Abstrakt
For Gustaw Herling-Grudziński, the question of his own roots was a very private matter; he treated them as if they were not present in his life and wrote explicitly about Jewishness or Shoah only in his non-fiction work. Nevertheless, the themes of the historical anti-Judaic persecution and conversion to Christianity are constantly present in his literary work, with allusions to the twentieth century’s massacres. Numerous characters of Jewish origin, belonging to a harassed and destroyed community, appear in many of his literary texts. Certain victims, especially males, are infected by evil, others resist it: over the years, the opposition between these two categories became increasingly noticeable, while the topic of Shoah is faced in a more veiled way. It is indeed not a coincidence that Herling’s first tale about the persecutions of Jews, The Second Coming, was written in 1961, at the time of the Eichmann trial, and that later Don Ildebrando, The Bell-Ringer’s Toll and The Legend Of A Converted Hermit, showing Jewish opposing strategies toward evil, were composed after his visit to Majdanek in 1991. Herling looks at the post-Arendt discussion on complicity in evil, polarizing the opposition between good and bad victims already
expressed in his narration of the Gulag: he does not envisage any intermediate category analogous to Levi’s Grey zone and does not examine in depth the manipulation of the victims in extreme conditions. He prefers to grasp some analogies between persecutions in different historical ages, showing them in a universal perspective of a human “dormant” tendency to evil. Based on Herling’s narrative work, intimate diary, essays and the Journal Written at Night, my article treats his tormented relationship with Jewishness not so much as an isolated case, but rather associates it with some strategies of drastic distancing from Jewishness by members of pre-WWII assimilated Jewish intelligentsia who yearned to be seen as more Polish than Poles themselves.
Bibliografia
Arendt Hannah (2004), Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, przeł. Adam Szostkiewicz, Znak, Kraków.
Besançon Alain (2000), Novecento. Il secolo del male. Nazismo, comunismo, Shoah, Ideazione, Roma.
Bieńkowska Ewa (2002), Pisarz i los. O twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa.
Błoński Jan (1996), Biedni Polacy patrzą na getto, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bolecki Włodzimierz (2005), Ciemna miłość. Szkice do portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bolecki Włodzimierz (2019), Le complexe des origines, w: Gustaw Herling-Grudziński témoin de son epoque et au-delà, red. Maria Delaperrière, Éditions Petra, Paris, s. 197-222.
Browning Christopher (1992), Uomini comuni, przeł. Laura Salvai, Einaudi, Torino.
Buryła Sławomir (2019), (Nie)obecność Zagłady w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w: Świadectwo – Mit – Tajemnica. O Gustawie Herlingu-Grudzińskim, red. Zdzisław Kudelski, NCK, Warszawa, s. 95-117.
Cataluccio Francesco M. (2003), L’ultimo campanaro, w: Gustaw Herling-Grudziński, Requiem per un campanaro, przeł. Vera Verdiani, L’ancora Del Mediterraneo, Napoli, s. 93-100.
Chaunu Pierre (1998), Les jumeaux malins du deuxième millénaire, „Commentaires” 21, nr 81, s. 219-225.
Eberstadt Fernanda (1987), Houses of the dead, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y6p9futz.
Filler Witold (1969), Teorie i praktyki paryskiej „Kultury”, Wydawnictwo MON, Warszawa.
Fryde Ludwik (1966), Klęska Juliana Tuwima, w: tegoż, Wybór pism krytycznych, red. Andrzej Biernacki, PIW, Warszawa, s. 418-420.
Furnal Irena (2014a), Rodzice, [aktualnie niedostępna], https://tinyurl.com/y5v77mm6.
Furnal Irena (2014b), Ulica Handlowa, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y3v59jan.
Furnal Irena (2015), Chłopiec z ulicy Kolejowej, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y6k75lfq.
Goldkorn Włodek (2015), [wypowiedź z konferencji Gustaw Herling Grudziński: l’uomo, lo scrittore, l’opera], w: Dall’‘Europa illegale’ all’Europa unita. Gustaw Herling Grudziński: l’uomo, lo scrittore, l’opera, red. Marta Herling, Luigi Marinelli, Accademia Polacca delle Scienze, Roma, s. 205-207.
Gross-Grudzińska Irena (2012), Podejrzane pochodzenie jako kategoria kultury polskiej, w: tejże, Honor, horror i klasycy. Eseje, Pogranicze, Sejny, s. 163-185.
Grynberg Henryk (2011), Pamiętnik 1, Świat Książki, Warszawa.
