Słowa kluczowe
literature and entomology
history and nature
war (atrocity) and sociobiology.
Jak cytować
Abstrakt
The main aim of the article is an analysis of entomological motifs in the Nałkowska’s wartime diary. The surprising frequency of these motifs gives an opportunity for a more general discussion: the key context for an explanation of insect metaphors seems to be the tendency, common for modernist authors, to place the concept of humanity in a widely understood philosophy of nature. The rule would also apply for the war, or more generally, for mechanisms of human violence, which Nałkowska subjects in her diary to a peculiar darwinistic representation. Understanding the war as a “naturalistic fact” (Hanna Kirchner’s description) results in a gradual blurring of the differences between the violence of nature and the violence of history. The author of the article has identified a similar procedure in Czesław Miłosz’s work, which constitutes a specific counterpoint for Nałkowska’s wartime diary.
Bibliografia
Borowski T., Tropione zwierzęta, w: Proza (2). Pisma w czterech tomach, red. T. Drewnowski, J. Szczęsna, S. Buryła, Kraków 2004.
Chwin S., Strefy chronione. Literatura i tabu w epoce pojałtańskiej, „Res Publica Nowa” 1995, nr 10.
Corda H., Bitwa pod Verdun, przeł. A. Stebłowski, Warszawa 1923.
Fiut A., Moment wieczny. Poezja Czesława Miłosza, Kraków 1998.
Głowiński M., Świat ptasi w poezji Bolesława Leśmiana, w: Romantyzm, poezja, historia. Prace ofiarowane Zofii Stefanowskiej, red. M. Prussak, Z. Trojanowiczowa, Warszawa 2002.
Zach J., „Świat owadzi” Czesława Miłosza, w: Literatura — punkty widzenia — światopoglądy. Prace ofiarowane Marcie Wyce, red. D. Kozicka, M. Urbanowski, Kraków 2008.
Gombrowicz W., Dziennik 1957–1961, Kraków 1997.
Grabowski J., Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejówpewnego powiatu, Warszawa 2011.
Hölldobler B., Wilson E.O., Podróż w krainę mrówek, przeł. J. Prószyński, Warszawa 1998.
Ingrao Ch., Czarni myśliwi. Brygada Dirlewangera, przeł. W. Gilewski, Wołowiec 2011.
Janowska M., Postać — człowiek — charakter. Modernistyczna persono logia w twórczości Zofii Nałkowskiej, Kraków 2007.
Jarzębski J., Gombrowicz i natura, „Teksty Drugie” 2005, nr 3.
Jarzyna A. „Martwe (zwierzęta), wyobraźcie sobie” (Baczyński) (w: (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Toruń 2011.
Kirchner H., Holocaust w dziennikach Zofii Nałkowskiej i Marii Dąbrowskiej, w: Literatura polska wobec Zagłady, red. A. Brodzka-Wald, D. Krawczyńska, J. Leociak, Warszawa 2000.
Kirchner H., Nałkowska albo życie pisane, Warszawa 2011.
Korczak J., Pamiętnik i inne pisma z getta, przypisy M. Ciesielska, posłowie J. Leociak, Warszawa 2012.
Kott J., Cudowny kołatek z Mickiewiczowskiego kantorka, w: idem, Pisma wybrane, wybór i układ T. Nyczek, t. 1, Warszawa 1991.
Koziołek R., Kompleks Darwina, w: idem, Znakowanie trawy albo praktykifilologii, Katowice 2011.
Krawczyńska D., Wołowiec G., Fazy i sposoby pisania o Zagładzie w literaturze polskiej, w:
Kruszewicz A.G., Ptaki Polski, t. 2, Warszawa 2006.
Krzemiński A., Maszynka do mięsa, „Polityka”, 4 listopada 2009.
Kuryluk E., Goldi. Apoteoza zwierzaczkowatości, Warszawa 2004.
Kuźma E., O symbolice zwierzęcej w literaturze i sztuce dwudziestolecia międzywojennego (na wybranych przykładach), w: Literacka symbolika zwierząt, red. A. Martuszewska, Gdańsk 1993.
Levi P., Przemoc zbędna, w: idem, Pogrążeni i ocaleni, przeł. S. Kasprzysiak, Kraków 2007.
Literatura polska wobec Zagłady, red. A. Brodzka-Wald, D. Krawczyńska, J. Leociak, Warszawa 2000.
