Słowa kluczowe
literature for the people
Galicia in the 19th century
organic work
women’s writing
Jak cytować
Abstrakt
The paper presents the life and literary works of Ludwika Leśniowska, an educational activist who wrote for the people. The author reconstructs the biography of Leśniowska and presents the principles of her social-literary programme. Leśniowska was active in Galicia, mainly in Cracow and Myślenice (near Cracow). She cooperated with the press for the people, e.g.: „Dzwonek”, „Dziennik Literacki”, „Włościanin”, „Zagroda”, „Gwiazdka Cieszyńska”. In 1864, as the author and editor of „Nowiny na Świecie”, she was accused of supporting the January Uprising and subsequently imprisoned. In 1859, the writer published Historia polska dla ludu, zebrana w krótkości z małymi objaśnieniami geografii i żywotami niektórych świętych i bohaterów polskich (Short collected history of Poland for the people, with short notes on geography and biographies of selected Polish saints and heroes) and in later years, she published novels for the people and occasional brochures. Her social-literary programme contained, among others, postulates of social solidarity and cooperation above social divisions, expansion of education, improvement of living and housing conditions among the poorer social groups, social utilitarianism of individuals, multiplying the wealth of the country through work and evoking patriotic feelings in people. For Leśniowska, the organic idea and work and devotion for the sake of others were a moral and patriotic duty and she found justification for them in Christian ethics which were based on trust in God and love for other people.
Bibliografia
AS260 – Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Najświętszej Marii Panny w Krakowie. Akta urodzonych w Parafii Panny Maryi z roku 1854, sygn. 29/328/0/1/171, poz. 260, https://tinyurl.com/jvtvncye [dostęp: 20.01.2025].
KJIK – Biblioteka Jagiellońska, Korespondencja Józefa Ignacego Kraszewskiego, ser. 3: Listy z lat 1863–1887, t. 55: L (Lenartowicz – Lesznowski), sygn. BJ rkp. 6515 IV, https://tinyurl.com/5c66pn7j [dostęp: 20.01.2025].
SL58 – Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z r. 1880, Dz. I, nr 210–263, t. 4, sygn. 29/87/0/1/4, skan 58, https://tinyurl.com/yc8d62z3 [dostęp: 20.01.2025].
UZK19 – Archiwum Narodowe w Krakowie, Urząd Zdrowia w Krakowie. Księga zmarłych chrześcijan miejscowych i obcych (włościan) 1890, sygn. 29/83/0/1.1/55, skan 19, https://tinyurl.com/jwbua3fk [dostęp: 20.01.2025].
A.O. (1894), Piotr Chmielowski. Literatka polska przed pół wiekiem, „Niwa”, nr 6.
Bieńkowski Wiesław (1968), Anna Libera „Krakowianka” 1805–1886. Zarys życia i twórczości, nakładem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków.
Biesiada Jacek (2013), Ksiądz Franciszek Bażyński – społecznik, wydawca, patriota (1801–1876), „Ecclesia. Studia do dziejów Wielkopolski”, t. 8.
Borkowska Grażyna, Czermińska Małgorzata, Phillips Ursula (2000), Pisarki polskie od średniowiecza do współczesności. Przewodnik, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Czytelnia bezpłatna… (1861) „Pszczoła”, nr 211.
Dormus Katarzyna (2006), Problematyka wychowawczo-oświatowa w prasie kobiecej zaboru austriackiego w latach 1826–1918, Wydawnictwa IHN PAN, Wydawnictwo Retro-Art, Warszawa.
Galicja (1866), „Głos Wolny”, nr 108.
Gzella Grażyna (2000), Redaktorów „Nowin ze Świata” kłopoty z prokuraturą, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, z. 1.
Hoszowska Mariola (2003), Kobiety w galicyjskim podręczniku historii Ludwiki Leśniowskiej, w: Małe regiony w wielkiej polityce Polski, Słowacji i Ukrainy, red. Marian Stolarczyk, Andrzej Bonusiak, Jerzy Kuzicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Jaskuła Roman (1973), Czasopismo „Niewiasta” (1860–1863). Szkic monograficzny, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, z. 4.
Jaśkiewicz Bronisław (1974), Działalność towarzystw oświatowych w Tarnowie w latach autonomii galicyjskiej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 17.
Kloczkowski Jacek (2006), Wolność i porządek. Myśl polityczna Pawła Popiela, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Kłosińska Krystyna (1999), Ciało, pożądanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej, eFKa, Kraków.
Kościuszkowska rocznica (1894), „Gazeta Narodowa”, nr 65.
Ks. Piotr Gabriel Baudouin (1860), „Pamiętnik Religijno-Moralny”, nr 2.
L. 1489 C. k. Sąd wyższy… (anons) (1864), „Nowiny ze Świata”, nr 6.
L.R. [właśc. Karol Estreicher] (1860), Polki literatki, „Niewiasta”, nr 7.
Leśniowska Ludwika (1850), List Klaudyi Prokulli, żony Ponc.[jusza] Piłata, starosty rzymskiego w Jerozolimie o sądzie i następstwach śmierci Jezusa Chrystusa według naocznego jej przekonania, Drukarnia Stanisława Cieszkowskiego, Kraków.
Leśniowska Ludwika (1859), Historia polska, zebrana w krótkości z małymi objaśnieniami geografii i żywotami niektórych świętych i bohaterów polskich, czcionkami „Czasu”, Kraków, https://tinyurl.com/bdrkc68w [dostęp: 20.01.2025].
