Słowa kluczowe
użytki rolne
Polska
Jak cytować
Abstrakt
W artykule przedstawiono zmiany zachodzące w zasobach użytków rolnych w Polsce w latach 2010–2020. Szczególną uwagę zwrócono na identyfikację zmian w rozmieszczeniu użytków rolnych. Analizę przeprowadzono na 3 poziomach – krajowym, wojewódzkim i gminnym, a jej podstawą były dane Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w Warszawie (GUGiK). Stwierdzono, że postępuje proces kurczenia się zasobów użytków rolnych (ubyło 498,3 tys. ha), a jego dynamika zwiększyła się w porównaniu z pierwszym dziesięcioleciem XXI w. (2000–2010 ubytek 369,4 tys. ha). To przede wszystkim konsekwencja rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Użytki rolne traktowane są głównie jako swoisty rezerwuar gruntów pod inwestycje i z tego względu zapewne nadal zmniejszać się będą ich zasoby. Mając na uwadze bezpieczeństwo żywnościowe, a także szeroką paletę funkcji, jakie pełnią użytki rolne w środowisku przyrodniczym, niezbędne jest odpowiedzialne gospodarowanie użytkami rolnymi i prowadzenie monitoringu ich zasobów oraz zmian zachodzących w strukturze użytkowania ziemi.
Bibliografia
Bański J. 1998. Gospodarka ziemią w Polsce w okresie restrukturyzacji. PAN IGiPZ, Warszawa.
Bański J. 2002. Współczesne problemy użytkowania ziemi w Polsce. [W:] W. Kamińska (red.), Wielofunkcyjna gospodarka na obszarach wiejskich. Instytut Geografii Akademii Świętokrzyskiej, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, s. 51-61.
Bański J. 2007. Geografia rolnictwa Polski. PWE, Warszawa.
Bański J. 2018. Gospodarka przestrzenna na obszarach wiejskich, w tym zapewniająca racjonalne wykorzystanie zasobów ziemi. [W:] J. Wilkin (red.), Ziemia ginącym i podlegającym degradacji zasobem rolnictwa i obszarów wiejskich. Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa, s. 9-18.
Bański J. 2020. Zmiany w rolniczym użytkowaniu ziemi w Europie Środkowo-Wschodniej po upadku gospodarki socjalistycznej. Studia Obszarów Wiejskich, 57: 15-34. DOI: https://doi.org/10.7163/SOW.57.1
Bičík I., Jeleček L., Štěpánek V. 2001. Land-use changes and their social driving forces in Czechia in the 19th and 20th centuries. Land Use Policy, 18(1): 65-73. DOI: https://doi.org/10.1016/S0264-8377(00)00047-8
Bičík I., Štěpánek V. 1994. Post-war changes of the land-use structure in Bohemia and Moravia: Case study Sudetenland. GeoJournal, 32: 253-259. DOI: https://doi.org/10.1007/BF01122117
Bródka S., Markuszewska I. 2008. Zmiany użytkowania terenu w strefie podmiejskiej Poznania. [W:] T. Kaczmarek, A. Mizgajski (red.), Powiat poznański. Jakość przestrzeni i jakość życia. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 77-90.
Bryś K., Ojrzyńska H. 2010 Przemiany krajobrazu wsi górskich w Sudetach Wschodnich. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 14: 157-173.
Cegielska K., Noszczyk T., Kukulska A., Szylar M., Hernik J., Dixon-Gough R., Jombach S., Valánszki I., Kovács K.F. 2018. Land use and land cover changes in post-socialist countries: Some observations from Hungary and Poland. Land Use Policy, 78: 1-18. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.06.017
Ciołkosz A., Poławski Z.F. 2006. Zmiany użytkowania ziemi w Polsce w drugiej połowie XX wieku. Przegląd Geograficzny, 78(2): 173-190.
Duś E. 2008. Uwarunkowania rozwoju rolnictwa w województwie śląskim. Acta Geographica Silesiana, 3: 19-26.
Dzun W., Musiał W. 2013. Zagospodarowanie ziemi rolniczej w Polsce w okresie przed- i poakcesyjnym w ujęciu regionalnym. Wieś i Rolnictwo, 4(161): 62-78.
Dzun W. 2007. Gospodarowanie zasobami ziemi rolniczej w Polsce. Wieś i Rolnictwo, 2(135).
Dzun W. 2012. Zmiany skali wykorzystania zasobów w gruntów rolnych w Polsce w procesie przemian systemowych i integracji z Unią Europejską. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1: 18-39.
Dzun W. 2014. Produkcyjne wykorzystanie zasobów ziemi rolnej w gospodarstwach rolnych z uwzględnieniem ich form prawno-organizacyjnych. Wieś i Rolnictwo, 165(4): 61-81.
