Abstrakt
Niedobory kadrowe w szkolnictwie są w literaturze światowej ważnym przedmiotem badań nad usługami edukacyjnymi i rozwojem regionalnym. Problem ten, choć staje się ważki także w Polsce, dotąd nie był naukowo zgłębiany. Dlatego celem
artykułu jest scharakteryzowanie procesów skutkujących niedoborami nauczycieli oraz działań sprzyjających obniżeniu ryzyka utraty płynności kadr w systemie edukacji jako ważnego zadania dla polityki regionalnej. W wyniku studiów literatury ustalono, że do niedoborów dochodzi przede wszystkim na skutek tzw. „wyciekania” z zawodu młodych nauczycieli, senioralizacji profesji oraz upowszechniania się alternatywnych modeli karier. Za działania skutecznie zapobiegające temu problemowi uznaje się m.in. „retencjonowanie kadr” i systemowe wspieranie integracji oraz socjalizacji młodych nauczycieli ze środowiskiem szkolnym.
Bibliografia
Abdallah J. 2009. Lowering teacher attrition rates through collegiality. Academic Leadership, 7(1), 24 (https://scholars.fhsu.edu/alj/vol7/iss1/24/).
Adamowicz M., Skarżyńska P. 2017. Rola samorządu lokalnego w realizacji zadań oświatowych na przykładzie samorządu gminy Szelków. Annales, Universtitat Maria Curie Skłodowska, K, 24, 2: 319-348. https://doi.org/10.17951/k.2017.24.2.319 DOI: https://doi.org/10.17951/k.2017.24.2.319
Andrzejczyk A. 2016. Wpływ edukacji na rozwój przedsiębiorczości. Wyd. PTE, Oddział w Białymstoku, Białystok. https://doi.org/10.24136/eep.mon.2016.4 DOI: https://doi.org/10.24136/eep.mon.2016.4
Auletto A. 2021. Making sense of early-career teacher support, satisfaction, and Commitment. Teaching and Teacher Education, 102(2): 103323-103335. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103321 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103321
Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport końcowy 2011. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa, s. 114-126.
Barbieri G., Cipollone P. Sestito P. 2008. Labour market for teachers: Demographic characteristics and allocative mechanisms. Temi di discussion. Working Papers, 672. Bank of Italy, Economic Research and International Relations Area. https://doi.org/10.2139/ssrn.1160158 DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.1160158
Barometr zawodów 2020. Wojewódzki Urząd Pracy, Kraków.
Bednarska-Wnuk I. 2011. Efektywność zarządzania zasobami ludzkimi w placówkach edukacyjnych. Zarządzanie Zasobami ludzkimi, 3-4: 117-127.
Będzieszak M. 2009. Model budżetu zadaniowego samorządów w świetle badań. Ekonomiczne Problemy Usług, 37: 43-48.
Billups A. 2016. Teacher shortages continue nationwide. American Media Institute Newswire (https://aminewswire.com/stories/510704904-teacher-shortagescontinue-nationwide).
Braga M., Checchi D., Scervinid F., Garroustee Ch. 2019. Selecting or rewarding teachers? International evidence from primary schools. IZA Discussion Papers, 12200. Institute of Labor Economics (IZA), Bon. https://doi.org/10.2139/ssrn.3390187 DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.3390187
Bourn D. 2016. Teachers as agents of social change. International Journal of Development Education and Global Learning, 7(3): 63-77. https://doi.org/10.18546/IJDEGL.07.3.05 DOI: https://doi.org/10.18546/IJDEGL.07.3.05
Brzychcy K. 2011. Rynek pracy jako obszar wzajemnych relacji: próba identyfikacji problemu. Ekonomiczne Problemy Usług, 77: 38-49.
Burke P.F., Schuck S., Aubusson P., Buchanan J., Louviere J.J., Prescott A. 2013. Why do early career teachers choose to remain in the profession? The use of best worst scaling to quantify key factors. International Journal of Educational Research, 62: 259-268. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2013.05.001 DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijer.2013.05.001
Carver-Thomas D., Darling-Hammond L. 2017. Teacher Turnover: Why It Matters and What Can We Do About It. Learning Policy Institute, Stanford. https://doi.org/10.54300/454.278 DOI: https://doi.org/10.54300/454.278
Chłoń-Domińczak A. 2017. Changes in the education system of Poland. ESPN Flash Report, 38. June 2017.
