Słowa kluczowe
demokracja deliberatywna
Fundusz Sołecki
LEADER
CLLD
Polska
rozwój obszarów wiejskich
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia kompleksową analizę teoretyczną dwóch konkurujących ze sobą filozofii samorządności lokalnej, funkcjonujących jednocześnie na polskiej wsi: Funduszu Sołeckiego, reprezentującego bezpośrednią demokrację partycypacyjną, oraz podejścia LEADER/CLLD, ucieleśniającego deliberatywne zarządzanie oparte na partnerstwie. Pomimo deklaratywnego dążenia obu mechanizmów do oddolnego rozwoju i lokalnego upodmiotowienia, niniejsze badanie ukazuje ich fundamentalną rozbieżność filozoficzną. W badaniu do porównania wykorzystano weberowską metodologię typów idealnych. Pokazuje ona, że chociaż oba modele dążą do lokalnej aktywizacji, robią to za pomocą głęboko odmiennych metod, zakorzenionych w sprzecznych tradycjach demokratycznych. FS realizuje w praktyce “silną demokrację” Barbera poprzez swoje większościowe zgromadzenia wiejskie, podczas gdy LEADER/CLLD można postrzegać jako instytucjonalny wyraz habermasowskiej demokracji deliberatywnej poprzez partnerstwa trójsektorowe. Ta rozbieżność wykracza poza różnice techniczne i stanowi konkurencyjne odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące prawomocnego podejmowania decyzji, natury demos i roli obywateli w zarządzaniu publicznym. Artykuł wnosi wkład do teorii demokracji poprzez analizę praktycznego funkcjonowania tych konkurujących paradygmatów, ujawniając zarówno ich ograniczenia teoretyczne, jak i potencjalną komplementarność w ramach pluralistycznego podejścia do rozwoju lokalnego.
Bibliografia
Abramowicz B. (2011), Instytucja zebrania wiejskiego w opinii sołtysów i mieszkańców (Przykład gminy X) [The institution of village assembly in the opinion of village administrators and inhabitants (On the example of the X municipality)], “Wieś i Rolnictwo”, no. 4(153). DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2011.4.153/13
Act of 21 February 2014 on the Village Fund [Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim] (2014), Dz. U. 2014, poz. 301.
Barber B. R. (1984), Strong Democracy: Participatory Politics for a New Age, University of California Press, Berkeley.
Biczkowski M. (2020), LEADER as a mechanism of neo-endogenous development of rural areas: the case of Poland, “Miscellanea Geographica – Regional Studies on Development”, no. 24(4). DOI: https://doi.org/10.2478/mgrsd-2020-0041
Bryła J. (2025), Fundusz sołecki – między niedoskonałością legislacyjną a praktyką stosowania [Village fund – between legislative imperfection and practical application], “Studia Prawnoustrojowe”, no. 69. DOI: https://doi.org/10.31648/sp.11383
Bugno-Janik A. (2023), Problemy partycypacji w polskich miastach, „Builder”, no. 5(310). DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0053.4085
Cejudo E., Navarro F. (eds.) (2020), Neoendogenous Development in European Rural Areas: Results and Lessons, Springer Geography. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-33463-5
Cohen J. (1989), Deliberation and Democratic Legitimacy, in: The Good Polity: Normative Analysis of the State, eds. A. Hamlin, P. Pettit, Blackwell, Oxford.
De Rubertis S. (2020), Foreword, in: eds. E. Cejudo, F. Navarro, Neoendogenous Development in European Rural Areas: Results and Lessons, Springer Geography.
EUR-Lex (2021), Regulation (EU) 2021/1060 of the European Parliament and of the Council of 24 June 2021 laying down common provisions on the European Regional Development Fund, the European Social Fund Plus, the Cohesion Fund, the Just Transition Fund and the European Maritime, Fisheries and Aquaculture Fund and financial rules for those and for the Asylum, Migration and Integration Fund, the Internal Security Fund and the Instrument for Financial Support for Border Management and Visa Policy (accessed: 18.10.2025).
European Commission (2025), LEADER/CLLD explained. ENRD – European Network for Rural Development, https://ec.europa.eu/enrd/sites/default/files/leader_clld-explained_en.pdf, 6.09.2025.
European Committee of the Regions (2025), How post-27 LEADER and CLLD programming could contribute to better implementation of the long-term vision for the EU’s rural areas, https://cor.europa.eu/en/our-work/opinions/cdr-2569-2024, 10.10.2025.
Eurostat (2025), Population and social conditions, Demography, population stock and balance, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/, 2.10.2025.
Granovetter M. S. (1973), The Strength of Weak Ties, “American Journal of Sociology”, no. 78(6). DOI: https://doi.org/10.1086/225469
Gutmann A., Thompson D. (2004), Why Deliberative Democracy?, Princeton University Press, Princeton. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400826339
Habermas J. (1996), Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy, Trans. W. Rehg, MIT Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/1564.001.0001
Jessop B. (2007), The Future of the Capitalist State, Polity Press Cambridge.
Local Action Groups Database (LAG Database), European Network for Rural Development, https://ec.europa.eu/enrd/lag_en.html, 15.09.2025.
Mansbridge J. (1983), Beyond Adversary Democracy, University of Chicago Press, Chicago.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (2025), Fundusz sołecki [Village Fund], MSWiA, Warsaw, https://www.gov.pl/web/mswia/fundusz-solecki, 1.10.2025.
Pateman C. (1970), Participation and Democratic Theory, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511720444
Putnam R. D. (2000), Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon & Schuster, New York. DOI: https://doi.org/10.1145/358916.361990
Ray C. (2006), Neo-endogenous Rural Development in the EU, in: Handbook of Rural Studies, eds. P. Cloke, T. Marsden, P. H. Mooney, Sage, London. DOI: https://doi.org/10.4135/9781848608016.n19
Rhodes R. A. W. (1997), Understanding Governance: Policy Networks, Governance, Reflexivity and Accountability, Open University Press, Buckingham–Philadelphia.
Rhodes R. A. W. (2007), Understanding Governance: Ten Years On, “Organization Studies”, no. 28(8). DOI: https://doi.org/10.1177/0170840607076586
Robinson D. L. (2011), Town meeting: practicing democracy in rural New England, University of Massachusetts Press, Amherst–Boston.
Rousseau J. J. (1762/1997), The Social Contract and Other Later Political Writings, Ed./trans. V. Gourevitch, University Press Cambridge, Cambridge.
Shucksmith M. (2000), Endogenous Development, Social Capital and Social Inclusion: perspectives from Leader in the UK, “Sociologia Ruralis”, no. 40(2). DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9523.00143
Shucksmith M. (2010), Disintegrated Rural Development? Neo-endogenous Rural Development, Planning and Place-Shaping in Diffused Power Contexts, “Sociologia Ruralis”, no. 50(1). DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.2009.00497.x
Stoker G. (1998), Governance as theory: five propositions, “International Social Science Journal”, no. 50(155). DOI: https://doi.org/10.1111/1468-2451.00106
Trutkowski C., Mandes S. (2005), Kapitał społeczny w małych miastach, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Torfing J., Peters B. G., Pierre J., Sørensen E. (2012), Interactive Governance: Advancing the Paradigm, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199596751.001.0001
Weber M. (1949), The Methodology of the Social Sciences, Trans./ed. E. A. Shils, H. A. Finch, Free Press, New York.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Krzysztof Duda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.