Słowa kluczowe
cenzurowanie czasopism
„Pamiętnik Literacki”
Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk (GUKPPiW)
stan wojenny
Czesław Miłosz
Jak cytować
Abstrakt
The article discusses the censorship of the magazine “Pamiętnik Literacki” (Literary diary) between 1980 and 1983. The investigation is based on selected archive materials from the Central Control Office of the Press, Publications and Public Performances and on the analysis of the content of individual volumes of the magazine. The research shows that the censorship editing within this period reflects the speed and violence of the political changes under martial law and in the months directly preceding its introduction. Based on the changes regarding “Pamiętnik Literacki”, the author managed to track and confirm both the partial lifting of the restrictions imposed by the institutional control during the so-called “carnival” of the Solidarity movement (August 1980–December 13, 1981), and the introduction of the repressive “wartime” censorship, gradually eased until the lifting of martial law. The theme most thoroughly investigated by the censorship office, and the gauge of the level of censorship, was Czesław Miłosz and his writings, since he was banned from being published in the Polish People’s Republic for almost thirty years.
Finansowanie
Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” na lata 2019–2022, nr projektu 009/RID/19, kwota finansowania 8 791 222 zł
Bibliografia
AAN, GUKPPiW, sygn. 3803, 3810, 3811, 3815, 3818, 3912, 3913, 3914, 3916, 3917, 3918.
AAN, KC PZPR, Wydział Kultury, 1981, sygn. LVI–1408.
„Pamiętnik Literacki”, roczniki LXXI (1980), LXXII (1981), LXXIII (1982), LXXIV (1983).
Bagieńska-Masiota Aleksandra (2014), Prawne podstawy cenzury prasy w okresie stanu wojennego w Polsce (1981–1983), „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. LXVI, z. 2,
Bates John M. (2000), Cenzura w epoce stalinowskiej, „Teksty Drugie”, nr 1–2.
Borkowska Grażyna (2014), Miłosz w „Pamiętniku Literackim”. Kartka z dziejów polskiej literatury i humanistyki, w: Rodzinny świat Czesława Miłosza, red. Tomasz Bilczewski, Luigi Marinelli, Monika Woźniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Borkowska Grażyna (2016), „Pamiętnik Literacki” 1946–1989, w: IBL w PRL. Studia i wspomnienia, red. Elżbieta Kiślak, Wydawnictwo IBL, Warszawa, t. 1.
Budrowska Kamila (2009), Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948–1958, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok,
Budrowska Kamila (2014), Cenzurowanie tematyki rosyjskiej w literaturze pięknej w Polsce w latach 1948–1960. Rekonesans archiwalny, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. X.
Budrowska Kamila (2022), Cenzura i okolice. Szkice o cenzurze instytucjonalnej w Polsce w latach 1944–1990, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Budrowska Kamila (2023), Cenzuralne perypetie rozprawy „O komediach Norwida” Ireny Sławińskiej, „Studia Norwidiana”, nr 1 [w druku].
Burek Tomasz (1981), Autobiografia jako rozpamiętywanie losu. Nie tylko o „Rodzinnej Europie, „Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Burek Tomasz (2001), Autobiografia jako rozpamiętywanie losu. Nie tylko o „Rodzinnej Europie”, w: Poznawanie Miłosza 2 (część druga 1980–1998), red. Aleksander Fiut, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Eisler Jerzy (2008), „Polskie miesiące”, czyli kryzysy w PRL, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Encyklopedia Gdańska, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=PUNKT,_pismo [dostęp: 15 maja 2022].
Franaszek Andrzej (2011), Miłosz. Biografia, Znak, Kraków.
Garbal Łukasz (2017), Jan Józef Lipski w Instytucie Badań Literackich. Cz. 3.: Między KOR-em a „Ursusem” (1976–1982), „Pamiętnik Literacki”, z. 2,
Gardocki Wiktor (2015), Rzecz o nieistnieniu Czesława Miłosza. 1979–1981, w: 1984. Literatura i kultura schyłkowego PRL-u, red. Kamila Budrowska, Wiktor Gardocki, Elżbieta Jurkowska, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Gardocki Wiktor (2019), Cenzura wobec literatury polskiej w latach osiemdziesiątych XX wieku, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Grochowski Grzegorz (2016), „Teksty” – pismo warsztatowe, w: IBL w PRL. Studia i wspomnienia, red. Elżbieta Kiślak, Wydawnictwo IBL, Warszawa, t. 1.
