Słowa kluczowe
rozwiązania oparte na przyrodzie
świadczenia ekosystemowe
zielona infrastruktura
zrównoważony rozwój
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia wkład Zakładu Geografii Kompleksowej UAM w rozwijanie ram metodycznych i zastosowań praktycznych w obrębie koncepcji systemu społeczno-ekologicznego. Prace koncentrują się na kilku polach badawczych. Są to: świadczenia ekosystemowe jako korzyści, które otrzymuje człowiek dzięki funkcjonowaniu ekosystemów; elementy zielonej infrastruktury ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa miejskiego oraz bioróżnorodności i jej odniesień do uwarunkowań przyrodniczych oraz wywołanych działalnością człowieka; rozwiązania oparte na przyrodzie, związane z wykorzystaniem potencjału cech i procesów przyrodniczych w zagospodarowaniu przestrzennym. Realizowane badania i projekty służą integrowaniu sfery naukowej i praktycznej, a jednocześnie podkreślają nieodzowność całościowego widzenia układu społeczno-gospodarczego i przyrodniczego.
Bibliografia
Artmann M., Chen X., Ioja C., Hof A., Onose D., Poniży L., Lamovsek A.Z. i in. 2017. The role of urban green spaces in care facilities for elderly people across European cities. Urban Forestry & Urban Greening, 27: 203–213.
Bartkowski T. 1973. Ochrona zasobów przyrody i zagospodarowanie środowiska geograficznego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Bartkowski T. 1981a. Problemy urbanistyczno-ekologiczne ośrodka miejsko-przemysłowego położonego w obrębie regionu rolniczego (na przykładzie aglomeracji Poznania). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 33, A: 7–18.
Bartkowski T. (red.) 1981b. Transurbacje miast Wielkopolski i niektóre zagadnienia przestrzenno-planistyczne ich rozwoju oraz zastosowanie do nich niektórych metod fizjografii urbanistycznej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 230.
Bartkowski T., Zimowski L. (red.) 1979. Selected problems of urban ecology. Polish Academy of Sciences, Poznań, s. 191.
Bauduceau N., Berry P., Cecchi C., Elmqvist T., Fernandez M., Hartig T., Krull W. i in. 2015. Towards an EU Research and Innovation Policy Agenda for Nature-based Solutions & Re-naturing Cities: Final Report of the Horizon 2020 Expert Group on ‘Nature-based Solutions and Re-naturing Cities’. Publications Office of the European Union, Bruxelles (https://doi.org/10.2777/765301).
Benedict M.A., McMahon E.T. 2006. Green Infrastructure, Linking Landscapes and Communities. Island Press, Washington, Covelo, London.
Berkes F., Folke C. 1998. Linking social and ecological systems: management practices and social mechanisms for building resilience. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
Binder C.R., Hinkel J., Bots P.W.G., Pahl-Wostl C. 2013. Comparison of frameworks for analyzing social-ecological systems. Ecology and Society, 18(4): 26 (http://dx.doi.org/10.5751/ES-05551-180426).
Borysiak J. 2012. Ecosystem services of extensive wet grasslands Wielkopolska Region (Poland) case study. Ekonomia i Środowisko, 2(42): 136–152.
Borysiak J. 2015. The benefits of organic farming to spontaneous vascular flora biodiversity. West Pomerania (Poland). Acta Agrobotanica, 68(3): 217–232.
Borysiak J. 2016. Bioindykatory morfodynamicznych stref młodoglacjalnej doliny rzecznej (dorzecze Dębnicy, Pomorze Zachodnie) [W:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski, M. Domańska (red.), Funkcjonowanie, tendencje rozwoju, zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego Polski. Stacja Geoekologiczna UAM w Storkowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 69–70.
Borysiak J. 2017a. Dynamika roślinności na stałej powierzchni badawczej w zlewni Różanego Strumienia w Poznaniu. [W:] M. Kejna, J. Uscka-Kowalkowska (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie Środowiska Przyrodniczego Polski w Warunkach Globalnych Zmian Klimatu, 31: 145–151.
Borysiak J. 2017b. Mezotroficzny charakter roślinności Jeziora Czarnego w zlewni górnej Parsęty (Pojezierze Drawskie). [W:] M. Kejna, J. Uscka-Kowalkowska (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie Środowiska Przyrodniczego Polski w Warunkach Globalnych Zmian Klimatu, 31: 153–158.
