Słowa kluczowe
kultura
dyplomacja kulturalna
soft power
Jak cytować
Abstrakt
Polityka zagraniczna UE w dziedzinie kultury jest stosunkowo nowym i mało zbadanym obszarem działalności UE. Jej funkcjonowanie określił traktat z Lizbony, nakładając nań kompetencje programująco-inicjatywne oraz reprezentacyjne Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa (WP), ESDZ oraz delegatur UE. Dyplomację kulturalną UE prowadzą również – na zasadzie partnerstwa z Unią – instytuty kultury państw członkowskich, zarejestrowane w Stowarzyszeniu Narodowych Instytutów Kultury Unii Europejskiej (EUNIC) oraz ich klastry regionalne. Artykuł ma za zadanie prześledzić w trybie analiz ewolucji priorytetów zawartych w relacjach zewnętrznych UE w dziedzinie kultury (a także analiz instytucjonalnych) oraz zweryfikować, czy instrumenty polityczne zastosowane wobec soft power UE są wystarczające dla efektywnego kształtowania wizerunku kulturowego Europy w świecie. Tezą niniejszego artykułu jest twierdzenie, że relacje zewnętrzne UE w sektorze kultury odznaczają się słabą polityką, dlatego nie mają szans osiągnąć fazy dojrzałości, tym samym tworzyć trwałych podstaw do cywilizacyjnego oddziaływania kultury europejskiej, rozumianej w sposób integracyjny, czyli jako realizacja paradygmatu „jedności w różnorodności”.
Bibliografia
Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności i form wyrazu kulturowego, Paryż 20.10.2005, Dz. Urz. WE, nr 215, poz. 1584 i 1595.
Decyzja nr 1983/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego (2008), Dz. Urz. UE, L 412/44, 20.12.2006.
KE: Komunikat dotyczący Europejskiej agendy ds. kultury w dobie globalizacji, Bruksela 10.05.2007, KOM (2007) 242 wersja ostateczna.
KE: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, dotyczący Europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji świata, Bruksela, dnia 10.5.2007 KOM (2007) 242 wersja ostateczna.
Rezolucja Rady z dnia 16 listopada 2007 r. dotycząca europejskiego planu działań na rzecz kultury, Dz. Urz. UE C 287/1, 29.11.2007.
Opinia Komitetu Regionów Europejska agenda kultury w dobie globalizacji świata, Dz. Urz. UE C 53/05, 6.02.2008.
PE: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji (2007/2211(INI)), Dz. Urz. UE C 247 E/32, 15.10.2009.
KE: Sprawozdanie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wdrożenia Europejskiej Agendy Kultury, Bruksela, dnia 19.7.2010 KOM (2010)390 wersja ostateczna.
Decyzja Rady z dnia 26 lipca 2010 r. określająca organizację i zasady funkcjonowania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, Dz. Urz. UE L 201/30, 3.08. 2010.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie kulturowego wymiaru działań zewnętrznych UE (2010/2161 INI).
Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE, C 326/47 z 26 października 2012.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1295/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające program „Kreatywna Europa” (2014–2020) i uchylające decyzje nr 1718/2006/WE, nr 1855/2006/WE i nr 1041/2009/WE, Dz. Urz. UE L 347/221, 20.12.2013.
Preparatory Action, Culture in EU External Relations” Engaging the World: Towards Global Cultural Citizenship, European Union, Brussels 2014.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 234/2014 z dnia 11 marca 2014 r. ustanawiające Instrument Partnerstwa na rzecz Współpracy z Państwami Trzecimi.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 235/2014 z dnia 11 marca 2014 r. ustanawiające instrument finansowy na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka na świecie.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 230/2014 z dnia 11 marca 2014 r. ustanawiające Instrument na rzecz przyczyniania się do Stabilności i Pokoju.
KE: Komunikat prasowy. Dyplomacja kulturalna UE potrzebuje nowego impulsu – tak wynika z raportu, Bruksela 10.06.2014, https://www.europa/eu/rapid/press-release_IP-14-651_pl.htm, 5.10.2017.
Konkluzje Rady z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie kultury w stosunkach zewnętrznych UE ze szczególnym uwzględnieniem kultury we współpracy na rzecz rozwoju, Dz. Urz. UE, C 417/06, 15.12.2015.
