Renata, Pepłowski Franciszek, red. (1969), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 4, Wrocław.
WSJP PAN – Żmigrodzki Piotr, red., Wielki słownik języka polskiego PAN: https://wsjp.pl/ [dostęp: listopad 2024].
Adamska Anna (2011), Czy potrzebna jest nam społeczna historia języka?, w: Historia społeczna późnego średniowiecza, red. Sławomir Gawlas, Michał T. Szczepański, Warszawa, s. 189–203.
Bartmiński Jerzy, Grzeszczak Monika, Rudenka Alena, red. (2024), Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 7: Demokracja, Warszawa – Lublin. DOI: https://doi.org/10.11649/978-83-66369-61-0
Bilińska Joanna, Derwojedowa Magdalena, Kwiecień Monika, Kieraś Witold (2016), Mikrokorpus polszczyzny 1830–1918, „Komunikacja Specjalistyczna”, t. 11, s. 149–161.
Buttler Danuta (1978), Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa.
Domańska Ewa (2010), Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka?, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 45–55.
Gruszczyński Włodzimierz (2018), KorBa, to jest Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich XVII i XVIII w. (Do 1772 r.), http://korba.edu.pl/static/documents/publikacje/2018_uw_gruszczynski.pdf [dostęp: październik – listopad 2024].
Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena, Pawelec Radosław, red. (2011), Humanizm w języku polskim: Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, Warszawa.
Karpiłowska Eugenia (2007), Gniazda słów jako językowy obraz świata. Perspektywy badań porównawczych, „LingVaria”, nr 2, s. 27–42.
Kleszczowa Krystyna (2007), Słowotwórstwo gniazdowe na usługach lingwistyki diachronicznej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 52, s. 59–72.
Klimek-Grądzka Jolanta (2024), Rewizja w badaniach historycznojęzykowych – inspiracje i możliwości, „Forum Lingwistyczne”, t. 12, nr 2, s. 1–13. DOI: https://doi.org/10.31261/FL.2024.12.2.18
Koselleck Reinhart, Spree Ulrika, Steinmetz Willibald (2009), Dzieje pojęć: Studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno-politycznego, posł. Carsten Dutt, przeł. Jarosław Merecki, Wojciech Kunicki, Warszawa.
Kosseleck Reinhart (2012), Semantyka historyczna, wybór i oprac. Hubert Orłowski, przeł. Wojciech Kunicki, Poznań.
Kwaśnicka-Janowicz Agata (2022), Słowotwórstwo gniazdowe na usługach diachronii – w poszukiwaniu efektywnej metody badań zapożyczeń leksykalnych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. 78, s. 183–198. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2018
Mitrenga Barbara (2010), Gniazdo słowotwórcze przymiotnika „gorzki” w historii języka polskiego, w: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 3, red. Artur Rejter, Katowice, s. 13–24.
Moszyńska Danuta (1975), Morfologia zapożyczeń greckich i łacińskich w polszczyźnie, Wrocław.
Noël Dirk (2019), The author and the text in radically usage-based diachronic construction grammar, or why historical linguists have started analysing text again, „Functions of Language”, t. 26, nr 1, s. 56–63. DOI: https://doi.org/10.1075/fol.00017.noe
Parker Geoffrey (2019), Globalny kryzys: Wojna, zmiany klimatyczne i katastrofa w XVII wieku, przeł. Paweł Szadkowski, Oświęcim.
Pastuch Magdalena (2019), Vliânie clovoobrazovatel’nyh faktorov na ctabilizaciû anglijckih zaimctvovanij b pol’skom âzyke, w: Glabalìzacyâ ì slavânskae slovaŭtvarênne [Globalization and slavic word formation], red. Aleksandr Aleksandrovich Lukashanets, Mińsk, s. 85–97.
Pęzik Piotr (2012), Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP, w: Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. Adam Przepiórkowski, Mirosław Bańko, Rafał Górski, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa, s. 253–275.
Pęzik Piotr (2020), Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL, „Forum Lingwistyczne”, nr 7, s. 133–150. DOI: https://doi.org/10.31261/FL.2020.07.11
Raszewska-Żurek Beata (2016), Zgoda w rozumieniu Polaków czasów staro- i średniopolskich: Analiza leksykalno-semantyczna, Warszawa.
Raszewska-Żurek Beata (2025), Analiza zmienności pojęcia jako perspektywa dla semantyki historycznej, „Forum Lingwistyczne”, t. 13, nr 1, s. 1–15. DOI: https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.03
Stramczewska Olga (2011), Pozasłowotwórcze aspekty analizy gniazdowej, „Kwartalnik Językoznawczy”, nr 3, s. 22–29.
Szlachta Bogdan, red. (2022), Wielokulturowość, Kraków. Tabakowska Elżbieta (2011), W co przechodzi ludzkie pojęcie?, w: Pojęcia. Jak reprezentujemy i kategoryzujemy świat, Kraków, s. 199–215.
Tatarkiewicz Władysław (2005), Dzieje sześciu pojęć, Warszawa.
Walczak Bogdan (2004), Chronologia wpływów obcych w dziejach języka polskiego w świetle nowych prac historycznojęzykowych, w: W kręgu wiernej mowy, red. Maria Wojtak, Małgorzata Rzeszutko, Lublin, s. 409–417.
Waśkowski Krzysztof (2015), Gniazda słowotwórcze w badaniach historycznojęzykowych (na przykładzie polskiej leksyki animalistycznej), „Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia”, nr 4, s. 101–117. DOI: https://doi.org/10.18778/1506-7254.04.07
Wąsińska Kinga (2015), Słownictwo mentalne w historii polszczyzny: Studium słowotwórczo-leksykalne, Katowice.
Wolińska Olga (1994), Przekształcenia semantyczne i strukturalne w gnieździe słowotwórczym z centrum kazać, „Prace Językoznawcze Uniwersytetu Śląskiego”, t. 22, s. 39–47.
Żmigrodzki Piotr (2005), Słownik jako korpus tekstów – korpus tekstów jako słownik. Perspektywy polskiej leksykografii, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 3–14.
Żmigrodzki Piotr i in., red. (2018), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków. DOI: https://doi.org/10.17651/WSJP2018
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Magdalena Pastuch
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do utworu publikowanego w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym umową autorską, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób, ani innych praw osób trzecich, w tym dóbr osobistych.
Autor(zy) zachowują pełne prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem, udzielając Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe na korzystanie z utworu bez ograniczeń terytorialnych przez czas nieokreślony na określonych umową autorską polach eksploatacji.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).