Borysiak J. 2018. Dolinna roślinność rzeki Dębnicy i jej dopływów (dorzecze Parsęty, Pomorze Zachodnie) – bioróżnorodność syntaksonomiczna. [W:] W. Bochenek, M. Kijowska-Strugała (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Ocena funkcjonowania i kierunków zmian środowiska przyrodniczego Polski na podstawie wieloletnich badań stacjonarnych. Biblioteka Monitoringu Środowiska, s. 59–66.
Borysiak J., Białkowski K., Jokiel D. 2016. Trendy zmian w użytkowaniu i pokryciu terenu w młodoglacjalnych krajobrazach rolniczych, generowane działaniami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. [W:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski, M. Domańska (red.), Funkcjonowanie, tendencje rozwoju, zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego Polski. Biblioteka Monitoringu Środowiska, 30: 71–73.
Borysiak J., Breuste J., Mizgajski A. 2020. Urban biodiversity under global trends and drivers – a comparative study of urban parks in Poznań (Poland) and Salzburg (Austria). [W:] J. Breuste (red.), Making Green Cities – Concepts, Challenges and Practice. Springer, s. 319–331.
Borysiak J., Czyryca P. 2017. Bioróżnorodność roślinna zanikającego ramienicowego jeziora Gardno na Wolinie (Pomorze Zachodnie). [W:] A. Kostrzewski, M. Winowski (red.), Monitoring funkcjonowania i przemian wybrzeży morskich w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Geoekosystem Wybrzeży Morskich, 3: 101–107.
Borysiak J., Grabowska B., Kubala T. 2013. Conservation of vegetation cover in the Głuszec stream valley in Poznań (Poland) in the agri-environmental program. Rocz. AR Pozn., 392, Bot. Stec., 17: 111–130.
Borysiak J., Łukaszenko K. 2018. Roślinna bioróżnorodność śródpolnych oczek wodnych monitorowanych w dorzeczu Parsęty (Pomorze Zachodnie, Polska). Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 20: 19–30.
Borysiak J., Mazurek M., Zwoliński Z. 2014. Land cover and ecosystem services changes in agricultural landscapes of the Dębnica catchment (West Pomerania, Poland). Ekonomia i Środowisko, 4(51): 205–220.
Borysiak J., Mizgajski A. 2016. Cultural ecosystem services provided by urban allotment gardens. Ekonomia i Środowisko, 4(59): 292–306.
Borysiak J., Mizgajski A., Speak A. 2017. Floral biodiversity of allotment gardens and its contribution to urban green infrastructure. Urban Ecosystems, 20(2): 323–335.
Borysiak J., Szpikowska G., Szpikowski J. 2016. Cechy tożsamości młodoglacjalnego krajobrazu rolniczego w warunkach uprawy organicznej (Pustkowie, Pomorze Zachodnie). [W:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski, M. Domańska (red.), Funkcjonowanie, tendencje rozwoju, zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego Polski. Biblioteka Monitoringu Środowiska, 30: 136–139.
Borysiak J., Szpikowska G., Szpikowski J. 2018. Determinants of a traditional agricultural landscape. Acta Agrobotanica, 71(1): 17–32.
Bródka S., Macias A., Borysiak J., Kubacka M. 2019. Instrukcja inwentaryzacji krajobrazów priorytetowych wraz z identyfikacją zagrożeń oraz rekomendacjami i wnioskami dotyczącymi ochrony i kształtowania krajobrazu. Dla: Wielkopolskiego Biura Planowania Przestrzennego w Poznaniu (manuskrypt).
Burkhard B., Maes J., Potschin-Young M.B., Santos-Martín F., Geneletti D., Stoev P., Kopperoinen L. i in. 2018. Mapping and assessing ecosystem services in the EU – Lessons learned from the ESMERALDA approach of integration. One Ecosystem, 3: e29153.
Carpenter S., Brock W., Hanson P. 1999. Ecological and social dynamics in simple models of ecosystem management. Conservation Ecology, 3(2): 351–360.
Costanza R., Arge R., de Groot R., Farberk S., Grasso M., Hannon B., Limburg K. i in. 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, 387: 253–260.
