Słowa kluczowe
wielofunkcyjność
rozwój obszarów wiejskich
rolnictwo
przestrzeń wiejska
Jak cytować
Abstrakt
Współcześnie obszary wiejskie wypełniają zróżnicowane funkcje w rozwoju społeczno-gospodarczym. Funkcje terenów wiejskich ewoluują, tworząc przestrzeń wielofunkcyjną. Celem opracowania jest zobrazowanie zmian zachodzących w poszczególnych funkcjach obszarów wiejskich i ich rozwój. Na podstawie studiów literatury z zakresu podejmowanej problematyki, przedstawiono różnice w podejściu badaczy do kwestii rozwoju wielofunkcyjnego w Polsce. Uwypuklono elementy wpływające na wielofunkcyjny rozwój wsi i rolnictwa, wskazując na przyczyny, skutki i bariery tej koncepcji. W oparciu o różnorodne kryteria zobrazowano klasyfikacje funkcji wsi i rolnictwa. Rozwijanie w przestrzeni wiejskiej funkcji innych niż rolnicza pozwolą na utrzymanie żywotności wsi, zapewnienie odpowiedniego standardu życia jej mieszkańcom i dalszego spełniania przez nie szeregu funkcji, często innowacyjnych i perspektywicznych.
Bibliografia
Adamowicz M. 2005. Wielofunkcyjne rolnictwo w rozwoju obszarów wiejskich. [W:] M. Kłodziński, W. Dzun (red.), Rolnictwo a rozwój obszarów wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa, s. 32–56.
Adamowicz M., Zwolińska-Ligaj M. 2009. Koncepcja wielofunkcyjności jako element zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Polityki Europejskie, Finanse i Marketing, 51: 11–38.
Bański J. 2006. Geografia polskiej wsi. PWE, Warszawa.
Bański J. 2017. Rozwój obszarów wiejskich. Wybrane zagadnienia. PWE, Warszawa.
Błąd M. 2010. Kulturowe funkcje wsi i rolnictwa. [W:] J. Wilkin (red.), Wielofunkcyjność rolnictwa. IRWiR PAN, Warszawa, s. 165–180.
Brzeziński C. 2010. Procesy suburbanizacji obszarów podmiejskich na przykładzie gmin powiatu pabianickiego. Zmiany przestrzenne. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, 245: 169–177.
Champion T., Hugo G. 2017. New forms of urbanization. Beyond the urban-rural dichotomy. Routledge, London–New York.
Czapiewska G. 2018. Kształtowanie wiejskich przestrzeni publicznych przykład konkursu „Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Pomorskiego”. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica, 33: 5–25.
Czapiewska G. 2019. Perspektywy rozwoju innowacyjnych funkcji pomorskich wsi. Studia Obszarów Wiejskich, 54: 7–24.
Czarnecki A. 2005. Obszary wiejskie, urbanizacja wsi, rozwój wielofunkcyjny, rolnictwo wielofunkcyjne – przegląd pojęć. [W:] A. Rosner (red.), Uwarunkowania i kierunki przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa, s. 233–254.
Czarnecki, A. 2009. Rola urbanizacji w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa.
Czarnecki, A. 2018a. Wzorce konsumpcji właścicieli drugich domów i ich znaczenie dla wielofunkcyjności wsi. Wieś i Rolnictwo, 2(179): 209–229, doi: 10.53098/wir022018/11.
Czarnecki A. 2018b. Going Local? Linking and Integrating Second-Home Owners with the Community’s Economy: A Comparative Study between Finnish and Polish Second-Home Owners. Peter Lang Publishing, Frankfurt am Main.
Czarnecki A. 2019. Urbanizacja kraju i jej etapy. [W:] M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (red.), Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. T. 1. IRWiR PAN, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa, s. 51–76.
Czerny M. 2016. Rozwój zrównoważony obszarów wiejskich na globalnym Południu. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Dietl J., Gregor B. 1979, Funkcje obszarów wiejskich i ich wpływ na obsługę handlową. Biuletyn KPZK PAN, 101.
Duczkowska-Małysz K. 1998. Typologia obszarów wiejskich. Kryteria delimitacji w świetle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. [W:] Z. Więckowicz (red.), Przekształcenia obszarów wiejskich Makroregionu Południowo-Zachodniego.Typologia gmin pod względem poziomu i warunków rozwoju. Wyd. Akademii rolniczej, Wrocław, s. 23–41.