Chudgar A., Chandra M., Razzaque A. 2014. Alternative forms of teacher hiring in developing countries and its implications: A review of literature. Teaching and Teacher Education, 37: 150-161. https://doi.org/10.1016/j.tate.2013.10.009 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2013.10.009
Churski P. 2008. Czynniki rozwoju regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integracji z Unią Europejską. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Churski P. 2018. Polityka regionalna w Unii Europejskiej i w Polsce. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 19: 14-54.
Cooper J.M., Alvarado A. 2006. Preparation, recruitment and retention of teachers. UNESCO. IIEP Education Policy Series, 5.
Coppe T., Marz V., Coertjens L., Raemdonck I. 2021. Transitioning into TVET schools: An exploration of second career teachers' entry profiles. Teaching and Teacher Education, 101: 103317. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103317. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103317
Denek K. 2013. Rola edukacji w tworzeniu kapitału ludzkiego. Cieszyński Almanach Pedagogiczny, 2: 11-37.
Dolton P. 2013. Why do some countries respect their teachers more than others? The Guardian (https://www.theguardian.com/teacher-network/teacher-blog/2013/oct/03/teacher-respect-status-global-survey; dostęp: 14.02.2022).
Domański R. 2005. Warunki wzbudzania samowzmacniającego rozwoju gospodarki miasta. Studium metropolii poznańskiej. Biuletyn KPZK PAN, 216.
Dorczak R. 2009. Zarządzanie w edukacji - wyzwania i możliwości. Zarządzanie Publiczne, 2(6): 11-27.
Dorczak R. 2013. Dyrektor szkoły jako przywódca edukacyjny - próba określenia kompetencji kluczowych. [W:] G. Mazurkiewicz (red.), Przywództwo i zmiana w edukacji. Ewaluacja jako mechanizm doskonalenia. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Dupriez V., Delvaux B., Lothaire S. 2016. Teacher shortage and attrition: Why do they leave? British Educational Research Journal, 42(1): 21-39. https://doi.org/10.1002/berj.3193 DOI: https://doi.org/10.1002/berj.3193
Dyba W.M., Stryjakiewicz T. 2012. Zróżnicowanie poziomu społeczno-gospodarczego gmin województwa wielkopolskiego w świetle realizacji polityki intraregionalnej. Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 19.
Education for change. Change for education. Teacher manifesto for the 21st century of the conference The Professional Image and Ethos of Teachers 2014. Council of Europe, Strasbourg.
Fantilli R.D., McDougall D.E. 2009. A study of novice teachers: Challenges and supports in the first years. Teaching and Teacher Education, 25(6): 814-825. https://doi.org/10.1016/j.tate.2009.02.021 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2009.02.021
Fenwick A., Weir D. 2010. The impact of disrupted and disjointed early professional development on beginning teachers. Teacher Development: An International Journal of Teachers Professional Development, 14(4): 501-517. https://doi.org/10.1080/13664530.2010.533491 DOI: https://doi.org/10.1080/13664530.2010.533491
Gajdzica A. 2014. W oczekiwaniu na nieoczekiwane - nauczyciele o politykach i polityce oświatowej. Studia Pedagogiczne, 67: 105-118.
Gray L., Taie S. 2015. Public school teacher attrition and mobility in the first five years: Results from the first through fifth waves of the 2007-08 Beginning Teacher Longitudinal Study (NCES 2015-337). U.S. Department of Education, National Center for Education Statistics, Washington, DC (http://nces.ed.gov/pubsearch; dostęp: 14.02.2022).
Greaves E., Sibieta L. 2019. Constrained optimisation? Teacher salaries, school resources and student achievement. Economics of Education Review, 73: 101924. https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2019.101924. DOI: https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2019.101924
Gulczyńska A. 2017. Partycypacja społeczna dzieci i młodzieży - analiza dyskursu wykluczenia społecznego. Pedagogika Społeczna, 1(63): 175-196.
Harris J. 2020. If you can't do teach: Exploring short-termism in the teaching profession. International Journal of Educational Research, 99: 101519. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2019.101519. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijer.2019.101519
Haynes M. 2014. On the path to equity: Improving the effectiveness of beginning teachers. Alliance for Excellent Education, Washington.
