Słowa kluczowe
Operetka
Polish-Italian relations
commedia dell’arte
maska
gęba
mug
comparative studies
Jak cytować
Abstrakt
The article is an attempt at placing Operetka (Operetta) in the context of commedia dell’arte by comparing the basic structural and ideological characteristics of Witold Gombrowicz’s drama with the key traits of the commedia dell’arte genre. The author of Ferdydurke, who coined the phrase przyprawiać (komuś) gębę (put the screws to someone’s mug), brings to the grotesque distortion any manifestations of form domination both in life and in art. Ironically, it is the elements of Operetka, related to commedia dell’arte – a thoroughly conventionalised and schematised genre, that become the tool for a sort of removal of mask or mug. Given the mask, protagonists are given “a mug”, and cannot be themselves, they can only be what is allowed by the mask they were given and so they become its prisoner, in a way. The only antidote to “the mug” is nudity that frees one from any mask that forces them to play the designated roles. The article aims to present the relationship between Operetka and the commedia dell’arte genre, with particular emphasis on analysing the Gombrowicz’s concept of form against the convention of mask and costume in the commedia dell’arte, and on the “nudity” vs. “mask” opposition that focuses the drama’s main artistic and existential issues, while it is also precisely the point where the relationship between Gombrowicz’s work and Italian commedia dell’arte is seen most clearly.
Bibliografia
Apollonio Mario (1982), Storia della commedia dell’arte, Sansoni, Firenze.
Błoński Jan (1994), Forma, śmiech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu, Znak, Kraków.
Chomicki Jerzy (2001), Operetka [hasło], w: Encyklopedia muzyki, red. Andrzej Chodakowski, PWN, Warszawa, s. 635-636.
Fava Antonio (1999), La maschera comica nella commedia dell’arte, Andromedia Editrice, Colledara.
Genette Gérard (1992), Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia, przeł. Aleksander Milecki, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 4, cz. 2, red. Henryk Markiewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 317-366.
Głowiński Michał (2002), Gombrowicz i nadliteratura, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Gombrowicz Witold (1992), Ferdydurke, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Gombrowicz Witold (1997), Operetka, w: tegoż, Iwona, księżniczka Burgunda; Ślub; Operetka, Historia, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 257-368.
Jarzębski Jerzy (1971), Pojęcie „formy” u Gombrowicza, „Pamiętnik Literacki”, t. 62, z. 4, s. 69-96.
Jarzębski Jerzy (1997), Dramat Ego w dramacie historii [słowo wstępne], w: Witold Gombrowicz, Iwona, księżniczka Burgunda; Ślub; Operetka, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 5-11.
Jarzębski Jerzy (2004), Gombrowicz, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Jarzębski Jerzy (2007), Gombrowicz teatralny, w: tegoż, Natura i teatr. 16 tekstów o Gombrowiczu, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 88-100.
Mariti Luciano, red. (1980), Alle origini del teatro moderno. La commedia dell’arte, Bulzoni, Roma.
Mazurkiewicz Filip (2016), Niewidzialna „Operetka” Witolda Gombrowicza. Od męskości hegemonicznej ku męskości atopicznej, „Pamiętnik Literacki”, t. 107, z. 2, s. 113-136.
Miklaszewski Konstantin (1981), La commedia dell’arte o il teatro dei commedianti italiani nei secoli XVI, XVII e XVIII, z esejem autorstwa Carli Solivetti, Marsilio Editori, Venezia.
Miłosz Czesław (1988), To jedno, w: tegoż, Kroniki, Znak, Kraków, s. 8.
Nicoll Allardyce (1967), W świecie Arlekina. Studium o komedii dell’arte, przeł. Antoni Dębnicki, PIW, Warszawa.
Nyczek Tadeusz (1996), „Operetka”, czyli w stroju i na goło. „Operetka” i operetka, w: O Witoldzie Gombrowiczu: materiały z sesji w 95 rocznicę urodzin i 30 rocznicę śmierci pisarza, red. Elżbieta Brodowska-Skonieczna, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Kielce, s. 49-70.
Pandolfi Vito (1957-1961), La commedia dell’arte. Storia e testo, t. 1-6, Sansoni, Firenze.
Surma-Gawłowska Monika (2015), Komedia dell’arte, Universitas Kraków.
Taviani Ferdinando (1969), La commedia dell’arte. La fascinazione del teatro, Bulzoni, Roma.
Trojanowska Tamara (1989), Teatralne konsekwencje operetki w „Operetce”, „Dialog”, nr 5/6, s. 168-174.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).