Durand G., van Huylenbroeck G. 2003. Multifunctionality and Rural Development a General Framework. [W:] Multifunctional Agriculture A New Paradigm for European Agriculture and Rural Development. Ashgate, Aldershot, s. 1–16.
Feltynowski M. 2009. Polityka przestrzenna obszarów wiejskich. W kierunku wielofunkcyjnego rozwoju. CeDeWu, Warszawa.
Gloza-Musiał H. 2000. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich. [W:] H. Zaniewska, A. Pawłat-Zawrzykraj, H. Gloza-Musiał (red.), Zagospodarowanie przestrzenne i zabudowa wsi. Wyd. SGGW, Warszawa, s. 57–68.
Halamska M. 2013. Wiejska Polska na początku XXI wieku. Rozważania o gospodarce i społeczeństwie. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Halamska M. 2016. Struktura społeczno-zawodowa ludności wiejskiej w Polsce i jej przestrzenne zróżnicowanie. Wieś i Rolnictwo, 1: 59–85.
Halamska M., Hoffmann R., Stanny M. 2017. Studia nad strukturą wiejskiej Polski. T. 2. Przestrzenne zróżnicowanie struktury społecznej. IRWIR PAN, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Halamska M., Stanny M., Wilkin J. (red.) 2019. Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. T. 1–2. IRWiR PAN, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Halamska M., Zwęglińska-Gałecka D. 2019. Od wsi chłopskiej do robotniczej. [W:] M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (red.), Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. T. 1. IRWiR PAN, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa, s. 203–246.
Heffner K. 2011. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich w Polsce – rzeczywistość czy mit? Ewolucja zagospodarowania przestrzeni wiejskiej. Studia KPZK PAN, 133: 8–26.
Heffner K. 2012. Ewolucja funkcji w zagospodarowaniu przestrzeni wiejskiej w Polsce. [W:] A. Rosner (red.), Rozwój wsi i rolnictwa w Polsce. IRWiR PAN, Warszawa, s. 39–60.
Heffner K. 2015. Przestrzeń jako uwarunkowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Wieś i Rolnictwo, 2(167): 83–103.
Heffner K. 2016. Proces suburbanizacji a polityka miejska w Polsce. [W:] T. Marszał (red.), Miasto–region–gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 75–110.
Heffner K., Czarnecki A. 2011. Wpływ zjawiska drugich domów na rozwój obszarów wiejskich. [W:] K. Heffner, A. Czarnecki (red.), Drugie domy w rozwoju obszarów wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa, s. 131–162.
Hopfer A., Bajerowski T., Suchta J. 2000. Możliwości wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich północno-wschodniej Polski na przykładzie Warmii i Mazur. [W:] A. Stasiak. (red.), Możliwości wielofunkcyjnego rozwoju wsi polskiej w kontekście integracji z Unią Europejską. Aspekty regionalne, PAN KPZK, SGGW, Studia, 110: 219–240.
Hunek T. 2002. Projekcja modelu rozwoju wsi i rolnictwa w Polsce. [W:] T. Hunek (red.), Rolnicza Polska wobec wyzwań współczesności. IRWiR PAN, Warszawa, s. 9–56.
Huylenbroeck G. van, Vandermeulen V., Mettepenningen E., Verspecht A. 2007. Multi-functionality of agriculture: A review of definitions, evidence and instruments. Living Reviews in Landscape Research, 1(3): 1–43.
Kajdanek K. 2011. Między miastem a wsią. Suburbanizacja w Polsce na przykładzie osiedli podmiejskich Wrocławia. Nomos, Kraków.
Kajdanek K. 2012. Suburbanizacja po polsku. Nomos, Kraków.
Kalinowski S. 2019. Wiejska bieda – (nie)obecność na polskiej wsi. [W:] M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (red.), Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. T. 1. IRWiR PAN, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa, s. 169–202.
Kamiński W. 1995. Warianty wielofunkcyjnego rozwoju wsi – uwarunkowania przestrzenne. Zeszyty Naukowe AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, Sesja Naukowa, 295, 43: 19–25.
Kłodziński M. 1997. Istota wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. [W:] M. Kłodziński, A. Rosner (red.), Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania i możliwości wielofunkcyjnego rozwoju wsi w Polsce. Wyd. SGGW, Warszawa, s. 41–67. Kłodziński M. 1999. Aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich. IRWiR PAN, Centrum Naukowo-Wdrożeniowe SGGW, Warszawa.
