Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX. Warsztatowe studia przypadków
pdf

Jak cytować

Kowalczuk, U. . (2019). Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX. Warsztatowe studia przypadków. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, (35), 164–192. https://doi.org/10.14746/pspsl.2019.35.8

Abstrakt

The article proposes a new reading of Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX (1901–1903) [Biographic album of distinguished nineteenth-century Polish men and women (1901–1903)]. It is proven that this collection of characteristically designed biographies and an unusual collective biography is an important work of Polish humanities of the turn of the twentieth century that can be placed in relation to both Thomas Carlyle’s hero concept and Jacob Burckhardt’s postulates of the ‘anthropologisation of history’. The three selected biograms (Klaudyna Potocka’s by Aleksander Kraushar, August Hiacynt Dziarkowski’s by Józef Peszke and Adolf Pawiński’s by Jan Karol Kochanowski) are case studies allowing for the reconstruction of the dilemmas and text strategies each time specifying the biographer’s unique workshop and the techniques of uncovering it.

https://doi.org/10.14746/pspsl.2019.35.8
pdf

Bibliografia

Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX (1901), pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy, Bronisław Chlebowski, Samuel Dickstein, Wawrzyniec Benzelstjerna-Engeström, Bolesław Erzepki, Wojciech Gerson, Zygmunt Gloger, Kazimierz Gliński, Józef Kallenbach, Stanisław van der Noot Kijeński, Władysław Korotyński, Stanisław Kramsztyk, Antoni Małecki, Marian Massonius, ks. Teofil Matuszewski, Józef Peszke, Henryk Piątkowski, Roman Plenkiewicz, Aleksander Poliński, Antoni Arkadiusz Puławski, Pius Weloński, Zygmunt Wolski, sekretarz redakcji Jan Nitowski, z przedmową Stanisława Krzemińskiego, t. 1, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa.

Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX (1903), pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy, Bronisław Chlebowski, Samuel Dickstein, Wawrzyniec Benzelstjerna-Engeström, Bolesław Erzepki, Wojciech Gerson, Zygmunt Gloger, Kazimierz Gliński, Józef Kallenbach, Stanisław van der Noot Kijeński, Władysław Korotyński, Stanisław Kramsztyk, Antoni Małecki, Marian Massonius, ks. Teofil Matuszewski, Józef Peszke, Henryk Piątkowski, Roman Plenkiewicz, Aleksander Poliński, Antoni Arkadiusz Puławski, Pius Weloński, Zygmunt Wolski, sekretarz redakcji Jan Nitowski, z przedmową Stanisława Krzemińskiego, t. 2, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa.

Balzer Oswald (1897), Adolf Pawiński, „Ateneum”, t. 1, z. 1, s. 88-120.

Bartoszewicz Julian (1856), Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku. Wizerunki historycznych osób skreślone przez…, t. 3, nakł. B. M. Wolffa, Petersburg.

Benton Michael (2010), Biografia teraz i kiedyś, przeł. Anna Pekaniec, „Dekada Literacka”, nr 4/5, s. 10-25.

Całek Anita (2013), Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Całek Anita (2016), Biografia jako reprezentacja, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, nr IV, s. 26.

Carlyle Thomas (1888), Kult bohaterów, przeł. H., „Prawda”, nr 23, s. 266-271; nr 24, s. 278-281.

Carlyle Thomas (1892), Bohaterowie. Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historii, przeł. [b.a.], Warszawa.

Carlyle Thomas (2006), Bohaterowie. Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historii, przeł. [b.a.], Zielona Sowa, Kraków.

Chmielowski Piotr, Krzemiński Stanisław (1884), Objaśnienie wstępne, w: Złota przędza poetów i prozaików polskich, red. Piotr Chmielowski i Stanisław Krzemiński, ze słowem wstępnym Józefa Ignacego Kraszewskiego, t. 1, Warszawa, s. IX-XI.

Chmielowski Piotr i Krzemiński Stanisław, red. (1884-1887), Złota przędza poetów i prozaików polskich, ze słowem wstępnym Józefa Ignacego Kraszewskiego, t. 1-4, wyd. Władysław Maleszewski, Teodor Paprocki, Warszawa.

Chrzanowski Ignacy, Galle Henryk, Krzemiński Stanisław, red. (1906-1924), Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. Życiorysy, streszczenia, wyjątki, t. 1-9, nakł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa.

Clifford James (1978), Od kamyków do mozaiki. Zagadnienia biografii literackiej, przeł. Anna Mysłowska, Czytelnik, Warszawa.

Florczak Ilona (2016), „Ocalić od niepamięci”. Biografistyka w twórczości Juliana Bartoszewicza, w: Historia i pamięć. Studia i szkice historiograficzne, red. Jolanta Kolbuszewska i Robert Stobiecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 39-54.

Gieysztor Aleksander (1967-1968), Kochanowski Jan Karol [hasło], w: Polski słownik biograficzny, t. 13, red. Emanuel Rostworowski, Ossolineum, Wrocław, s. 190-192.