Leśniowska Ludwika (1860), Sposób najłatwiejszy szerzenia oświaty między ludem prostym oparty na własnym doświadczeniu, Drukarnia „Czasu”, Kraków.
Leśniowska Ludwika (1866), Pamiętnik, czyli Myśli w więzieniu, Drukarnia „Czasu”, Kraków.
Leśniowska Ludwika (1879a), Dwaj bracia mleczni. Powieść na tle prawdziwego zdarzenia osnuta, dedykowana Wnemu Panu Jozefowi Ignacemu Kraszewskiemu z okazji 50-letniego jubileuszu Jego działalności literackiej, Drukarnia W. Korneckiego, Kraków.
Leśniowska Ludwika (1879b), Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, „Włościanin”, nr 3.
Liszewscy Ewa i Bogumił (2017), Piękne Polki. Opowieść o lwowskich klaudynkach, Replika, Zakrzewo.
Ludwika z Myślenic [właśc. Ludwika Leśniowska] (1862), Nędza, „Przyjaciel Domowy”, nr 9.
Micińska Magdalena (1995), Między Królem Duchem a mieszczaninem. Obraz bohatera narodowego w piśmiennictwie polskim przełomu XIX i XX w. (1890–1914), Leopoldinum, Wrocław.
Naokoło świata [rubryka] (1890), „Kurier Codzienny”, nr 13.
Nehring Władysław (1866), Kurs literatury polskiej dla użytku ułożył Władysław Nehring, nakł. Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań.
Nekrologia [rubryka] (1890), „Czas”, nr 8.
Nowiny literackie [rubryka] (1862), „Gazeta Polska”, nr 125.
Nowiny literackie [rubryka] (1865), „Gazeta Polska”, nr 105.
Od redakcji (1879), „Włościanin”, nry 17–18.
Oe. [właśc. Karol Estreicher] (1854), Korespondencja z Krakowa, „Dziennik Literacki”, nr 38.
Pfeifer Kasper (2019), „Mnóstwo Kainów jest pośród nas”. Szlacheckie dyskursy o rabacji galicyjskiej i narodzie, „Teksty Drugie”, nr 6.
Pierwszy wiec włościański w Krakowie (1878), „Ruch Literacki”, t. 1.
Pieścikowski Edward (2003), „Ach! w tym Poznańskiem…”. Życie literackie XIX wieku, Wydawnictwo Miejskie, Poznań.
Popiel Paweł (1893), Pisma, t. 2, nakł. rodziny, Kraków.
Popiel Paweł (2001), Choroba wieku. Wybór pism, wybór, wstęp i przypisy Jacek Kloczkowski, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Praca na wsi. II (1883), „Słowo”, nr 62.
Protokoły z III sesji IV periodu Sejmu krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim w roku 1880. Posiedzenie 1–29 (1880), Drukarnia Ludowa, Lwów.
Przewodnik [rubryka] (1865), „Dziennik Literacki”, nr 42.
Przewodnik dla kupujących i czytających książki przeznaczone dla ludu i młodzieży, ułożył Andrzej Nowolecki, wydawca Czytelni Ludowej i właściciel księgarni w Krakowie (1872), Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Rogalski Leon (1871), Historia literatury polskiej, t. 2, nakł. Michała Glücksberga, Warszawa.
Romankówna Mieczysława (1972), Leśniowska z Zieleńskich (Zielińskich) Ludwika [hasło], w: Polski słownik biograficzny, t. 17, red. Emanuel Rostworowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Romanowiczówna Zofia (1913), Klaudynki. Kartka z dziejów patriotycznej pracy kobiet w Galicji w drugiej połowie ubiegłego stulecia, nakł. Księgarni Gubrynowicza i Syna, Lwów.
Rys dziejów literatury polskiej podług notat Aleksandra Zdanowicza oraz innych źródeł opracował i do ostatnich czasów doprowadził Leonard Sowiński (1878), t. 5, nakł. i dr. Józefa Zawadzkiego, Wilno.
Słowo z powodu Karola Forstera wydawnictw dla ludu (1860), „Dziennik Literacki”, nr 47.
Sprawozdanie z posiedzenia publicznego c.k. sądu karnego w Krakowie w dniu 5 czerwca br. (1863), „Czas”, nr 129.
Sprawozdanie z posiedzenia publicznego c.k. sądu karnego w Krakowie w dniu 30 stycznia (1864), „Chwila”, nr 42.
Starnawski Jerzy (1969), Piotr Skarga w legendzie wieków, „Pamiętnik Literacki”, z. 3.
Stenograficzne sprawozdania z drugiej sesji czwartego periodu Sejmu krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim w roku 1878. Posiedzenie 1–25 (1878), Drukarnia „Gazety Narodowej”, [Lwów].
Szocki Józef (1999), Literatura popularna dla ludu na przełomie XIX і XX wieku (na przykładzie lwowskich serii wydawniczych „Macierz Polska” i „Wydawnictwo Ludowe” 1882–1920), w: Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 4, red. Jerzy Jarowiecki, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków.
Wiadomości literackie (1862), „Biblioteka Warszawska”, t. 3.
Woźniczka-Paruzel Bronisława (1989), Z dziejów popularnych „historii dla ludu” doby Romantyzmu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia”, nr 22.
Ze świata [rubryka] (1890), „Kurier Warszawski”, nr 14.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Renata Stachura-Lupa
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).