Leociak J., Jeśli zdążę, napiszę apologię wszy. O insektach w tekstach Korczaka, „Res Publica Nowa” 2008, nr 1.
Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, przeł. M. Kowalska, Warszawa 2002.
Łozowska K.R., Nałkowskiej zapisywanie historii, w: Kobiece wojny. Próba lektury, red. K.R. Łozowska, Szczecin 2011.
Miłosz C., Do pani profesor w obronie honoru kota i nie tylko (Z okazji artykułu „Przeciw okrucieństwu” Marii Podrazy-Kwiatkowskiej), „Dekada Literacka” 1994, nr 3.
Miłosz C., O podróżach w czasie, wybór, oprac. i wstęp J. Gromek, Kraków 2010.
Miłosz C ., Piekło owadów, „Pion” 1939, nr 14/15.
Miłosz C., Wiersze, t. 1, Kraków–Wrocław 1985.
Mitzner P., Bez słów i kłamstw, w: idem, Biedny język. Szkice o kryzysie słowa i literaturze wojennej, Warszawa 2011.
Morawiec A., Literatura w lagrze. Lager w literaturze. Fakt — temat — metafora, Łódź 2003.
Nałkowska Z., Dzienniki czasu wojny, wstęp, oprac. i przypisy H. Kirchner, Warszawa 1972.
Nałkowska Z., Hrabia Emil, w: eadem, Dzieła, Warszawa 1977.
Nawarecki A., Mickiewicz i robaki, w: idem, Mały Mickiewicz: studia mikrologiczne, Katowice 2003.
Nawarecki A., Zoofilologia, w: Zwierzęta i ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Chorzów 2011.
O mrówkach, Makbecie i małżach na prozaku (z prof. E.J. Godzińską rozmawia T. Kwaśniewski), „Gazeta Wyborcza”, 6 maja 2011.
Orzechowska-Barcz A., Człowiek i zwierzę — problem granicy w „Dziennikach” Gombrowicza, http://www.obieg.pl/artmix/16507 [„Artmix” 2010, nr 23 (13)], [dostęp: 17 kwietnia 2013].
Podgórzec Z., Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wokół ikony — Mój Chrystus — Mój Judasz, oprac., wstęp K. Czerni, Kraków 2009.
Rodak P., Kompozycja istnienia. O dzienniku Marii Dąbrowskiej, w: idem, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński), Warszawa 2011, s. 327–403.
Siwicka D., Kantorek [hasło:], w: Mickiewicz. Encyklopedia, red. J. M. Rymkiewicz, D. Siwicka, A. Witkowska, M. Zielińska, Warszawa 2001.
Stefanowska Z., Świat owadzi w czwartej części „Dziadów”, w: eadem, Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu, Warszawa 1976, s. 42–64.
Szelichowski S., Sto lat polskiej motoryzacji, Kraków 2003.
Szymborska W., Nowe lektury nadobowiązkowe 1997–2002, Kraków 2007.
Szymborska W., Wiersze wybrane, wybór i układ autorki, Kraków 2000.
Tazbir J., Tematy do wzięcia, „Odra” 2005, nr 1.
Wajrak A., Wielki oszust w masce Zorro, „Gazeta Wyborcza”, 19 maja 2011.
Wańkowicz M., Szczenięce lata, Kraków 1987.
Ważyk A., Cudowny kantorek, Warszawa 1979;
Wiegandt E., Wstęp, w: Z. Nałkowska, Romans Teresy Hennert, oprac. E. Wiegandt, Wrocław 2001.
Wigura K., Zrozumieć przemianę w „Przemianie” Kafki, http://kulturaliberalna.salon24.pl/164563,wigura-zrozumiec-przemiane-w--przemianie-kafki [dostęp: 15 sierpnia 2012].
Wilson E.O., Socjobiologia, przeł. M. Siemiński, Poznań 2001.
Wilson E.O., Społeczeństwa owadów, przeł. D.H. Tymowska, Warszawa 1979.
Zajonc R. B., Zoomorfizm ludzkiej zbiorowej przemocy, w: Zrozumieć Zagładę. Społeczna psychologia Holocaustu, red. L.S. Newman, R. Erber, przeł. M. Budziszewska, A. Czarna, E. Dryll, A. Wójcik, Warszawa 2009, s. 197–211.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).