Kłodziński M. 2010. Główne funkcje polskich obszarów wiejskich z uwzględnieniem dezagraryzacji wsi i pozarolniczej działalności gospodarczej. Studia BAS, 4(24): 9–28.
Knickel K., Renting H. 2000. Methodological and conceptual isses in the study of multifunctionality and rural development. Sociologia Ruralis, 40(4): 512–528.
Kołodziejczak A. 2017. Koncepcja zintegrowanego rozwoju rolnictwa i wsi a wiejskie obszary funkcjonalne. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 37: 41–49.
Koreleski K. 1998. Rozwój wielofunkcyjny jako koncepcja aktywizacji gospodarczej wsi i rolnictwa. Zeszyty Naukowe AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, 59: 14–19.
Kostrowicki J. 1976, Obszary wiejskie jako przestrzeń wielofunkcyjna. Zagadnienia badawcze i planistyczne. Przegląd Geograficzny, 48, 4: 601–611.
Kutkowska B. 2012. Nowe funkcje obszarów wiejskich na przykładzie terenu sudeckiego. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 29: 97–110.
Kutkowska B., Hasiński W. 2018. Wielofunkcyjność – nowe spojrzenie na rozwój obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 2(179): 113–131.
Lorens P. (red.) 2005. Problem suburbanizacji. Biblioteka Urbanisty, 7.
Mamonova N., Sutherland L. 2015. Rural gentrification in Russia: Renegotiating identity, alternative food production and social tensions in the countryside. Journal of Rural Studies, 42: 154–165.
Mańkowska E. 2002. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich – wsparcie inicjatyw lokalnych (https://www.ppr.pl/wiadomosci/edukacja/wielofunkcyjny-rozwoj-obszarow-wiejskich-wsparcie-inicjatyw-lokalnych-2897 dostęp: 5.05.2021).
Masik G. 2010. Wpływ polityki lokalnej na warunki i jakość życia. Przykład strefy suburbanizacji Trójmiasta. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Michalewska-Pawlak M. 2015. Zarządzanie rozwojem obszarów wiejskich w Polsce w warunkach integracji europejskiej. Aspra, Warszawa–Wrocław.
Niedzielski E. 2015. Funkcje obszarów wiejskich i ich rozwój. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 2: 84–92.
OECD. 2001. Multifunctionality: Towards an Analytical Framework. Paris.
Okuniewski J. 1995. Bezrobocie a pozarolnicze funkcje wsi. Zeszyty Naukowe AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, Sesja Naukowa 295, 43: 11–17.
Oleszko-Kurzyna B. 2009. Wspólna Polityka Rolna wobec wyzwań nowych funkcji rolnictwa z perspektywy Polski. Roczniki Naukowe SERiA, 11, 2: 174–179.
Phillips M. 2009. Gentrification, rural. [W:] International Encyclopaedia of Human Geography. Elsevier, Amsterdam, Oxford, s. 369–375.
Potter C., Burney J. 2002. Agricultural multifunctionality in the WTO – legitimate non-trade concern or disgui sed protectionism? Journal of Rural Studies, 18: 35–47.
Powęska H. 2005. Zmienność i rozwój funkcji obszarów wiejskich. Acta Scientiarum Polonorum, Oeconomia, 4(1): 115–124.
Rizov M. 2005. Rural development under the European CAP: The role of diversity. The Social Science Journal, 42, 4: 621–628.
Rosner A. 2001. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przemian strukturalnych w rolnictwie. [W:] I. Bukraba-Rylska, A. Rosner (red.), Wieś i rolnictwo na przełomie wieków. IRWiR PAN, Warszawa, s. 47–61.
Rosner A., Stanny M. 2014. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa.
Rosner A., Stanny M. 2016. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa.
Rosner A., Stanny M. 2018. Rozważania o pojęciu i procesie dezagraryzacji polskiej wsi. Wieś i Rolnictwo, 2(179): 281–292.
Salamon J. 2005. Badania wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich województwa świętokrzyskiego. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 4: 145–155.
Sawicka J. 2003. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, 170: 93–107.
Siemiński J.L. 1994. Główne koncepcje rozwoju lokalnego (zarys problematyki). Człowiek i Środowisko, 18(3): 435–454.
Sikora J. 2012. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich w Polsce. Journal of Agribusiness and Rural Development, 2(24): 215–226.
Sokołowski D. 2015. Urbanizacja wsi na przykładzie miast zdegradowanych województwa świętokrzyskiego. Studia Obszarów Wiejskich, 37: 195–216.