Church A., Fish R., Ravenscroft N., Stapleton L. 2015. Cultural ecosystem services, water, and aquatic environments. [W:] J. Martin-Ortega, R.C. Ferrier, I.J. Gordon, S. Khan (red.), Water Ecosystem Services A Global Perspective. Cambridge University Press, Cambridge, s. 148–155.
Daily G.C. 1997. Nature’s Services: Societal Dependence on Natural Ecosystems. Island Press, Washington DC.
Drilling M., Giedych R., Poniży L. 2016. The idea of allotment gardens and the role of spatial and urban planning. [W:] S. Bell (red.), Urban Allotment Gardens in Europe. Routledge, s. 35–61.
Fagiewicz K. 2009. Obszary pogórnicze jako typ krajobrazu recepcyjnego turystyki. Problemy Ekologii Krajobrazu, 25: 95–103.
Fagiewicz K. 2010. Kształtowanie przestrzeni turystyczno-wypoczynkowej na obszarach pogórniczych (na przykładzie Adamowskiego Zagłębia Węgla Brunatnego). Problemy Ekologii Krajobrazu, 27: 121–130.
Fagiewicz K. 2013a. Shaping the water conditions in the post-mining areas (a case-study of Brown Coal Mine „Adamów”. Civil and Environmental Engineering Reports, 11: 41–53.
Fagiewicz K. 2013b. Analysis of operating conditions for the management system of post-mining landscape in Poland. Teka Komisji Ochrony I Kształtowania Środowiska Przyrodniczego, 10: 93–101.
Fagiewicz K. 2013c. Ograniczenia i możliwości optymalizacji systemu zarządzania obszarami pogórniczymi w Polsce (na przykładzie Konińsko-Adamowskiego Zagłębia Węgla Brunatnego). Przegląd Górniczy, 3(1084): 35–42.
Fagiewicz K. 2016. Przekształcenia struktury krajobrazowej obszarów odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego. Przykład Konińsko-Tureckiego Zagłębia Węgla Brunatnego, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 421.
Fagiewicz K., Brzęcka K. 2016. Ocena jakości rekultywacji gruntów pogórniczych w obszarze kopalni węgla brunatnego Adamów. Przegląd Górniczy, 10(1126): 24–32.
Fagiewicz K., Mękarski M. 2018. Ecological and social aspects in the management of post-mining areas. An example of the Adamów Lignite Basin. Civil and Environmental Engineering Reports, 28(3): 50–64. DOI: 10.2478/cee-2018-0034.
Fagiewicz K., Sobera M. 2018. Zmiany struktury świadczeń ekosystemów na obszarach pogórniczych. Przykład odkrywki Kazimierz w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego. Przegląd Górniczy, 12: 35–43.
Faivre N., Fritz M., Freitas T., Boissezon B., Vandewoestijne S. 2017. Nature-Based Solutions in the EU: Innovating with nature to address social, economic and environmental challenges. Environmental Research, 159: 509–518.
Folke C. 2006. Resilience: the emergence of aperspective for social-ecological systems analyses. Global Environmental Change, 16(3): 253–267.
Geneletti D., Esmail B.A., Cortinovis C., Arany I., Balzan M., van Beukering P., Bicking S. i in. 2020. Ecosystem services mapping and assessment for policy and decision-making: Lessons learned from a comparative analysis of European case studies. One Ecosystem, 5: 53111.
Giedych R., Poniży L. 2013. Ogrody działkowe jako przedmiot polityki przestrzennej i ekologicznej miast na przykładzie Warszawy i Poznania. [W:] M. Kosmala (red.), Ogrody działkowe w miastach? Bariera czy wartość? Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Toruń, Toruń.
Gunderson L.H., Holling C.S. 2002. Panarchy: Understanding Transformations in Human and Natural Systems. Island Press, Washington, s. 25–62.
Holling C.S. 1973. Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4: 1–23.
https://connectingnature.eu/ (Oficjalna strona internetowa projektu Connecting Nature).
https://oppla.eu/groups/enroute (Oficjalna strona internetowa projektu EnRoute).
KOM 2013. Zielona infrastruktura – zwiększanie kapitału naturalnego Europy. KOM 249, wersja ostateczna.
Kostrowicki A.S. 1992. System „człowiek–środowisko” w świetle teorii ocen. Prace Geograficzne, 156.
