Słowa kluczowe
Septuaginta
Pierwsza Księga Machabejska
egzegeza
teologia biblijna
Jak cytować
Abstrakt
Obecność pojawiającego się w Pierwszej Księdze Machabejskiej tylko raz tytułowego rzeczownika greckiego musi zastanawiać w sąsiedztwie innych terminów opisujących zwycięstwa bohaterów, bardziej dostosowanych do kontekstu, w którym występują. W proponowanym artykule autor próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego w 1 Mch 3,19 w mowie Judy Machabeusza hagiograf użył rzeczownika νίκη. Nie jest to jedynie zabieg literacki, lecz głębszy zamysł teologiczny autora. Analiza przejdzie kilka etapów, poczynając od podania słownikowych znaczeń omawianego terminu w celu zbadania jego rozległości semantycznej, przez przegląd innych terminów na opis zwycięstw, którymi księga operuje. Z kolei krótka prezentacja tekstów Septuaginty zawierających νίκη pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy którymś z nich autor mógł się inspirować, notując ów rzeczownik. Na koniec niezbędne stanie się przeanalizowanie wybranych dzieł greckiej literatury starożytnej, na tle których wyraźniej ukaże się sens obecności badanego rzeczownika w tekście natchnionym jako miejsca zderzenia wiary Izraela z religijnością pogańską doby hellenizmu.
Bibliografia
Aeschylus, Persians: Seven against Thebes. Suppliants: Prometheus Bound, ed. and tr. by A.H. Sommerstein, (Loeb Classical Library 145), Cambridge: Harvard University Press 2009. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.aeschylus-seven_thebes.2009
A Greek-English Lexicon, ed. by H.G. Liddell, R. Scott, revised and augmented throughout by H.S. Jones with the assistance of R. McKenzie, Oxford 1940.
Appian of Alexandria, Roman History, Vol. III, ed. and tr. by B. McGing, (Loeb Classical Library 4), Cambridge: Harvard University Press 2019.
Assan-Dhôte I., Moatti-Fine J., Le vocabulaire de la guerre dans le premier livre des Maccabées. Étude lexicale [in:] La mémoire des persécutions autour des livres des Maccabées, éd. M.-F. Baslez, O. Munnich, (Collection de la Revue des études juives 56, Actes du colloque), Paris–Leuven 2014, pp. 91–106.
Bar-Kochva B., Judas Maccabaeus: The Jewish Struggle Against the Seleucids, Cambridge 2002.
Bartlett J.R., The First and Second Books of the Maccabees, (Cambridge Biblical Commentary), Cambridge 1973.
Berguig S., Commentaire littéraire et historique du premier livre des Maccabées, Paris 2019.
Bernstein P.L., The Power of Gold: The History of an Obsession, Hoboken 2012.
Berthelot K., The Biblical Conquest of the Promised Land and the Hasmonaean Wars according to 1 and 2 Maccabees [in:] The Books of the Maccabees: History, Theology, Ideology: Papers of the Second International Conference on the Deuterocanonical Books, Papa, Hungary, 9–11 June, 2005, ed. by J. Zsengellér, G.G. Xeravits, (Supplements to the Journal for the Study of Judaism), Leiden–Boston 2007, pp. 45–60. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047418931_005
Borchardt F., The Torah in 1 Maccabees: A Literary Critical Approach to the Text, (Deuterocanonical and Cognate Literature Studies 19), Berlin 2014. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110323481
Bremmer J.M., Sacrificing a Child in Ancient Greece: The Case of Iphigeneia [in:] The Sacrifice of Isaac: The Aqedah (Genesis 22) and Its Interpretations, ed. by E. Noort, E.J.C. Tigchelaar, (Themes in Biblical Narrative 4), Leiden 2002, pp. 21–43. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004497320_007
Day J., Molech: A God of Human Sacrifice in the Old Testament, Cambridge 1989.
Demosthenes, Olynthiacs, Philippics, Minor Public Orations I–17 and 20, tr. by J.H. Vince, (Loeb Classical Library 238), Cambridge: Harvard University Press 1930.
Dictionnaire grec-français par M.A. Bailly, rédigé avec le concours de M.E. Egger, Nouvelle édition revue et corrigée, dite Bailly 2020, version Hugo Chávez, sous la dir. G. Gréco p. 1596: https://www.academia.edu/45681853/Anatole_Bailly_DictionnaireGrec_Fran%C3%A7ais_2020_1894_?auto=download [accessed: 14.8.2023].
Diodorus Siculus, Library of History, Vol. III, Books 4.59–8, tr. by C.H. Oldfather, (Loeb Classical Library 340), Cambridge: Harvard University Press 1939.
Doran R., The First Book of Maccabees [in:] The New Interpreter’s Bible, ed. by L.E. Keck, D.L. Petersen, vol. 4, Nashville 1996, pp. 3–178.
Dozeman T.B., God at War: A Study of Power in the Exodus Tradition, New York–Oxford 1996. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195102178.001.0001
Euripides, Bacchae. Iphigenia at Aulis. Rhesus, ed. and tr. by D. Kovacs, (Loeb Classical Library 495), Cambridge: Harvard University Press 2003. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.euripides-iphigenia-aulis.2003
Fairweather W., Sutherland Black J., The First Book of Maccabees: With Introduction and Notes, Cambridge 1897.
Goldingay J., Old Testament Theology, vol. I: Israel’s Gospel, Downers Grove 2003.
Goldstein J.A., I Maccabees: A New Translation with Introduction and Commentary, (Anchor Bible 41), New York 1976. DOI: https://doi.org/10.5040/9780300262049
Goldstein J.A., The Hasmonean revolt and the Hasmonean dynasty [in:] The Cambridge History of Judaism, vol. II: Hellenistic Age, ed. by W.D. Davies, L. Finkelstein, Cambridge 2008, pp. 292–351. DOI: https://doi.org/10.1017/CHOL9780521219297.010
Graves R., Mity greckie, tłum. H. Krzeczkowski, oprac. A. Krawczuk, Warszawa 1992.
Gryglewicz F., Księgi Machabejskie. Wstęp — przekład z oryginału — komentarz, (Pismo Święte Starego Testamentu, red. S. Łach, t. VI, cz. 4), Poznań 1961.
Henrichs A., Human sacrifice in Greek religion: Three case studies [in:] Greek Myth and Religion, ed. by H. Yunis, Berlin 2019, pp. 37–68. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110449242-003
Japhet S., I & II Chronicles: A Commentary, (The Old Testament Library), Louisville–London 1993.
Johnston B.S., Victorious Athena: The Cult and the Temple of Athena Nike, Annandale-on-Hudson: Senior Projects Spring 2018, https://digitalcommons.bard.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1218&context=senproj_s2018 [accessed: 2.7.2023].
Kaiser W.C., Jr., Toward Old Testament Ethics, Grand Rapids 1983.
La Bible d’Alexandrie: Les Proverbes. Traduction du texte grec de la Septante, introduction et notes, t. 17, trad. D.-M. D’Hamonville, Paris 2000.
Laskowski Ł., Druga Księga Machabejska, (Nowy Komentarz Biblijny — Stary Testament, 14/3), Częstochowa 2017.
Mark I.S., The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology (Hesperia Supplement 26), Princeton 1993. DOI: https://doi.org/10.2307/1354000
Markl D., Polemics against Child Sacrifice in Deuteronomy and the Deuteronomistic History [in:] Intolerance, Polemics, and Debate in Antiquity Politico-Cultural, Philosophical, and Religious Forms of Critical Conversation, ed. by G.H. van Kooten, J. van Ruiten, (Themes in Biblical Narrative 25), Leiden 2019, pp. 57–91. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004411500_004
Montanari F., The Brill Dictionary of Ancient Greek, Leiden 2015.
Nawrot J., Pierwsza Księga Machabejska, rozdz. 1,1–6,16, (Nowy Komentarz Biblijny — Stary Testament, 14/1), Częstochowa 2016.
Nawrot J., Pierwsza Księga Machabejska, rozdz. 6,17–16,24, (Nowy Komentarz Biblijny — Stary Testament, 14/2), Częstochowa 2020.
Pausanias, Description of Greece, Vol. I, Books 1–2 (Attica and Corinth), tr. by W.H.S. Jones, (Loeb Classical Library 93), Cambridge: Harvard University Press 1918. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.pausanias-description_greece.1918
Pausanias, Description of Greece, Vol. II, Books 3–5 (Laconia, Messenia, Elis 1), tr. by W.H.S. Jones, H.A. Ormerod, (Loeb Classical Library 188), Cambridge: Harvard University Press 1926.
Plutarch, Lives, Vol. II: Themistocles and Camillus. Aristides and Cato Major. Cimon and Lucullus, tr. by B. Perrin, (Loeb Classical Library 47), Cambridge: Harvard University Press 1914. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.plutarch-lives_comparison_cimon_lucullus.1914
Popowski R., Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warszawa 2006.
Rad G. von, Holy War in Ancient Israel, Grand Rapids 1958.
Rundin J.S., Pozo Moro, Child Sacrifice, and the Greek Legendary Tradition, “Journal of Biblical Literature” 123 (2004) 3, pp. 425–447. DOI: https://doi.org/10.2307/3268041
Septuaginta, tłum. R. Popowski, Warszawa 2013.
Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, t. III, Warszawa 1958.
Świderkówna A., Bogowie zeszli z Olimpu. Bóstwo i mit w greckiej literaturze świata hellenistycznego, Warszawa 1991.
Thompson J.A., The Book of Jeremiah, (The New International Commentary on the Old Testament), Grand Rapids 1980.
Wojciechowski M., Apokryfy z Biblii greckiej, (Rozprawy i Studia Biblijne 8), Warszawa 2001.
Wood M., Cole B., Gealt A.M., Art of the Western World: From Ancient Greece to Post Modernism, New York 1989.
Xenophon, Anabasis, tr. by C.L. Brownson, rev. by J. Dillery, (Loeb Classical Library 90), Cambridge: Harvard University Press 1998.
Xenophon, Cyropaedia, Vol. I, Books 1–4, tr. by W. Miller, (Loeb Classical Library 51), Cambridge: Harvard University Press 1914.
Ziomek J., Retoryka opisowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Ziółkowski A., Historia powszechna — Starożytność, Warszawa 2011.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Janusz Nawrot
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.