Abstrakt
The works of Henryk Sienkiewicz, the first Polish Nobel Prize winner, awarded for literature in 1905, have been and still are broadly resonating. The author of Quo vadis and Trylogia (The Trilogy) – “der Liebling der Massen” – is the victim of his own success as the popularity of literature reduces its meanings, it creates and then replicates the stereotypes in their reading. Sienkiewicz, a Catholic writer who represented Poland in his Trilogy as “the bulwark of Christianity” was always a convenient tool for shaping conservative attitudes. The article focuses on the reception of Sienkiewicz’s works at the end of the rule of Zjednoczona Prawica (the United Right) in Poland (2015–2023). It recalls, among others, the 2019 book Sienkiewicz z nami (Sienkiewicz with us), written by the writer’s great-grandson and politician Bartłomiej Sienkiewicz, part of which is the project aimed at deconstructing the right-wing reception of Henryk Sienkiewicz’s works. The author of the article also refers to earlier evidence concerning their reception over the course of the 20th century. The focus is on the texts which were accusatory and rejecting towards them, published ever since they became widely-read (opinions by S. Brzozowski and W. Gombrowicz, among others), as well as those written by past and contemporary experts in Sienkiewicz’s writings.
Bibliografia
Bachórz Józef (1995), Pozytywizm. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, Stentor, Warszawa.
Bielik-Robson Agata (2023), https://czarne.com.pl/katalog/ksiazki/ciala-sienkiewicza [dostęp: 21.03.2023].
Bron Michal Jr (2006), Dlaczego Sienkiewicz. Uzasadnienie wyboru w świetle źródeł archiwalnych Akademii Szwedzkiej, w: Henryk Sienkiewicz. W stulecie Nagrody Nobla, red. Tomasz Lewandowski, Witold Maciejewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Brzozowski Stanisław (1983), Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bujnicki Tadeusz (2006), Sienkiewiczowski pozytywizm. Presja idei i artystyczny obraz świata, w: Henryk Sienkiewicz. W stulecie Nagrody Nobla, red. Tomasz Lewandowski, Witold Maciejewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Dłużewska Emilia (2023), Kali ma twarz Georga Floyda. Polonistka chciała usunąć „W pustyni i w puszczy” z listy lektur, https://wyborcza.pl/7,75410,26002769,kali-ma-twarz-george-a-floydadlaczego-bibliotekarka-z-sochaczewa.html [dostęp: 21.03.2023].
Dłużewska Emilia (2023a), Poseł Lewicy domaga się wycofania „W pustyni i w puszczy” z listy lektur. „Przestańcie zatruwać dzieci”, https://wyborcza.pl/7,75410,26849114,posel-lewicy-chce-wycofania-z-listylektur-w-pustyni-i-w-puszczy.html [dostęp: 21.03.2023].
Düring Michael (2022), Rozpoznać własne w obcym: listy z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewicza, nieopublikowany jeszcze tekst referatu, który został wygłoszony na konferencji „Wyobraźnia społeczna: relacje pomiędzy literaturą polską a naukami społecznymi od lat 80. XIX wieku do 1939 r.” (Fryburg, Szwajcaria, 9–11 czerwca 2022).
Gdula zarzuca „W pustyni i w puszczy” rasizm. MEiN: kształtuje postawy młodych (2021), https://wiadomosci.radiozet.pl/polska/W-pustynii-w-puszczy-Maciej-Gdula-chce-usuniecia-ksiazki-z-kanonu-lektur.-Wiceszef-MEiN-odpowiada [dostęp: 21.03. 2023].
Gombrowicz Witold (1984), Dziennik (1953–56), Instytut Literacki, Paryż.