Grynberg Henryk (2017), Wysepka dobroci, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/yyfkwh96.
Halpern Dan (2004), Shadowlines, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y6fcof7l.
Herling-Grudziński Gustaw, red. (1947), W oczach pisarzy. Wybór opowieści wojennych (1939-1945), Instytut Literacki, Rzym.
Herling-Grudziński Gustaw (1968), Pół miliona Żołnierzy przeciw 2000 słów, „Kultura”, nr 9, s. 18.
Herling-Grudziński Gustaw (1992), Upiory rewolucji, Fis, Lublin.
Herling-Grudziński Gustaw (1994), Salvarsi a costo dell’infamia, „La Stampa”, 1 listopada, s. 18.
Herling-Grudziński Gustaw (1997), Lager e gulag, orrori gemelli, „La Stampa”, 23 sierpnia, s. 21.
Herling-Grudziński Gustaw (1998), Wyjścia z milczenia. Szkice, wybór, posłowie i nota o autorze Zdzisław Kudelski, Czytelnik, Warszawa.
Herling-Grudziński Gustaw (2000a), Najkrótszy przewodnik po sobie samym, oprac. i przygotowanie tekstu do druku Włodzimierz Bolecki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2000b), Tak, taki jestem, rozm. przepr. Anna Bikont i Joanna Szczęsna, „Gazeta Wyborcza”, 29 kwietnia – 1 maja, s. 16.
Herling-Grudziński Gustaw (2000c), Variazioni sulle tenebre. Conversazione sul male, red. Edith de La Héronnière, L’Ancora del Mediterraneo, Napoli.
Herling-Grudziński Gustaw (2002), [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/mnc6nv46.
Herling-Grudziński Gustaw (2009), Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935-1947, vol. 1, red. Włodzimierz Bolecki, teksty zebrał Zdzisław Kudelski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2010), Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947-1956, vol. 2, red. Włodzimierz Bolecki, teksty zebrał Zdzisław Kudelski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2011), Dziennik pisany nocą, vol. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2012a), Dziennik pisany nocą, vol. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2012b), Dziennik pisany nocą, vol. 3, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2013), Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1957-1998. Felietony i komentarze z Radia Wolna Europa 1955-1967, vol. 3, red. Włodzimierz Bolecki, zebrali Zdzisław Kudelski i Violetta Wejs-Milewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2016), Opowiadania wszystkie, vol. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2017), Opowiadania wszystkie, vol. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling-Grudziński Gustaw (2018), Dziennik 1957-1958, oprac. Włodzimierz Bolecki, Marta Herling, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Herling Gustaw (2019), Etica e letteratura. Testimonianze, diario, racconti, red. Krystyna Jaworska, Mondadori, Milano.
Herling-Grudziński Gustaw, Bolecki Włodzimierz (1997), Rozmowy w Dragonei, rozmowy przeprowadził, opracował i przygotował do druku Włodzimierz Bolecki, Szpak, Warszawa.
Herling-Grudziński Gustaw, Bolecki Włodzimierz (2000), Rozmowy w Neapolu, rozmowy przeprowadził, opracował i przygotował do druku Włodzimierz Bolecki, Szpak, Warszawa.
Herling Marta (2005), L’insurrezione di Varsavia negli scritti di Gustaw Herling, „Annali dell’Istituto Italiano per gli Studi Storici”, nr 21, s. 1-5.
Herling Marta (2016), Napoli 1957-58: il Diario inedito di Gustaw Herling, „Annali dell’Istituto Italiano per gli Studi Storici”, nr 29, s. 491-511.
Hérronière Edith de la (2020), Gustaw Herling lecteur de Leonardo Sciascia, „Todomodo”, R. 10, s. 55-72.
Janion Maria (2009), Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, W. A. B., Warszawa.
Jeleński Konstanty Aleksander (1954), Notatki wydawnicze, „Kultura”, nr 9, s. 128-130.
Kudelski Zdzisław, nagrał i oprac. (2002), Wspomnienia Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y5m6849e.
Kudelski Zdzisław (2003), Gustaw Herling-Grudziński – wątek żydowski. W kręgu biografii i twórczości, „Rzecz o Książkach” [dodatek do: „Rzeczpospolita”], nr 7(44), [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/7zuhu8ed.
Kudelski Zdzisław (2004), Judéité dans l’oeuvre de Gustaw Herling Grudziński, „Les nouveaux Cahiers Franco-Polonais”, nr 3, s. 105-110.