KE: Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Wspólny Komunikat do Parlamentu Europejskiego i Rady, w stronę strategii UE w dziedzinie międzynarodowych stosunków kulturalnych, JOIN (2016) 29 final. Bruksela, 8.06.2016.
KE: Komunikat prasowy, Nowa strategia ma zapewnić kulturze poczesne miejsce w stosunkach międzynarodowych UE, Bruksela, 8 czerwca 2016 r., IP/16/2074.
Konkluzje Rady z dnia 15 czerwca 2017 r. w sprawie strategicznego podejścia UE do międzynarodowych stosunków kulturalnych, Dz. Urz. UE, C 189/38, 15.05.2017.
Konkluzje Rady z dnia 23 maja 2017 r. w sprawie strategicznego podejścia UE do międzynarodowych stosunków kulturalnych, Dz. Urz. UE, C 189/8, 16.06.2017.
Globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 28.06.2017, 10715/16 LIMITE, CFSP/PESC 543, CSDP/PSDC 39.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela, dnia 22.5.2018 r., COM (2018) 267 final.
KE: A new strategy to put culture at the heart of EU international relations, Brussels. 23 May 2017, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-2075_en.html, 15.09.2018.
Alabrudzińska E. (red.), (2016), Dyplomacja europejska wobec wyzwań XX i XXI wieku, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
Bartkowiak Ł. (2007), Relacje Unii Europejskiej z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku, „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 1, s. 94–124.
Bartkowiak Ł. (2008), Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej, Wyd. A. Marszałek, Toruń.
Bieczyński M. A. (2011), Prawne granice wolności twórczości artystycznej w zakresie sztuk wizualnych, Wolter Kluwer Polska, Warszawa.
Boniecka M. (2015), Cele, zasady i struktura wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej – próba oceny po zmianach w traktacie lizbońskim, „Usus Iuris” Wydział Prawa i Administracji, UAM, Poznań, nr 5, s. 41–56.
Carta C., Higgott R. (red.) (2020), Cultural Diplomacy in Europe. Between the Domestic and the International, Palgrave-Macmillan, London.
Dubowski T. (2017), Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, Wyd. Temida 2, Białystok.
Fisher R., (2007), Cultural Dimensions to the EU’s External Policies, From Policy Statements to Practice and Potential, Boekman Foundation, Amsterdam.
Fisher R. (2014), United States of America. Country Report, in: Preparatory Action. Culture in the EU External Relations, red. Yudhishthir Raj Isar, EU, Brussels.
Higgott R. (2020), EU Cultural Diplomacy: A Contextual Analysis of Constrains and Opportunities, in: Cultural Diplomacy in Europe: Between the Domestic and the International, red. R. Higgott, C. Carta, Palgrave-Macmilan1, London, s. 9–41.
Isar R. Y. (2015), Culture in EU external relations’: an idea whose time has come, “International Journal of Cultural Policy”, no. 4, s. 494–508.
Langowska J. (2018), Dyplomacja kulturalna czy kulturowa – definiowanie kultury i jej roli na arenie międzynarodowej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ, Nauki Humanistyczne”, nr 2, s. 37–60.
Littoz-Monet A. (2012), Agenda Setting Diplomacy at the EU Level, “Journal of European Integration”, no. 5, s. 505–522.
Michałowska G. (2020), UNESCO: sukcesy, porażki, wyzwania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Nitszke A. (2019), Europejska Służba Działań Zewnętrznych – Nowa jakość dyplomacji unijnej?, „Politeja”, nr 3, s. 257–269.
Ociepka B. (red.) (2008), Dyplomacja publiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Psychogioupolou E. (2014), The External Dimension of the EU Cultural Action and Free Trade. Exploring and Interface, “Legal Issue of Economic Integration”, no. 1, s. 65–86.
Raport (2010), Wdrażanie Konwencji UNESCO z 2005 r. w Unii Europejskiej, Dyrekcja Generalna ds. polityk wewnętrznych Unii. Departament Polityczny B: Polityka strukturalna i Polityka Spójności. Kultura i Edukacja, Bruksela, Parlament Europejski.