Herbst M. (red.) 2007. Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Hernik K. (red.) 2015. Polscy nauczyciele i dyrektorzy w Międzynarodowym Badaniu Nauczania i Uczenia się TALIS 2013. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Hillion M. 2018. Teacher recruitment and management: current practices and future challenges. Economics and Finance. Université Paris sciences et lettres (https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-03168270/document; dostęp: 14.02.2022).
Horvath M., Goodell J.E., Kosteas V.D. 2018. Decisions to enter and continue in the teaching profession: Evidence from a sample of U.S. secondary STEM teacher candidates. Teaching and Teacher Education, 71: 57-65. https://doi.org/10.1016/j.tate.2017.12.007 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2017.12.007
Ingersoll R. 2011. Do we produce enough mathematics and science teachers. Phi Delta Kappan, 92(6): 37-41. https://doi.org/10.1177/003172171109200608 DOI: https://doi.org/10.1177/003172171109200608
Ingersoll R., Merrill E., Stuckey D., Collins G. 2018. Seven trends: The transformation of the teaching force CPRE Report (#RR-80). Consortium for Policy Research in Education, University of Pennsylvania, Philadelphia.
Ingersoll R., Smith T. 2003. The wrong solution to the teacher shortage, keeping good teachers. Educational Leadership, 60(8): 30-33.
Jacobs J.A. 1989. Revolving doors: Sex segregation and women's careers. Stanford University Press, Luekens, Lyter & Fox.
Jaramillo M. 2012. The spatial geography of teacher labor markets: Evidence from a developing country Economics of Education Review, 31: 984-995. https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2012.07.005 DOI: https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2012.07.005
Joiner S., Edwards J. 2008. Novice teachers: where are they going and why don't they stay? Journal of Cross Disciplinary Perspectives in Education, 1(1): 36-43.
Key Data on Teachers and School Leaders in Europe 2013. EACEA, Eurydice.
Klimczuk A. 2014. Raport desk research. Praktyki wsparcia nauczycieli zawodowych zagrożonych bezrobociem. MPRA Paper, 63886. Białystok.
Kościelniak A., Gierałtowska U. 2018. Rynek pracy nauczycieli w warunkach reformy edukacji. Marketing i Zarządzanie, 1(51): 183-195. https://doi.org/10.18276/miz.2018.51-18 DOI: https://doi.org/10.18276/miz.2018.51-18
Kotarski H. 2013. Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój województwa podkarpackiego. Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Kudełko J. 2014. Uwarunkowania rozwoju regionalnego w świetle założeń europejskiej polityki spójności na lata 2014-2020. Studia Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, 166: 118-127.
Lee S.W. 2020. Keeping an eye on the clock: the role of timing and teacher hiring in the education. Educational Studies. https://doi.org/10.1080/03055698.2020.1783642. DOI: https://doi.org/10.1080/03055698.2020.1783642
Lenart R. 2014. Benchmarking w zarządzaniu placówką szkolną. [W:] S. Franek. M. Będzieszak (red.), Zarządzanie finansami publicznymi. Planowanie wieloletnie, efektywność zadań publicznych, benchmarking. Difin, Warszawa, s. 507-523.
Li R., Liu H., Chen Y., Yao M. 2021. Why teachers want to leave? The roles of achievement goals, burnout and perceived school context. Learning and Individual Differences, 89: 102032. https://doi.org/ 10.1016/j.lindif.2021.102032. DOI: https://doi.org/10.1016/j.lindif.2021.102032
Lindqvist P., Nordänger U.K. 2016. Already elsewhere - A study of (skilled) teachers' choice to leave teaching. Teaching and Teacher Education, 54: 88-97. https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.11.010 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.11.010
Lindqvist P., Nordanger U.K., Carlsson R. 2014. Teacher attrition the first five years - a multifaceted image. Teaching and Teacher Education, 40: 94-103. https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.02.005 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.02.005
Loeb S., Beteille T. 2008. Teacher labor markets and teacher labor market research. [W:] G. Duncan, J. Spillane (red.), Teacher Quality: Broadening and Deepening the Debate. Northwestern University.
Lortie D.C. 1966. Teacher socialization: The Robinson Crusoe model. [In:] The real world of the beginning teacher. ERIC Document Reproduction Service No. ED 030 616. National Commission on Teacher Education and Professional Standards, Washington, DC.
