Słowa kluczowe
imagination
symbolist painting
fantastic art
mannerism
Jak cytować
Abstrakt
This article refers to a “fantastic” period in Zdzisław Beksiński’s painting (1929-2005). The quest for the sources of imagination of this original Polish artist has a broad cultural background. Its horizons are marked by Marcel Brion and Roger Caillois’s research on fantasy as well as G. R. Hocke’s assertion regarding the epoch of mannerism. Taking the above into consideration, it can be stated that imagination has an achronological character and in the case of the herein described painter it was a determinant of his aesthetic style and artistic attitude. His specific creative technique involved breaking with the order of reality, bordering on a dream and using the mannerist-like rhetorical figures. Beksiński’s “fantastic realism” was based on oneiric visions transferred into small drawing sketches. Their range encompassed unconscious elements, dream and nightmare iconography and a-logical narrative structures, which the artist complemented, added nuances and subsequently developed while working on his paintings. Specific motifs, forms and palette of colours and matter encroach on the presence of those primary visions – the authentic “pictures form under eyelids”. However, their anteriority in the act of creation was indisputable. They carried a special meaning for Beksiński by summarising intense sensations derived from reality and dreams, he could, just for a moment, project himself beyond the material world and the reigning of the passing time.
Bibliografia
Adamski Antoni (1976), Beksiński, czyli o lękach na zamówienie społeczne, „Sztuka”, nr 2/3, s. 16-20.
Banach Andrzej (1968), O polskiej sztuce fantastycznej, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Banach Wiesław, wstęp, oprac. (1993), Zdzisław Beksiński. Katalog zbiorów, Oficyna Wydawnicza Muzeum Historycznego, Sanok.
Banach Wiesław (2005), Zdzisław Beksiński w Muzeum Historycznym w Sanoku, Muzeum Historyczne, Sanok.
Banach Wiesław, Barycki Janusz, red. (2009), Zdzisław Beksiński. Antologia twórczości, cz. 3: Malarstwo – okres fantastyczny, przeł. Ewa Kosior-Szwan, Piotr Cymbalista, Fundacja Beksiński, Rzeszów.
Beksiński Zdzisław, Lewczyński Jerzy (2014), Zdzisław Beksiński. Listy do Jerzego Lewczyńskiego, oprac., wstęp Olga Ptak, Muzeum w Gliwicach, Gliwice.
Beksiński Zdzisław (2015), Opowiadania, wybór, oprac. krytyczne Tomasz Chomiszczak, przedm. Wiesław Banach, BOSZ, Olszanica.
Beksiński Zdzisław, Dmochowski Piotr (2016a), Korespondencja pomiędzy Zdzisławem Beksińskim a Piotrem Dmochowskim, t. 1: Lata 1983-1995, Paryż, [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/download.phpfilename=01_listy_tom1.pdf.
Beksiński Zdzisław, Dmochowski Piotr (2016b), Korespondencja pomiędzy Zdzisławem Beksińskim a Piotrem Dmochowskim, t. 2: Lata 1997-2003, Paryż [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/download.phpfilename=02_listy_tom2.pdf.
Beksiński Zdzisław, Dmochowski Piotr (2016c), Korespondencja pomiędzy Zdzisławem Beksińskim a Piotrem Dmochowskim, t. 3: Lata 2004-2005, Paryż [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/download.phpfilename=03_listy_tom3.pdf.
Beksiński Zdzisław, Skoczeń Jarosław Mikołaj, Banach Wiesław (2016), Beksiński. Dzień po dniu kończącego się życia. Dzienniki / Rozmowy, Mawit Druk, Warszawa.
Beksiński Zdzisław, Urbanowicz Andrzej (2016), Listy Zdzisława Beksińskiego do przyjaciela, kwiecień 1968 – czerwiec 1969, [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/download.php?filename=biblioteka/listy_beksinskiego_do_przyjaciela.pdf).
Bodnar Izabella, rozm. (1984), Bez tytułu. Rozmowa ze Zdzisławem Beksińskim, „Pismo Literacko-Artystyczne”, nr 6, s. 110-122.
Bogucki Janusz, wstęp, red. (1964), Wystawa prac Zbigniewa Beksińskiego [kat. wystawy], Łazienki Stara Pomarańczarnia, Warszawa.
Brzozowski Henryk, rozm. (1977), Odnaleźć w sercu i pod powiekami. Wywiad ze Zdzisławem Beksińskim, „Tygodnik Powszechny”, nr 25, s. 6.
Caillois Roger (2005), W sercu fantastyki, przeł. Maryna Ochab, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Chomiszczak Tomasz (2015), Zaledwie okruchy, bezużyteczne szczątki, niedojedzone przez czas resztki”. Prozatorskie do-myślenia Zdzisława Beksińskiego, w: Zdzisław Beksiński, Opowiadania, wybór, oprac. krytyczne Tomasz Chomiszczak, przedm. Wiesław Banach, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica, s. 356 i n.
Czopik Jan, rozm. (1978), Sfotografować sen. Rozmowa ze Zdzisławem Beksińskim, „Tygodnik Kulturalny”, nr 35, s. 10.