Ratajski S. (2014), Niematerialne dziedzictwo kulturowe w świetle ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, „Ochrona zabytków”, nr 1, s. 5–18.
Research for Cult Committee – European Cultural Institutes abroad. Study (2016), Directorate General for Internal Policies. Policy Department B: Structural and Cohesion Policies, Culture and Education, EU.
Rewizorski M., Przybylska-Maszner B. (2012), System instytucjonalny Unii Europejskiej po traktacie z Lizbony. Aspekty polityczne i prawne, Difin, Warszawa.
Ryniejska-Kiełdanowicz M. (2015a), Rola dyplomacji publicznej w kreowaniu zewnętrznego obrazu Unii Europejskiej, „Przegląd Zachodni”, nr 2, s. 157−174.
Ryniejska-Kiełdanowicz M. (2015b), Dyplomacja kulturalna jako narzędzie miękkiej siły Unii Europejskiej, „Politeja”, nr 37, s. 143–160.
Ryniejska-Kiełdanowicz M. (2019), Dyplomacja publiczna Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Wawrowska H. (2015), Kultura i dyplomacja kulturalna Unii Europejskiej na przykładzie Programu „Kreatywna Europa”. Analiza politologiczna, „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 9, s. 551–565.
Węc J. J. (2016), Traktat lizboński. Polityczne aspekty reformy ustrojowej Unii Europejskiej w latach 2007–2015, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Ziętek A. (2010), Międzynarodowe stosunki kulturalne, Poltext, Warszawa.
Pamiętnik Federici Morgherini, 26 kwiecień 2016 r., http://www.federicamogherini.net/my-speech-at-the-european-culture-forum-2016-brussels/?lang=en, 14.06.2020.
Przemówienie Federici Mogherini, 9 czerwiec 2016 r., Bruksela, https://www.youtube.com/watch?v=QYl91BPTpXs, 14.06.2020.
Przemówienie Federici Mogherini na forum ONZ, 21 wrzesień 2017 r. Nowy Jork https://www.youtube.com/watch?v=z4jaBM3b50g, 14.06.2020.
Speech for the HR/VP. Federica Mogherini at the Culture Forum in Brussels, Bruxelles 10.04.1016, https://eeas.europa.eu/headquarters/headQuarters-homepage/5164/speech-hrvp-federica-mogherini-culture-forum-brussels_en, 1.10.2018.
https://www.cultureinexternalrelations.eu/, 12.02.2020.
Statut EUNIC, https://uploadsssl.webflow.com/580cd32ba6f74f8a0e214914/5c5db5d7cd394bdf03d3078c_Statute%20ENG%20-%20June%202016%20(Website)_new.pdf, 19.03.2020.
Resources / EU Policy Documents, https://www.cultureinexternalrelations.eu/category/resources/eu-policy-documents/, 6.06.2019.
Przesłuchanie przez Komisję Spraw Zagranicznych kandydata na WP, https://www.europeaninterest.eu/article/josep-borrell-need-shared-strategic-culture-empathy-understand-different-points-view/, 4.10.2020.
KE: A new strategy to put culture at the heart of EU international relations, Brussels. 23 May 2917, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-2075_en.html, 15.09.2018.
Administrative arrangement for activities to be developed by the European Union National Institutes for Culture (EUNIC) in partnership with the European Commission Services and the European External Action Service jointly referred to hereinafter as “the two Sides”, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/2017-05-16_admin_arrangement_eunic.pdf, 7.02.2020.
Ukraine Culture Bridges, https://www.eunicglobal.eu/projects/cultural-bridges, 19.03.2020.
“Ideas Yard: Talking about Europe” is a series of discussions on the future of Europe, https://www.eunicglobal.eu/projects/eunic-prague-ideas-yards-talking-about-europe, 19.03.2020.
European ‘Houses’ of Culture’, https://www.eunicglobal.eu/news/european-houses-of-culture-10-ideas-selected, 7.10.2020.
Gross J., Wilson N., Bull A. (2017), Towards cultural democracy: Promoting cultural capabilities for everyone, Report. King’s College London, London, https://www.kcl.ac.uk/Cultural/-/Projects/Towards-cultural-democracy, 20.04.2020.