Luekens M.T., Lyter D.M., Fox E.E. 2004. Teacher attrition and mobility: Results from the teacher follow-up survey, 2000-2001. U.S. Department of Education, National Center for Education Statistics, Washington, DC. https://doi.org/10.1037/e609712011-008 DOI: https://doi.org/10.1037/e609712011-008
Madigan D.J., Kim L.E. 2021. Towards an understanding of teacher attrition: A meta-analysis of burnout, job satisfaction, and teachers' intentions to quit. Teaching and Teacher Education, 105: 103425. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103425. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103425
Marinescu I., Wolthoff R. 2012. Wages, Applications, and Skills. Unpublished
Work¬ing Pa¬per (http://individual.utoronto.ca/wolthoff/pdf/MarinescuWolthoff.pdf).
Michniuk A. 2020. Dlaczego współcześni nauczyciele rezygnują z pracy w szkołach państwowych? Raport z badań. Rocznik Pedagogiczny, 43: 153-165.
Morley A. 2021. "Life, it doesn't end here": Aspirations and the maintenance of hope among primary teachers in Malawi. Teaching and Teacher Education, 107: 103486. doi.org/10.1016/j.tate.2021.103486. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103486
Nagler M., Piopiunik M., West M.R. 2015. Weak markets, strong teachers: Recession at career start and teacher effectiveness. The National Bureau of Economic Research (http:// www.nber.org/paper s/w2139 3.pdf). https://doi.org/10.3386/w21393 DOI: https://doi.org/10.3386/w21393
Neugebauer M. 2015. Who chooses teaching under different labor market conditions? Evidence from West Germany, 1980-2009. Teaching and Teacher Education, 45: 137-148. https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.10.004 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.10.004
Noworól A. 2007. Planowanie rozwoju terytorialnego w skali regionalnej i lokalnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Noworól A. 2012. Instrumenty lokalnej polityki oświatowej. Zarządzanie Publiczne, 3(19): 139-150.
Organizacja pracy nauczycieli w szkołach publicznych 2021. Raport NIK, Warszawa.
Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2017/2018 2018. GUS, Warszawa.
Pasierbek E. 2011. Edukacja zawodowa - gorsza forma kształcenia? Polityka Społeczna, 11: 23-24.
Parysek J.J. 2008. Polityka regionalna i planowanie regionalne w Polsce. [W]: T. Stryjakiewicz, T. Czyż (red.), O nowy kształt badań regionalnych w geografii i gospodarce przestrzennej. Biuletyn KPZK PAN, 237: 9-35.
Pietraszko-Furmanek I. 2012. Partycypacja społeczna w środowiskach lokalnych. Wyd. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków.
Piróg D. 2012. Poziom zainteresowania pracą w zawodzie nauczyciela wśród studentów geografii. Prace Komisji Edukacji Geograficznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2: 193-210.
Piróg D. 2018a. Kariera zawodowa nauczycieli w warunkach przemian w systemie edukacji: zarys stanu badań. Przedsiębiorczość-Edukacja, 14: 495-509. https://doi.org/10.24917/20833296.14.34 DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.14.34
Piróg D. 2018b. Schools as professional destinations of geography graduates in Poland in the years 1962-2012 in the light of socio-economic developments. ICERI2018 Proceedings: 8672-8679. https://doi.org/10.21125/iceri.2018.0595 DOI: https://doi.org/10.21125/iceri.2018.0595
Piróg D., Hibszer A. 2020. The situation of geography teachers on the labour market in Poland: overt and covert issues. European Journal of Geography, 11(2): 65-87 https://doi.org/10.48088/ejg.d.pir.11.2.65.87 DOI: https://doi.org/10.48088/ejg.d.pir.11.2.65.87
Podolsky A., Kini T., Bishop J., Darling-Hammond L. 2016. Solving the teacher shortage: How to attract and retain excellent educators. Learning Policy Institute, Palo Alto, CA. https://doi.org/10.54300/262.960 DOI: https://doi.org/10.54300/262.960
Prost C. 2013. Teacher Mobility: Can Financial Incentives Help Disadvantaged Schools to Retain Their Teachers? Annals of Economics and Statistics, 111/112: 171-191. https://doi.org/10.2307/23646330 DOI: https://doi.org/10.2307/23646330
Rachubka M. 2015. Nauczyciele w roku szkolnym 2014/15. ORE, Warszawa.