Gloger Zygmunt (1901), Julian Bartoszewicz [hasło], w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego,
t. 1, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. 375-378.

Górski Konrad (1985), Stanisław Krzemiński. Człowiek i pisarz, PIW, Warszawa, s. 172-173.

Kałążny Jerzy (2003), Wstęp, w: Opowiadanie historii w niemieckiej refleksji teoretycznoliterackiej i literaturoznawczej od oświecenia do współczesności, wybór, przekł., oprac. Jerzy Kałążny, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 28.

Kochanowski Jan Karol (1903), Adolf Pawiński [hasło], w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego, t. 2, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. 409-413.

[Kośmiński Stanisław] (1888), Dziarkowski Jacek August [hasło], w: Słownik lekarzów polskich, obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej, ułożył Stanisław Kośmiński, skład gł. w Księgarni Gebethnera i Wolffa, druk K. Kowalewskiego, Warszawa, s. 105-106.

Kowalczuk Urszula (2011), Powinność i przygoda. Pisarze polscy drugiej połowy XIX wieku wobec kultury renesansu, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, Warszawa.

Kowalczuk Urszula (2013), Przypominanie. Konstancji Morawskiej powroty do przeszłości, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, R. VI (XLVIII), s. 89-110.

[Koźmian Stanisław, Morawska Konstancja] (1881), I z bliska, i z daleka. Poczet stu feletonów [!] umieszczonych w „Kurierze Poznańskim” od października 1878 do września 1880. W skróceniu, J. K. Żupański, Poznań.

Kraushar Aleksander (1901a), Karol Kniaziewicz [hasło], w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 1, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. 77-80. Kraushar Aleksander (1901b), Klaudyna Potocka [hasło], w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 1, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. 215-218.

Krzemiński Stanisław (1895), Ideały Carlyle’a (1877), w: tegoż, Zarysy literackie, cz. 1, własność, nakład i druk S. Lewentala, Warszawa, s. 53-83 [pierwodruk: Krzemiński Stanisław (1877), Tomasz Carlyle, „Kłosy”, nr 605, 608, 610].

Krzemiński Stanisław (1901), Przedmowa, w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 1, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. I-IV.

Kuderowicz Zbigniew (1973), Biografia kultury. O poglądach Jakuba Burckhardta, Czytelnik, Warszawa.

Kulak Tadeusz (1998), Uwagi nad biografistyką polską XIX wieku, w: Stan i perspektywy rozwoju biografistyki polskiej. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego w dniach 23-25 września 1997 r., red. Leszek Kuberski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 97-106.

Maternicki Jerzy (1970), Kraushar Aleksander [hasło], w: Polski słownik biograficzny, t. 15, red. Emanuel Rostworowski, Ossolineum, Wrocław, s. 242.

Nadel Ira Bruce (1984), Biography. Fiction, fact and form, St. Martin’s Press, New York [USA].

Nieroda Mariusz (2006), Posłowie, w: Thomas Carlyle, Bohaterowie.

Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historii, przeł. [b.a.], Zielona Sowa, Kraków, s. 226.

Ostrowska Teresa (1980), Peszke Józef Emilian [hasło], w: Polski słownik biograficzny, t. 25, red. Emanuel Rostworowski, Ossolineum, Wrocław, s. 662-664.

Peszke Józef (1901), August Hiacynt Dziarkowski [hasło], w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 1, pod kierunkiem komitetu redakcyjnego, który składają Szymon Askenazy [i 22 pozostałych], z przedmową Stanisława Krzemińskiego, wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, s. 490-493.

Piotrowski Wojciech (2000), Recepcja twórczości Thomasa Carlyle’a w literaturze polskiej, „Res Humanae”, nr 8P, s. 97-129.

Szumera Grażyna (2009), Myśl historiozoficzna i filozofia społeczna Jana Karola Kochanowskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Wiśniewska Iwona (2016), Biografia [hasło], w: Słownik polskiej krytyki literackiej 1764-1918. Pojęcia – terminy – zjawiska – przekroje, red. nauk. Józef Bachórz, Grażyna Borkowska, Teresa Kostkiewiczowa, Magdalena Rudkowska i Mirosław Strzyżewski, IBL PAN, Instytut Literatury Polskiej UMK, Toruń–Warszawa, s. 76-83.

Zajewski Władysław (1998), Kontrowersje wokół biografii historycznej, w: Stan i perspektywy rozwoju biografistyki polskiej. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego w dniach 23-25 września 1997 r., red. Leszek Kuberski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 25-33.

Zakrzewski Wincenty (1897), Adolf Pawiński 1840-1896. Zarys dziejów żywota i pracy, Księgarnia K. Grendyszyńskiego, Petersburg.

Zalejko Gwidon (1993), Przeciw metodzie (biograficznej). Refleksje nad historycznością biografistyki, w: O biografii i metodzie biograficznej, red. Teresa Rzepa, Jacek Leoński, Nekom, Poznań, s. 15-24.