Kostrzewski A., Mizgajski A., Stępniewska M., Tylkowski J. 2014. The use of Integrated Environmental Programme for ecosystem services assessment. Ekonomia i Środowisko, 51: 94–101.
Leszczycki S. 1974. Problemy ochrony środowiska człowieka. Prace Geograficzne, 108.
Liu J., Dietz T., Carpenter S.R. 2007. Complexity of human and natural systems. Science, 317: 1513–1516.
Łowicki D., Fagiewicz K. (w druku). Landscape approach in the evaluation of pollination services – a case study of post-mining areas. Ecological Indicators.
Maes J., Teller A., Erhard M., Liquete C., Braat L., Berry P.M., Egoh B. i in. 2013. Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services. An analytical framework for ecosystem assessments under Action 5 of the EU Biodiversity Strategy to 2020. Publications Office of the European Union, Luxembourg.
Maes J., Zulian G., Thijssen M., Castell C., Baro F., Ferreira A.M., Melo J. i in. 2016. Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services. Urban Ecosystems. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.
MEA 2005. Millenium Ecosystem Assessment. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington DC.
Mizgajski A. 2010. Świadczenia ekosystemów jako rozwijające się pole badawcze i aplikacyjne. Ekonomia i Środowisko, 37: 10–19.
Mizgajski A., Stępniewska M. 2009. Koncepcja świadczeń ekosystemów a wdrażanie zrównoważonego rozwoju. [W:] D. Kiełczewski, B. Dobrzańska (red.), Ekologiczne problemy zrównoważonego rozwoju, Białystok: 12–23.
Mizgajski A., Stępniewska M. 2012. Ecosystem services assessment for Poland – challenges and possible solutions. Ekonomia i Środowisko, 42: 54–73.
Mizgajski A., Zwierzchowska I., Stępniewska M., Zajączkowski D. 2015. Urban MAES – usługi ekosystemowe na obszarach zurbanizowanych. Opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Środowiska na podstawie umowy nr DLP/4/2015.
Najwer A., Borysiak J., Gudowicz J., Mazurek M., Zwoliński Z. 2016a. The relationships between geodiversity and biodiversity in the postglacial landscape (Dębnica catchment, West Pomerania, Poland). Quaestiones Geographicae, 35(1): 5–28.
Najwer A., Borysiak J., Gudowicz J., Mazurek M., Zwoliński Z. 2016b. Waloryzacja georóżnorodności i bioróżnorodności na potrzeby ocen oddziaływania na środowisko. [W:] M. Nowak (red.), GIS i dane przestrzenne w ocenach oddziaływania na środowisko – podręcznik dobrych praktyk. Wyd. Nauk. UAM, Poznań, s. 151–161.
Olsson P., Folke C., Hahn T. 2004. Social-ecological transformation for ecosystem management: the development of adaptive co-management of a wetland landscape in southern Sweden. Ecology and Society, 9(4): 2 (http://www.ecologyandsociety.org/vol9/iss4/art2).
Ostrom E. 2009. A general framework for analysing sustainability of social-ecological systems. Science, 325: 419–422.
Poniży L., Majchrzak W., Zwierzchowska I. 2017. Cultural ecosystem services of urban green spaces – supply and demand in the densely built-up areas. Poznan Old Town case study. IOP Conference Series Earth and Environmental Science, 95(5): 052009.
Poniży L., Stachura K. 2017. Future of allotment gardens in the context of city spatial policy. A case study of Poznań. Quaestiones Geographicae, 36(1): 121–127.
Raymond C.M., Berry P., Breil M., Nita M.R., Kabisch N., de Bel M., Enzi V. i in. 2017. An Impact Evaluation Framework to Support Planning and Evaluation of Nature-based Solutions Projects. Report prepared by the EKLIPSE Expert Working Group on Nature-based Solutions to Promote Climate Resilience in Urban Areas. Centre for Ecology & Hydrology, Wallingford, United Kingdom (http://www.eklipsemechanism.eu/apps/Eklipse_data/website/EKLIPSE_Report1NBS_FI-NAL_Complete-08022017_LowRes_4Web.pdf).
Scholz R.W., Binder C.R. 2003. Human-Environment Systems: Part 1. Working Paper, 38, Natural and Social Science Interface, Swiss Federal Institute of Technology, Zurich.