Danek Danuta (1997), Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Wydawnictwo Instytut Badań Literackich, Warszawa.
Dąbrowska Wioletta (2008), Wyobraźnia – objawienie wewnętrznej prawdy, „Tematy z Szewskiej”, nr 1, s. 149-154.
Dmochowski Piotr (1996), Zmagania o Beksińskiego, Ciechanów [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/download.php?filename=zmagania_pl.pdf.
Dmochowski Piotr (2016), Biblioteka, [dostęp: 9 marca 2016], http://beksinski.dmochowskigallery.net/library.php.
Gombrowicz Witold (1986), Dziennik 1953-1956, red. Jan Błoński, Wydawnicwo Literackie, Warszawa.
Górniewicz Józef (1989), Sztuka i wyobraźnia, WSiP, Warszawa.
Grzebałkowska Małgorzata (2014), Beksińscy. Portret podwójny, Znak, Kraków.
Hocke Gustav René (2003), Świat jako labirynt. Maniera i mania w sztuce europejskiej w latach 1520-1650 i współcześnie, przeł. Marek Szalsza, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Janocha Michał ks (2005), Kruk czy gołębica, „Dominik nad Dolinką”, IV, s. 26.
Janowska Katarzyna, Macharski Piotr, rozm. (2005), Jest nic. Ze Zbigniewem Beksińskim rozmawiają Katarzyna Janowska i Piotr Macharski, „Tygodnik Powszechny”, nr 10, s. 5.
Jurecki Krzysztof (1993), Między postawą awangardową a postmodernizmem, w: Zdzisław Beksiński. Od awangardy do postmodernizmu [kat. wystawy], red. Mariola Jurecka, Muzeum Regionalne w Kutnie, Kutno, s. 11-16.
Lewczyński Jerzy (1993), Moje rozmowy o fotografii ze Zdzisławem Beksińskim, w: Zdzisław Beksiński. Od awangardy do postmodernizmu [kat. wystawy], red. Mariola Jurecka, Muzeum Regionalne w Kutnie, Kutno, s. 5-7.
Nebesio Róża, oprac. (2016), Bibliografie pracowników. Wiesław Banach, Sanok [dostęp: 9 marca 2016], http://www.muzeum.sanok.pl/index.php/pl/dzialalnosc-wydawnicza/bibliografiepracownikow/72-wieslaw-banach-bibliografia.
Niziołek Małgorzata (2005), Zdefiniować fantastykę, czyli „fantastyczne” (i nie tylko) teorie literatury fantastycznej, „Przestrzenie Teorii”, nr 5, s. 267-278.
Nyczek Tadeusz, wstęp, red. (1976), Zdzisław Beksiński. Malarstwo [kat. wystawy], ZPAP BWA, Łódź.
Nyczek Tadeusz (1989), Beksiński, czyli jak żyć, w: tegoż, Zdzisław Beksiński, Arkady, Warszawa, s. 7-26.
Okołowski Paweł (2015), Filozofia i los. Szkice tychiczne, Universitas, Kraków.
Parowski Maciej, rozm. (1997a), Wieczność w oku. Ze Zdzisławem Beksińskim rozmawia Maciej Parowski, „Nowa Fantastyka”, nr 10, s. 17-24.
Parowski Maciej, rozm. (1997b), Wieczność w oku 2. Ze Zdzisławem Beksińskim rozmawia Maciej Parowski, „Nowa Fantastyka”, nr 11, s. 17-25.
Siemiński Waldemar, rozm. (1976), Sztuka jako odcisk palca, „Nowy Wyraz”, nr 4, s. 61-68, [dostęp: 2 marca 2015], http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/zdzislaw_beksinski/zdzislaw_beksinski_wywiad_1976_2.htm.
Skrobała Czesław, rozm. (1987), Wszystko jest bez znaczenia. Rozmowa ze Zdzisławem Beksińskim, „Życie Literackie”, nr 21, s. 1-11.
Skrodzki Wojciech (1995), Między „nic” a nicością, w: Zdzisław Beksiński. Obrazy z lat 1983-1994, oprac., red. Bernard Kepler, Państwowa Galeria Sztuki, Łódź, s. 8-11.
Szczepański Jan (1984), Sprawy ludzkie, wyd. 3, poszerz., Czytelnik, Warszawa.
Śnieg-Czaplewska Liliana, Beksiński Zdzisław (2005), Bex@. Korespondencja mailowa ze Zdzisławem Beksinskim, PIW, Warszawa.
Taranienko Zbigniew, rozm. (1987), Znaczenie jest dla mnie bez znaczenia. Rozmowa ze Zdzisławem Beksińskim, w: tegoż, Rozmowy o malarstwie, PIW, Warszawa, s. 183-201.
Witz Ignacy (1967), Obszary malarskiej wyobraźni. Eseje, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zając Edward, red. (1982), Zdzisław Beksiński [kat. wystawy], oprac. Wiesław Banach, Muzeum Historyczne, Sanok.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).