Eberhardt P. 1989. Regiony wyludniające się w Polsce. Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 148.
Głębocki B. 2008. Zmiany w strukturze własnościowej i użytkowania gruntów w Poznaniu i jego strefie podmiejskiej (1990-2007). [W:] T. Kaczmarek, A. Mizgajski (red.), Powiat poznański. Jakość przestrzeni i jakość życia. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 177-192.
Głębocki B. 2014. Rolnicze użytkowanie ziemi. [W:] B. Głębocki (red.), Zróżnicowanie przestrzenne rolnictwa. GUS, Warszawa, s. 152-177.
Głębocki B. 2018. Struktura przestrzenna zasobów gruntów rolnych w województwie wielkopolskim w latach 1996-2016. [W:] A. Kołodziejczak, L. Kaczmarek (red), Rozwój zintegrowanych obszarów wiejskich a ochrona zasobów przyrodniczych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 55-77.
Głębocki B. 2020. Zmiany w strukturze własnościowej i zasobach gruntów na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w okresie 1990-2018. [W:] A. Kołodziejczak, L. Kaczmarek (red.), Gospodarowanie gruntami na obszarach wiejskich. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 73-101.
Głębocki B. 2021. Zmiany w strukturze klasycznych użytków rolnych w latach 2002-2020. [W:] L. Mierzejewska, M. Wdowicka (red.), Miasta i regiony w obliczu pandemii COVID-19 i innych wyzwań współczesnego świata. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 167-185.
Głębocki B., Kacprzak E. 2011. Zmiany użytkowania ziemi w aglomeracji poznańskiej w latach 1990-2007. [W:] E. Kacprzak B. Maćkiewicz (red.), Gospodarka rolna w aglomeracji poznańskiej. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 41-60.
Głębocki B., Kacprzak E. 2020. Użytki rolne w strukturze użytkowania ziemi w Polsce w XXI wieku. Studia Obszarów Wiejskich, 57: 51-66. DOI: https://doi.org/10.7163/SOW.57.3
Głębocki B., Świderski A. 2007. Zasoby użytków rolnych w Polsce i ich wykorzystanie. Studia Obszarów Wiejskich, 12: 41-59.
Gołębiewska B., Chlebicka A., Maciejczak M. 2016. Rolnictwo a środowisko: bioróżnorodność i innowacje środowiskowe w rozwoju rolnictwa. Wydawnictwo Wieś Jutra.
Griffiths P., Müller D., Kuemmerle T., Hostert P. 2013. Agricultural land change in the Carpathian ecoregion after the breakdown of socialism and expansion of the European Union. Environmental Research Letters, 8(4): 045024. DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/8/4/045024
Hornowski A., Parzonko A. 2023. Rola i kierunki rozwoju drobnych gospodarstw rolniczych w Polsce. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Hostert P., Kuemmerle T., Prishchepov A., Sieber A., Lambin E.F., Radeloff V.C. 2011. Rapid land use change after socio-economic disturbances: the collapse of the Soviet Union versus Chernobyl. Environmental Research Letters, 6(4): 045201. DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/6/4/045201
Kacprzak E. 2005. Zmiany przestrzenno-strukturalne polskiego sadownictwa w latach 1988-2004. [W:] B. Głębocki (red.), Struktura przestrzenna rolnictwa Polski u progu XXI wieku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 193-217.
Kacprzak E. 2014. Zmiany przestrzenne upraw sadowniczych w latach 2002-2010. [W:] B. Głębocki (red.), Zróżnicowanie przestrzenne rolnictwa. GUS, Warszawa, s. 273-320.
Kacprzak E. 2018. Ochrona zasobów gruntów rolnych obszarów wiejskich aglomeracji poznańskiej w XXI wieku. [W:] A. Kołodziejczak, L. Kaczmarek (red.), Rozwój zintegrowanych obszarów wiejskich a ochrona zasobów przyrodniczych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 103-125.
Kacprzak E., Głębocki B. 2016. Urban sprawl a zmiany zasobów użytków rolnych na obszarach wiejskich aglomeracji poznańskiej w latach 1990-2016. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 34: 99-118.
Kacprzak E., Maćkiewicz B. 2011. Wyłączenia użytków rolnych z produkcji rolniczej w powiecie poznańskim w latach 2000-2009. [W:] E. Kacprzak, B. Maćkiewicz (red.), Gospodarka rolna w aglomeracji poznańskiej. Biblioteka Aglomeracji Poznańskiej, 16. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 61-70
Kacprzak E., Maćkiewicz B. 2013. Farmland conversion and changes in the land-use pattern in the Poznań agglomeration over the years 2000-2009. Quaestiones Geographicae, 32(4): 91-102. DOI: https://doi.org/10.2478/quageo-2013-0036
Kluba M., Jezierska-Thöle A. 2012. Zmiany użytkowania ziemi rolnej na obszarach wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego po akcesji do Unii Europejskiej. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 14(3): 172-177.