Speak A., Mizgajski A., Borysiak J. 2015. Allotment gardens and parks: Provision of ecosystem services with an emphasis on biodiversity. Urban Forestry and Urban Greening, 14: 772–781.
Stępniewska M. 2016. Ecosystem Service Mapping and Assessment as a Support for Policy and Decision Making. CLEAN – Soil, Air, Water, 44(10): 1414–1422.
Stępniewska M. 2018. Potencjał metodyczno-aplikacyjny Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego dla rozwoju ocen usług geoekosystemów w Polsce. [W:] A. Kostrzewski, M. Majewski (red.), Stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów Polski w latach 1994–2015 w oparciu o realizację programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 525–536.
Stępniewska M., Łowicki D., Lupa P. 2017. Possibilities of using the concept of ecosystem services at the regional level in experts’ opinions. Ekonomia i Środowisko, 1(60): 81–91.
Stępniewska M., Łowicki D., Lupa P. 2018c. Using an Integrated Ecosystem Assessment approach for the EIA procedure under the Polish legal framework. [W:] M. Potschin-Young (red.), Multifunctional assessment methods and the role of map analyse – Using an Integrated Ecosystem Service Assessment Framework. Deliverable D4.8, EU Horizon 2020 ESMERALDA Project, Grant agreement, 642007, s. 68–79.
Stępniewska M., Lupa P., Mizgajski A. 2018a. Drivers of the ecosystem services approach in Poland and perception by practitioners. Ecosystem Services, 33: 59–67.
Stępniewska M., Sobczak U. 2017. Assessing the synergies and trade-offs between ecosystem services provided by urban floodplains: The case of the Warta River Valley in Poznań, Poland. Land Use Policy, 69: 238–246.
Stępniewska M., Zwierzchowska I., Mizgajski A. 2018b. Capability of the Polish legal system to introduce the ecosystem services approach into environmental management. Ecosystem Services, 29: 271–281.
Strategia Bioróżnorodności 2020. Bringing nature back into our lives. KE, COM/2020/380 final.
Strategia Bioróżnrodności 2011. Our life insurance, our natural capital: an EU biodiversity strategy to 2020. KE. COM (2011) 244, final.
Szulczewska B. 2018. Zielona Infrastruktura – czy koniec historii? Studia KPZK PAN, 189.
TEEB 2010. The Economics of Ecosystems and Biodiversity: Mainstreaming the economics of Nature: A synthesis of the approach, conclusions and recommendations of TEEB. Progress Press, Malta.
Vihervaara P., Mononen L., Nedkov S., Viinikka A., Adamescu C.M., Arnell A., Balzan M.V. i in. 2018. Biophysical mapping and assessment methods for ecosystem services. Deliverable D3.3 EU Horizon 2020 ESMERALDA Project, Grant agreement, 642007.
Vollmer D., Pribadi D.O., Remondi F., Rustiadi E., Grêt-Regamey A. 2016. Prioritizing ecosystem services in rapidly urbanizing river basins: a spatial multi-criteria analytic approach. Sustainable Cities and Society, 20: 237–252.
Walker B.H., Gunderson L.H., Kinzig A.P., Folke C., Carpenter S.R., Schultz L., 2006. A handful of heuristics and some propositions for understanding resilience in social-ecological systems. Ecology and Society, 11(1): 13 (http:// www.ecologyandsociety.org/vol11/iss1/art13).
Walker B.H., Holling C.S., Carpenter S.R., Kinzig A.P. 2004. Resilience, adaptability and transformability in social-ecological systems. Ecology and Society, 9(2): 5 (http://www.ecologyandsociety.org/vol9/iss2/art5/).
Zwierzchowska I., Fagiewicz K., Poniży L., Lupa P., Mizgajski A. 2019. Introducing nature-based solutions into urban policy – facts and gaps. Case study of Poznań. Land Use Policy, 86: 161–175.
Zwierzchowska I., Hof A., Ioja I.C., Mueller Ch., Poniży L., Breuste J., Mizgajski A. 2018. Multi-scale assessment of cultural ecosystem services of parks in Central European cities. Urban Forestry & Urban Greening, 30: 84–97. DOI:10.1016/j.ufug.2017.12.017.
Zwierzchowska I., Mizgajski A. 2019. Potencjał zielonej infrastruktury w dużych polskich miastach do świadczenia usług ekosystemowych. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 47.