Kulesza Dariusz (2006), Dwie prawdy, Zofia Kossak i Tadeusz Borowski wobec obrazu wojny w polskiej prozie 1944-1948, Trans Humana, Białystok.
Marrone Titti (2020) Herling e il suo mondo. Testimonianza, wystąpienie na sesji międzynarodowej Napoli di Herling, Neapol, 26 października 2019, [w druku].
Marcoaldi Franco (1996), Vittima, non ti perdono, „La Repubblica”, 4 lutego, [dostęp: 4 grudnia 2020], https://tinyurl.com/y2evxc72.
Perechodnik Calek (1993), Czy ja jestem mordercą?, oprac., posłowie, przypisy Paweł Szapiro, Karta, Warszawa.
P[iasecki] Stanisław (1937), Wycinanki, „Prosto z Mostu”, 25 lipca, s. 5.
Pomian Krzystof (2011), Manicheizm na użytek naszych czasów, w: Gustaw Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą, vol. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 5-14.
Prof. Buryła o Herlingu-Grudzińskim (2019), [dostęp: 4 grudnia 2020], https://newsbar.pl/duszy-wam-nie-dam/.
Przebinda Grzegorz (2019), Contra spem spero. Spotkania Herlinga z Szałamowem, „Studia Pigoniana”, nr 2, s. 67-93.
Rudnicki Adolf (1976), Wielki Stefan Konecki, w: tegoż, Wybór opowiadań, Czytelnik, Warszawa, s. 17-57.
Sandauer Artur (1959), Bez taryfy ulgowej, Czytelnik, Warszawa.
Sierocki Grzegorz (2015), Kat, sędzia i ofiara w „Spowiedzi” Calka Perechodnika, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 63-71.
Skwara Marta (2013), Tekst w kulturze, kultura w tekście. Tradycja łacińska i literatura staropolska w „Spowiedzi” Calka Perechodnika, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, nr 22 (42), s. 33-53, https://doi.org/10.14746/pspsl.2013.22.3.
Steiner John Michael (1980), The SS yesterday and today: A sociopsychological view, w: Survivors, Victims, And Perpetrators. Essays On The Nazi Holocaust, red. Joe E. Dinsdale, Hemisphere, New York, s. 405-456.
Stępień Marian (2017), Dwór Miłosza w Krakowie, „Zdanie”, nr 1-2, s. 105-113.
Szadkowska Ewelina (2007), Od Suchedniowa do Neapolu. Przestrzenie autobiograficzne w opowiadaniach Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, t. 9, s. 211-234.
Szajnert Danuta (2011), Argument z Rozmowy autora z Włodzimierzem Boleckim na temat Legendy o nawróconym pustelniku, w: tejże, Intencja autora i interpretacja – między inwencją a atencją. Teksty i parateksty, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 405-421.
Szajnert Danuta (2015), Gustaw Herling-Grudziński i Żydzi (rekonesans), „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”, z. 3, s. 261-274, [dostęp: 20 stycznia 2021], https://tinyurl.com/y5zpn43m.
Szałamow Warłam (2017), Opowiadania kołymskie, przeł. Juliusz Baczyński, Rebis, Poznań.
Śniedziewska Magdalena (2019), Być jak Leonardo Sciascia. Gustaw Herling-Grudziński i sycylijskie obsesje, w: tejże, „Osobiste sprawy i tematy”. Gustaw Herling-Grudziński wobec dwudziestowiecznej literatury włoskiej, IBL PAN, Warszawa, s. 175-205.
Tokarska-Bakir Joanna (2015), Gustaw Herling-Grudziński i legenda o krwi, czyli czy istnieje obowiązek bycia pisarzem żydowskim, „Studia Litteraria et Historica”, nr 3-4, s. 312-334, https://doi.org/10.11649/slh.2015.014.
Tokarska-Bakir Joanna (2017), Polska kolej podziemna – Sendlerowa dla dorosłych, „Książki. Magazyn do czytania”, dodatek do: „Gazeta Wyborcza”, 5 września, s. 72-74, [dostęp: 15 grudnia 2020], tinyurl.com/5h7avnvl.
Tomaszewski Feliks (2006), Drogi i „stacje wygnania”. Podróże i powroty Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Toruńczyk Barbara (2014), Rozmowa z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim, w: tejże, Nitka Ariadny, Zeszyty Literackie, Warszawa, s. 263-302.
Wańkowicz Melchior (1950), O Żydach, „Kultura”, nr 7-8, s. 35-54.
Wyka Kazimierz (1974), Pogranicze powieści, Czytelnik, Warszawa.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).