Słowa kluczowe
positivism
Polish novel
the work of Eliza Orzeszkowa
autobiographism
literatury debut
Jak cytować
Abstrakt
Eliza Orzeszkowa’s first novel Ostatnia Miłość (Last Love) from 1867 is a piece now almost forgotten. The article presents the circumstances in which the work was born and its biographical background. As an example of committed literature, this seemingly banal romance hides an interesting subtext. The analysis of the novel’s motifs leads to a conclusion about its deeper-than-expected ties to Orzeszkowa’s biography. Behind the mask of widely-known facts from her life, the young writer unconsciously exposes her genuine feelings and beliefs which would soon become suppressed for many years to come by her officially-proclaimed dedication to the cause, the necessity to make sacrifices, and commitment to her responsibilities. The work was written before Orzeszkowa developed a system of self-controlled sincerity, which is why the title of the article asks whether the first novel was her last burst of genuineness and confession of the truth about her dreams for many years.
Finansowanie
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (umowa nr 0012/NPRH8/H11/87/2019)
Bibliografia
Borkowska Grażyna (1992), O „centrum” powieściowego świata w „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, w: Nowe stulecie trójcy powieściopisarzy, red. Andrzej Z. Makowiecki, Wydawnictwo UW, Warszawa.
Doczi Ludwik (1889), Ostatnia miłość. Dramat w pięciu aktach (wierszem), przeł. Franciszek Konarski, nakładem „Gazety Narodowej”, Lwów.
Duninówna Helena (1957), Ci, których znałam, Czytelnik, Warszawa.
Emerson Ralph Waldo (1841), Essays, James Munroe and Co., Boston.
Emerson Ralph Waldo (1933), Poleganie na sobie, w: tegoż, Szkice, przekł., koment. Andrzej Tretiak, przedm. Artur Górski, Instytut Literacki, Warszawa.
F.H.L. [właśc. Fryderyk Henryk Lewestam] (1867), Literatura krajowa przez… Piśmiennictwo periodyczne. II. Pisma codzienne, „Kłosy”, nr 113.
Głowiński Michał (1992), „Cham”, czyli pani Bovary nad brzegami Niemna, w: „Lalka” i inne. Studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. Józef Bachórz, Michał Głowiński, IBL PAN, Warszawa.
Gomulicki Wiktor (1883), Współcześni. III. Eliza Orzeszkowa, „Kurier Codzienny”, nr 279.
Graczyk Ewa (2011), O postaciach bowarycznych w powieściach Elizy Orzeszkowej, w: Tworczestwo Elizy Ożeszko w estieticzeskom prostranstwie sowriemiennosti, red. Swietłana F. Musijenko, Grodnienskij Gosudarstwiennyj Uniwersitet im. Janki Kupały, Grodno.
Hugo Victor (1881), Les Misérables, t. 4: L’idylle rue Plumet et l’épopée rue Saint-Denis, Librairie Hachette et Cie, Paris.
Hugo Wiktor (1900), Nędznicy, cz. 4: Sielanka przy ulicy Plumet i epos św. Dionizego, [przeł. b.a.], Księgarnia S. Bukowieckiego, Warszawa.
Jankowski Edmund (1964), Eliza Orzeszkowa, PIW, Warszawa.
Jezierski Michał (1884), Ostatnia miłość ostatniego króla. Opowiadanie historyczne, W.L. Anczyc i Spółka, Kraków.
Li….ka [właśc. Eliza Orzeszkowa] (1866), O historii cywilizacji angielskiej przez Henryka Tomasza Buckl[e]’a, „Gazeta Polska”, nry 157–158.
Lz – Eliza Orzeszkowa (1954–1981), Listy zebrane, t. 1–9, oprac. Edmund Jankowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław27.
Mazan Bogdan (1995), Literackie transpozycje doświadczenia bowarystowskiego w miłości, w: Sztuka a erotyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1994, red. Teresa Hrankowska, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa.
Mazan Bogdan (2010), Maria Konopnicka, „Morze odeszło” – bowaryzm, mistycyzm, tajemnica, w: Małe prozy Orzeszkowej i Konopnickiej, red. Iwona Wiśniewska, Beata K. Obsulewicz, TN KUL, Lublin.
Mazan Bogdan, Mazur Aneta (2018), Dlaczego bowaryzm?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, t. 49, nr 3.
Ohnet Georges (1889), Dernier amour, Paul Ollendorff, Paris.
Ohnet Jerzy (1889a), Ostatnia miłość, Wydawnictwo „Dziennika Polskiego”, Lwów.
Ohnet Jerzy (1889b), Ostatnia miłość, [b.d.], Warszawa.
Orzeszkowa Eliza (1866a), Kilka uwag nad powieścią, „Gazeta Polska”, nry 285, 286, 288.
Orzeszkowa Eliza (1866b), Obrazek z lat głodowych, „Tygodnik Ilustrowany”, nry 352–353.
Orzeszkowa Eliza (1866c), Początek powieści, dodatek nadzwyczajny do „Tygodnika Ilustrowanego”, Warszawa.
Orzeszkowa Eliza (1866d), Tęsknota, Kwiat i kobieta [wiersze], „Tygodnik Ilustrowany”, nr 362.
Orzeszkowa Eliza (1867a), Ostatnia miłość, „Gazeta Polska”, nry 143–149, 152–157, 164–173, 177–182.
Orzeszkowa Eliza (1867b), Rozstajne drogi, „Gazeta Polska”, nry 5–10.
Orzeszkowa Eliza (1867c), Wspomnienia z powiatu pińskiego, „Tygodnik Ilustrowany”, nry 380–381.
Orzeszkowa Eliza (1868), Ostatnia miłość, Księgarnia J.J. Okońskiego, Warszawa.
Orzeszkowa Eliza (1884), Tanie zbiorowe wydanie powieści, t. 1: Ostatnia miłość. Powieść, Wydawnictwo Samuela Lewentala, Warszawa.
Orzeszkowa Eliza (1959a), Kilka uwag nad powieścią [przedruk], w: tejże, Pisma krytycznoliterackie, zebr., oprac. Edmund Jankowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Orzeszkowa Eliza (1959b), Pisma krytycznoliterackie, zebr., oprac. Edmund Jankowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Orzeszkowa Eliza (1963), Ostatnia miłość, Czytelnik, Warszawa.
Orzeszkowa Eliza (1974), O sobie…, wstęp Julian Krzyżanowski, Czytelnik, Warszawa.
Paczoska Ewa (2019), Co się zdarzyło w roku 1867?, w: Literatura i kultura lat 60. XIX wieku między polityką a prywatnością. Dyslokacje, red. Urszula Kowalczuk, Damian Włodzimierz Makuch, Dawid Maria Osiński, Wydawnictwa UW, Warszawa.
Pracki Józef (1868), „Ostatnia miłość”. Powieść. Przegląd, „Tygodnik Mód”, nr 14.
Sand George (1866), Le Dernier Amour, „Revue des Deux Mondes”, ser. 2, t. 64.
Sand George (1867), Ostatnia miłość, przeł. Józef Pracki, „Kłosy”, nry 79–84, 87–99.
Skorupa Ewa (2019), Eliza Orzeszkowa. Fizjonomiczne studia portretowe, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Wiśniewska Iwona (2001), Biografia jako język. Eliza Orzeszkowa, w: Pozytywizm – języki epoki, red. Grażyna Borkowska, Janusz Maciejewski, IBL PAN, Warszawa.
Wiśniewska Iwona (2014), Kalendarium życia i twórczości Elizy Orzeszkowej, t. 1–2, IBL PAN, Warszawa.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Magdalena Kreft
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).