Kołodziejczak A., Głębocki B., Kacprzak E., Maćkiewicz B., Szczepańska M. 2018. Społeczne i ekonomiczne koszty bezładu przestrzennego w rolnictwie. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 182(2): 239-279.
Kulikowski R. 2003. Szczegółowy przegląd czynników opisujących produkcję rolną i charakterystyka możliwości produkcyjnych rolnictwa. [W:] W.A. Ciołkosz (red.), Charakterystyka rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski. GUS, Warszawa, s. 9-87.
Kulikowski R. 2005. Rolnicze użytkowanie ziemi w Polsce w świetle wyników PSR z 2002 roku. [W:] B. Głębocki (red.), Struktura przestrzenna rolnictwa Polski u progu XXI wieku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 159-191.
Kurowska K., Kryszk H., Marks-Bielska R., Mika M., Leń P. 2020. Conversion of agricultural and forest land to other purposes in the context of land protection: Evidence from Polish experience. Land Use Policy, 95: 104614. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104614
Latocha A. 2013. Wyludnione wsie w Sudetach. I co dalej? Przegląd Geograficzny, 85, 3: 373-396. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2013.3.3
Li X., Wang X. 2003. Changes in agricultural land use in China: 1981-2000. Asian Geographer, 22(1-2): 27-42. DOI: https://doi.org/10.1080/10225706.2003.9684097
Lichorowicz A. 1998. Ewolucja ograniczeń podziału gospodarstwa rolnego w ustawodawstwie polskim. [W:] B. Głębocki (red.), Przestrzenna transformacja struktury agrarnej a wielofunkcyjny rozwój wsi w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 491-507.
Long H., Qu Y. 2018. Land use transitions and land management: A mutual feedback perspective. Land Use Policy, 74: 111-120. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.03.021
Long H., Qu Y., Tu S., Zhang Y., Jiang Y. 2020. Development of land use transitions research in China. Journal of Geographical Sciences, 30(7): 1195-1214. DOI: https://doi.org/10.1007/s11442-020-1777-9
Łowicki D. 2008. Land use changes in Poland during transformation: Case study of Wielkopolska region. Landscape and Urban Planning, 87(4): 279-288. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2008.06.010
Maćkiewicz B., Andrzejewski A., Kacprzak E. 2018. Koszty bezładu przestrzennego dla rynku nieruchomości. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 182(2): 280-316.
Maćkiewicz B., Świderski A. 2004. Procesy suburbanizacyjne na obszarze powiatu poznańskiego w latach 1995-2000. [W:] J. Parysek (red.), Rozwój regionalny i lokalny w Polsce w latach 1995-2002. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 347-360.
Manteuffel R. 1987. Filozofia rolnictwa. PWN, Warszawa.
Marks-Bielska R. 2013. Factors shaping the agricultural land market in Poland. Land Use Policy, 30(1): 791-799. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2012.06.003
Milczarek-Andrzejewska D. 2018. Mechanizmy i interesariusze wpływający na wykorzystanie ziemi. [W:] J. Wilkin (red.), Ziemia ginącym i podlegającym degradacji zasobem rolnictwa i obszarów wiejskich. Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa, s. 37-43.
Milczarek-Andrzejewska D., Wilkin J., Marks-Bielska R., Czarnecki A., Bartczak A. 2020. Agricultural Land-use Conflicts: An Economic Perspective. Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics, 304(4): 5-31. DOI: https://doi.org/10.33119/GN/128217
Milczarek-Andrzejewska D., Zawalińska K. 2015. Konflikty wokół ziemi – czy wspólna polityka rolna może je łagodzić? [W:] Ł. Hardt, D. Milczarek-Andrzejewska (red.), Ekonomia jest piękna? Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Wilkinowi. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 407-422.
Musiał W. 2018. Przyrodnicze, ekonomiczne i społeczne uwarunkowania przemian w rolnictwie obszarów górzystych na przykładzie polskich Karpat. Towarzystwo Ekonomistow Polskich.
Pajewski T. 2017. Struktura użytków rolnych jako rolniczy element bioróżnorodności. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19(2): 182-187.
Parysek J. 2008. Procesy suburbanizacyjne w aglomeracji poznańskiej. [W:] T. Kaczmarek, A. Mizgajski (red.), Powiat poznański. Jakość przestrzeni i jakość życia. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 77-90.
Poławski Z.F. 2009. Zmiany użytkowania ziemi w Polsce w ostatnich dwóch stuleciach. Teledetekcja Środowiska, 42: 69-82.
Prishchepov A.V., Radeloff V.C., