Słowa kluczowe
modele polityki kryminalnej
retrybutywizm
utylitaryzm
sprawiedliwość naprawcza
Jak cytować
Abstrakt
Na gruncie nauk penalnych od stulecia toczy się debata nad zjawiskiem przestępczości i jego zwalczaniem. Newralgicznym elementem dyskusji filozofów prawa karnego niezmiennie pozostaje uzasadnienie i rola kary, rozpatrywanej przez pryzmat narzędzia do egzekucji aprobowanych społecznie norm i zasad. Dziedziną, która odpowiada za kształtowanie stanu prawnego i podejmowanych przez instytucje wymiaru sprawiedliwości działań w tym zakresie pozostaje polityka kryminalna. W jej obrębie są wyróżnione trzy wiodące modele penalizacyjne: retrybutywny, utylitarny oraz abolicyjny. Celem niniejszego artykułu jest ich charakterystyka, ze szczególnym uwzględnieniem kluczowych założeń, relacji sprawca–pokrzywdzony oraz mankamentów koncepcji karania.
Bibliografia
Bocheński M. (2012), W kierunku sprawiedliwości naprawczej, „Palestra” 3–4, Warszawa.
Chalimoniuk-Zięba M., Oklejak G. (2013), Sprawiedliwość naprawcza i jej zastosowanie w praktyce, „ADR. Arbitraż i Mediacja”, nNr 1(21), Kwartalnik Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego.
Ciepły F. (2008), Sprawiedliwość karania a prawo łaski – uwagi krytyczne, „Przegląd Prawno-Ekonomiczny”, nr 3(4).
Ciepły F. (2009), Sprawiedliwość naprawcza wobec przestępstwa, w: Mediacja w teorii i praktyce, red. A. Gretkowski, D. Karbarz, Stalowa Wola.
Consedine J. (2004), Sprawiedliwość naprawcza. Przywrócenie ładu społecznego, Warszawa.
Dadak W. (2016), Od klasycyzmu do populizmu, czyli o funkcjach kary kryminalnej w społeczeństwie, w: Od szkoły klasycznej do neoklasycznej w prawie karnym, red. J. Widacki, Kraków.
Dukiet-Nagórska T., Sitarz O., Hoc S., Jaworska-Wieloch A., Kalitowski M., Tyszkiewicz L., Wilk L., Zawiejski P. (2020), Prawo karne: część ogólna, szczególna i wojskowa, Warszawa.
Grudzińska A. (2018), The Issues of Criminal Policy in the Interwar Period in Poland, „Studia Iuridica Lublinensia”, vol. 27, nr 4, Lublin. DOI: https://doi.org/10.17951/sil.2018.27.4.9-18
Gruszecka D. (2021), Pojęcie i rodzaje kar. Wprowadzenie do nauki prawa karnego, Wrocław, Prezentacja PowerPoint, 4.12.2021 r., https://prawo.uni.wroc.pl/sites/default/files/students-resources/prezent.%2010.pptx.
Hanas K. (2015), Sprawiedliwość naprawcza w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW a unormowania polskie, „Prokuratura i Prawo” 5.
Hryniewicz-Lach E. (2017), Ofiara w polskim prawie karnym. Interesy ofiary przestępstwa i karno-materialne instrumenty służące ich zabezpieczeniu, Warszawa.
Jaroch W. (2012), Polityka karna – strategia punitywna czy liberalna, „Studia Prawnoustrojowe”, nr 15, Olsztyn.
Juzaszek M. (2015), Retrybutywizm a problem trafu prawnego, w: Filozoficzne i teoretyczne zagadnienia demokratycznego państwa prawa, red. M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Wydawnictwo Temida 2, Białystok.
Kacprzak A. (2016), Kara pozbawienia wolności i jej (dys)funkcjonalność. Krytyka polskiej polityki karnej i resocjalizacyjnej w świecie akademickim, „Władza Sądzenia”, vol. 10, Łódź.
Kania A. (2018), Z problematyki retrybutywnej oraz utylitarnej sprawiedliwości karania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 80(2), Poznań. DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2018.80.2.7
Klaus W., Wiktorska P., Woźniakowska-Fajst D., Czarnecka-Dzialuk B., Wójcik D., Kossowska A., Rzeplińska I. (2013), Społeczno-polityczne konteksty przestępczości w Polsce, Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Królikowska J., Utrat-Milecki J. (2017), Sprawiedliwość w sędziowskim wymiarze kary, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 43, Wrocław. DOI: https://doi.org/10.19195/2084-5065.43.17
Królikowski M. (2005), Sprawiedliwość karania w społeczeństwach liberalnych. Zasada proporcjonalności, Warszawa.
Latała J. (2010), Od idei odwetu po sprawiedliwość naprawczą. Rozważania nad resocjalizacyjnym charakterem instytucji mediacji po wyroku jako formy sprawiedliwości naprawczej, „Probacja” 2.
Maroń G. (2011), Sprawiedliwość naprawcza a retrybutywizm w odpowiedzialności karnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria prawnicza, Prawo” 10, z. 71, Rzeszów.
Muskała M. (2008), Determinanty represyjności systemu karnego, „Studia Edukacyjne”, nr 7, Poznań.
Niewiadomska I. (2007), Osobowościowe uwarunkowania skuteczności kary pozbawienia wolności, Lublin.
Peno M. (2018), Co powinna dać polityce kryminalnej filozofia prawa?, w: Prawo i polityka w sferze publicznej: perspektywa zewnętrzna, red. P. Jabłoński, J. Kaczor, M. Pichlak, Wrocław.
Peno M. (2015), Filozofia karania – od prawa naturalnego do liberalnej wolności, „Studia Prawa Publicznego”, nr 3(11), Poznań.
Peno M. (2017), Sprawiedliwość kary w niesprawiedliwych społeczeństwach – uwagi o nurtach krytycznych w filozofii karania, „Studia Prawnoustrojowe” 35, Olsztyn.
Peno M. (2014), Współczesne koncepcje uzasadniania karania (zarys typologii), „Acta Iuris Stetinesis” 5, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 812, Szczecin.
Piątek K. (2016), Sprawiedliwość naprawcza w fazie pomocy postpenitencjarnej w Polsce. Przypadek ośrodka readaptacyjnego „Mateusz” w Toruniu, „Białostockie Studia Prawnicze”, z. 21, Białystok. DOI: https://doi.org/10.15290/bsp.2016.21.03
Pierzchała K. (2017), Wina – Prawo – Kara. Prawne i psychopedagogiczne aspekty resocjalizacji penitencjarnej, „Probacja” 3.
Pikulski S. (2009), Polityka karna w Polsce z perspektywy międzynarodowej, „Białostockie Studia Prawnicze”, z. 6, Białystok. DOI: https://doi.org/10.15290/bsp.2009.06.01
Rogacka-Rzewnicka M. (2010), O zjawisku „prywatyzacji” („cywilizacji”) prawa karnego w świetle koncepcji celu postępowania karnego. Krótki rys historycznoprawny, „Prokuratura i Prawo” 1–2, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Skorupka J. (2013), O sprawiedliwości procesu karnego, Warszawa.
Szymaniec P. (2015), Doczesne szczątki Jeremy’ego Benthama a zasada użyteczności. Prawa osób zmarłych i stosunek do religii w Benthamowskim utylitaryzmie, w: Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Zagadnienia wybrane, red. D. Karkut, J. Mazurkiewicz, J. Gołaczyński, J. Turłukowski, Wrocław.
Szyszkowska M. (2000), Zarys filozofii prawa, Białystok.
Tokarczyk R. A. (1997), Sprawiedliwość jako naczelna wartość prawa, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia” vol. XLIV, Lublin.
Tokarczyk R. A. (2016), Sprawiedliwość: próba syntetycznej systematyzacji zagadnień, „Gdańskie Studia Prawnicze”, t. XXXV, Gdańsk.
Urbanowicz K. (2020), Kompensacyjna funkcja prawa karnego, Poznań.
Urbanowicz K. (2016), Sprawiedliwość naprawcza w Polsce. Szansa na zmianę polityki rozwiązywania konfliktów, „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2, Kraków.
Wojciechowski B. (2006), Dyskursywno-etyczne uzasadnienie kary kryminalnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, Rok LXVIII, z. 3.
Wróblewski B. (1922), Wstęp do polityki kryminalnej, Wilno.
Ziembicki S. (2021), Uwagi o utylitaryzmie jako determinancie prawa.
Zimmerman-Pepol M., Gregorczuk K. (2016), Wymiary sprawiedliwości na gruncie filozofii prawa. Problematyka sprawiedliwości wczoraj – dziś – jutro, „Gdańskie Studia Prawnicze”, t. XXXV, Gdańsk.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Eryk Strzeliński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.