Hobot Joanna (2000), Gra z cenzurą poezji Nowej Fali (1968–1976), Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Kamińska Kamila (2013), Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wobec „Tygodnika Powszechnego” na przełomie lat 50. i 60., ub. wieku, „Studia Medioznawcze”, nr 4.
Kamińska-Cheminiak Kamila (2016), Institutional Censorship in Relation to Catholic Press duringthe Decline of People’s Republic of Poland (1989–1990), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 7 (37)
Kamińska-Chełminiak Kamila (2019), Cenzura w Polsce 1944–1960: organizacja, kadry, metody pracy, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.
Kloc Agnieszka (2018), Cenzura wobec tematu II wojny światowej i podziemia powojennego w literaturze polskiej (1956–1958), Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Kościewicz Katarzyna (2019), Preparowanie dziedzictwa. Pisma Kraszewskiego, Sienkiewicza, Żeromskiego i innych autorów pod cenzorskim nadzorem (1945–1955), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Kotowska – Kachel Maria (2016), Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wobec tekstów pracowników Instytut Badań Literackich, w: IBL w PRL. Archiwalia, red. Elżbieta Kiślak, Wydawnictwo IBL, Warszawa, t. 3.
Kropidłowski Zdzisław (2010), Ingerencje cenzury w działalność gdańskiego dwutygodnika „Gwiazda Morza” w latach 1983–1989, w: Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Jacek Gzella, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Kwiatkowski Jerzy, red. (1985), Poznawanie Miłosza: studia i szkice o twórczości poety, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław.
Ligarski Sebastian (2012), Wstęp, w: Środki masowego zakłamania. Gadzinówki w czasach stanu wojennego, red. Sebastian Ligarski, Instytut Pamięci Narodowej, Szczecin.
Lipski Jan Józef (1983), Osobowość twórcza, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 167–188.
Łętowski Maciej (2010), Gdy lżyliśmy ustrój i godziliśmy w sojusze. Cenzura prasowa PRL na przykładzie katolickiego tygodnika społecznego „Ład”, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Łozowski Piotr (2010), Wpływ cenzury na teksty polskich piosenek rockowych, w: Przeskoczyć tę studnię strachu. Autor i dzieło a cenzura PRL, red. Elżbieta Skorupa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Miłosz Czesław, Fiut Aleksander (2003), Czesława Miłosza autoportret przekorny, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Neuger Leonard (2007), Uciekające imię, w: „Obchodzę urodziny z daleka”. Szkice o Stanisławie Barańczaku, red. Joanna Dembińska-Pawelec, Dariusz Pawelec, Wydawnictwo UŚ, Katowice.
Paczkowski Andrzej (2010), Polska wojna dziesięcioletnia i upadek komunizmu, w: Niepiękny wiek XX. Profesorowi Tomaszowi Szarocie w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Błażej Brzostek, Jerzy Eisler, Dariusz Jarosz, Krzysztof Kosiński, Tadeusz Wolsza, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Radzikowska Zofia (1990), Z historii walki o wolność słowa w Polsce (cenzura PRL w latach 1981–1987), Universitas, Kraków.
Romek Zbigniew, red. (2000), Cenzura w PRL. Relacje historyków, Neriton, Warszawa.
Romek Zbigniew (2010), Cenzura a nauka historyczna w Polsce. 1944–1970, Neriton, Warszawa.
Rudka Szczepan (2001), Poza cenzurą. Wrocławska prasa bezdebitowa 1973–1989, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wrocław.
Stępień Marian (2019), Kartki z dziennika, Studio Emka, Warszawa.
Strzyżewski Tomasz (2015), Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa.
Swacha Piotr (2014), Cenzura wobec problematyki „odwilży” 1956 roku na łamach „Gazety Poznańskiej”, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1.
Szymański Wiesław P., red. (1987), Czesław Miłosz, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie”, z. 61.
Świstak Mateusz (2010), Niepolityczne tabu, czyli o cenzurze obyczajowej lat 80. w: Przeskoczyć tę studnię strachu. Autor i dzieło a cenzura PRL, red. Elżbieta Skorupa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Woźniak-Łabieniec Marzena (2012), Obecny – nieobecny. Krajowa recepcja Czesława Miłosza w krytyce literackiej lat pięćdziesiątych w świetle dokumentów cenzury, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Kamila Budrowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).