Gruszczyńska Ewa (2006), Jensen i Sienkiewicz – z archiwum Akademii Szwedzkiej, w: Henryk Sienkiewicz. W stulecie Nagrody Nobla, red. Tomasz Lewandowski, Witold Maciejewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Jankowiak Mieczysław (1991), Ironiczny melodramatyzm w powieściach Sienkiewicza „Bez dogmatu” i „Quo vadis”, w: Henryk Sienkiewicz. Twórczość i recepcja, red. Lech Ludorowski, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Koziołek Ryszard (2018), Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Koziołek Ryszard (2023), Ciała Sienkiewicza, https://czarne.com.pl/katalog/ksiazki/ciala-sienkiewicza [dostęp: 21.03.2023].
Krzyżanowski Julian (1956), Henryk Sienkiewicz, kalendarz życia i twórczości, PIW, Warszawa.
Lippmann Walter (1956), Public Opinion, The Macmillan Company, New York.
Maciej Gdula krytykuje „W pustyni i w puszczy”. Przy lekturze włosy stają dęba (2021a), https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2021-03-02/maciej-gdula-krytykuje-w-pustyni-i-w-puszczy-przy-lekturze-wlosystaja-deba/ [dostęp: 21.03. 2023].
Mencwel Andrzej (2019), Przedwiośnie czy potop. Nowe krytyki postaw polskich, Czytelnik, Warszawa, t. 2 [książka w formacie epub].
Norwid Cyprian (1968), Pisma wybrane, wybrał i objaśnił Juliusz W. Gomulicki, PIW, Warszawa, t. 4.
Pieścikowski Edward (1983), Polskich pozytywistów „polityka własna”, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, seria wykładów inauguracyjnych nr 23, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Przychodniak Zbigniew (2016), Podwójna obcość. Z dziejów polskiego stereotypu prześladowczego, w: tegoż, Poszukiwania, cierpienia i eksplozje. Dwanaście szkiców postromantycznych, Universitas, Kraków.
Sienkiewicz Bartłomiej (2019), Sienkiewicz z nami, Wydawnictwo Inne, Warszawa.
Sienkiewicz Henryk (1989), Potop, PIW, Warszawa, t. 1–3.
Sienkiewicz Henryk (1977), Listy, oprac. Maria Bokszczanin, PIW, Warszawa, t. 1, cz. 2.
Stefan Chwin o „Potopie” Sienkiewicza: uważajcie, to ciasteczko jest trujące! (2020), https://wyborcza.pl/ksiazki/7,154165,25891104,stefanchwin-o-potopie-sienkiewicza-trujace-ciasteczko.html [dostęp: 26.03.2023].
Szpunar Olga (2023), Ponury Polonista: „Szkoła w tym kształcie i w tej formule jest do zaorania”, https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,29581838,edukacja-jaka-szkole-chce-zaorac-ponurypolonista.html [dostęp: 26.03.2023].
Sztachelska Jolanta (2003), Czar i zaklęcie Sienkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Szweykowski Zygmunt (1973), Rozważania o „Quo vadis”, w: tegoż, Trylogia Sienkiewicza i inne szkice o twórczości pisarza, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Trybuś Krzysztof (2011), Sarmatyzm i romantyzm – dzisiaj, w: Nowoczesność i sarmatyzm, red. Przemysław Czapliński, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań.
Trybuś Krzysztof (2015), O „ariostycznej drodze” Sienkiewicza, „Slavia Occidentalis”, t. 72/2.
Wedemann Marek (2013), Epos w guście Ariosta. O ariostyczności „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Wyka Kazimierz (1956), Sprawa Sienkiewicza, w: tegoż, Szkice literackie i artystyczne, Wydawnictwo Literackie, Kraków, t. 1.
Żeromski Stefan (1956), Dzienniki, tekst przygotował do druku z autografu i przypisami opatrzył Jerzy Kądziela, Czytelnik, Warszawa, t. 3.
Z trzech stron barykady. Rozmowa z Przemysławem Czaplińskim, Piotrem Śliwińskim i Krzysztofem Trybusiem (1993), w: Barańczak Stanisław, Zaufać nieufności. Osiem rozmów o sensie poezji 1990–1992, red. Krzysztof Biedrzycki, Wydawnictwo M., Kraków.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Krzysztof Trybuś
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).