Rachwał T. (red.) 2019. Kształtowanie kompetencji przedsiębiorczych. Wyd. FRSE, Warszawa.
Roce J.K., Malen B. 2003. The human costs of education reform: case of school reconstruction. Educational Administration Quarterly, 39(5): 635-666. https://doi.org/10.1177/0013161X03257298 DOI: https://doi.org/10.1177/0013161X03257298
Rothstein J. 2015. Teacher Quality Policy When Supply Matters. American Economic Review, 105(1): 100-130. https://doi.org/10.1257/aer.20121242 DOI: https://doi.org/10.1257/aer.20121242
Rumberger R.W. 1987. The impact of salary differentials on teacher shortages and turnover: The case of mathematics and science teachers. Economics of Education Review, 6(4): 389-399. https://doi.org/10.1016/0272-7757(87)90022-7 DOI: https://doi.org/10.1016/0272-7757(87)90022-7
Santiago P. 2004. The labour market for teachers. [In:] International Handbook of Economics of Education (ed. Geraint Johnes, Jill Johnes): Edward Elgar Publishing, Inc. Northampton: 522-579.
Schleicher A. 2011. Building a high-quality teaching Profession: Lessons from around the world. OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/9789264113046-en DOI: https://doi.org/10.1787/9789264113046-en
Semczyk M. 2018. Zmiany w sieci szkół podstawowych na obszarach wiejskich województwa małopolskiego w latach 2000-2016. Bilutetyn KPZK, PAN, 272: 113-124.
Sikora J. 2021. Does teenage interest in a teaching career lead to becoming a teacher? Evidence from Australia, Teaching and Teacher Education, 101(2): 103315. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103315 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103315
Sołtys J. 2013. Usługi publiczne jako czynnik miastotwórczy i wyznacznik rangi miasta w sieci osadniczej na przykładzie małych miast Polski Północnej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 15: 3-19.
Squires V. 2019. The well-being of the early career teacher: A review of the literature on the pivotal role of mentoring. International Journal of Mentoring and Coaching in Education, 8(4): 255-267. https://doi.org/10.1108/IJMCE-02-2019-0025 DOI: https://doi.org/10.1108/IJMCE-02-2019-0025
Stępień-Lampa N. 2018. Samorząd terytorialny wobec głównych zmian w oświacie w latach 1991-2016. [W:] A. Czyż, S. Kubas (red.), Na drodze do wyjaśnienia problemów politycznych. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Markowi Barańskiemu. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 504-515.
Stromquist N.P. 2018. The global status of teachers and the teaching profession. Education International.
Sutcher L., Darling-Hammond L., Carver-Thomas D. 2019. Understanding teacher shortages: An analysis of teacher supply and demand in the United States. Education Policy Analysis Archives, 27, 35. https://doi.org/10.14507/ epaa.27.3696. DOI: https://doi.org/10.14507/epaa.27.3696
chers and School Leaders as Lifelong Learners. TALIS, OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/1d0bc92a-en. DOI: https://doi.org/10.1787/1d0bc92a-en
Tracz M. 2013. Rola edukacji w budowaniu kapitału społecznego w Polsce. Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG, 23: 134-145. https://doi.org/10.24917/20801653.23.10 DOI: https://doi.org/10.24917/20801653.23.10
Trutkowski C. 2015. Kształtowanie się polityki oświatowej lokalnych samorządów lokalnych. Samorząd Terytorialny, 1-2: 44-53.
van den Borre L., Spruyt B., van Droogenbroeck F. 2021. Early career teacher retention intention: Individual, school and country characteristics. Teaching and Teacher Education, 105: 103427. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103427. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103427
Wiggan G., Smith D., Watson Vandiver M.J. 2021. The National Teacher Shortage. Urban Education and the Cognitive Sociology of Labor. The Urban Review, 53: 43-75. https://doi.org/10.1007/s11256-020-00565-z DOI: https://doi.org/10.1007/s11256-020-00565-z
Worthy J. 2005. It didn't have to be so hard: the first years of teaching in an urban school. International Journal of Qualitative Studies in Education, 18(3): 379-398. https://doi.org/10.1080/09518390500082699 DOI: https://doi.org/10.1080/09518390500082699
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Danuta Piróg
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.