Spychalski G. 2004. Wielofunkcyjność jako czynnik rozwoju obszarów wiejskich. [W:] M. Adamowicz (red.), Wiejskie gospodarstwa domowe w obliczu problemów transformacji, integracji i globalizacji. Prace Naukowe KPAiM, 33: 43–54.
Stanny M. 2012. Dynamika zmian demograficznych ludności wiejskiej i jej zasobów pracy. Polityka Społeczna, 7: 1–9.
Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. 2018. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWiR PAN, Warszawa.
Stasiak A., Zgliński W. 1997. Podstawowe problemy obszarów wiejskich na przełomie XX–XXI wieku. [W:] A. Stasiak, W. Zgliński (red.), Wpływ przekształceń strukturalnych rolnictwa na zagospodarowanie przestrzeni wiejskiej. IGiPZ PAN, Warszawa, s. 11–70.
Stola W. 1987. Klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. Próba metodyczna. IGiPZ PAN, Prace habilitacyjne. Ossolineum, Wrocław.
Stola W. 1992. Typologia i regionalizacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. IERiGŻ, Warszawa.
Śpiewak R. 2016. Wiejska gentryfikacja. Definicja, znaczenie i skutki procesu. [W:] M. Halamska, S. Michalska, R. Śpiewak (red.), Studia nad strukturą społeczną wiejskiej Polski. T. 1: Stare i nowe wymiary społecznego zróżnicowania, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa, s. 129–157.
Tomecka J., Korzeniowska A. 2017. Przestrzeń publiczna na wsi jako miejsce spotkań na przykładzie województwa podkarpackiego. Przestrzeń–Urbanistyka–Architektura, 1: 329–340.
van der Ploeg J.D., Roep D. 2003. Multifunctionality and Rural Development: The Actual Situation in Europe. [W:] G. van Huylenbroeck, G. Durand (red.), Multifunctional Agriculture: A New Paradigm for European Agriculture and Rural Development. Burlington Ashgate, Aldershot, s. 37–54.
Wieliczko B. 2006. Polityka Unii Europejskiej wobec obszarów wiejskich. Studia i Monografie, 134.
Wilkin J. (red.) 2005. Polska wieś 2025. Wizja rozwoju. IRWiR PAN, Warszawa.
Wilkin J. 2010. Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne. IRWiR PAN, Warszawa.
Wilkin J., Hałasiewicz A. 2020. Polska wieś 2020. Raport o stanie wsi. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Wlazły A. 2018. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w aspekcie teorii wielofunkcyjności. Progress in Economic Sciences, 5: 65–94.
Wojtyra B. 2017. Poziom wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 40: 149–161.
Woods M. 2005. Rural Geography: processes, respondes and experiences in rural restructuring. Sage, London.
Wortman M.S. Jr. 1990. Rural entrepreneurship research: an integration into the entrepreneurship field. Agribusiness, 6, 4: 329–344.
Woś A. 1998. Polityka wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. [W:] Identyfikacja priorytetów w modernizacji sektora rolno-żywnościowego w Polsce. FAPA, Warszawa.
Woś A., Zegar J. 2002. Rolnictwo społecznie zrównoważone. IERiGŻ, Warszawa.
Wójcik M. 2013. Przemiany społeczno-przestrzenne osiedli wiejskich. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wójcik M. 2019. Funkcje wsi. Ewolucja koncepcji i współczesne wyzwania badawcze. Studia Obszarów Wiejskich, 53: 7–18.
Zając D. 2014. Znaczenie pozarolniczej działalności gospodarczej rolników w procesie rozwoju wielofunkcyjności rolnictwa i obszarów wiejskich. Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Zathey M. 2003. Wrocławska strefa suburbialna. [W:] I. Jażdżewska (red.), Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni. XVI Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź, s. 239–246.
Zawalińska K. 2009. Instrumenty i efekty wsparcia Unii Europejskiej dla regionalnego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. IRWiR PAN, Warszawa.
Zborowski A., Raźniak P. 2013. Suburbanizacja rezydencjonalna w Polsce. Ocena procesu. Studia Miejskie, 9: 37–50.
Zwęglińska-Gałecka D. 2019. Gentryfikacja wsi i jej zasięg. Wieś i Rolnictwo, 2(183): 57–87.
Zwęglińska-Gałecka D., Hasik Z. 2018. Gentryfierzy w społeczności wiejskiej. Opis wybranych elementów stylu życia. Case study gminy Prażmów. Intercathedra, 4(37): 1–6.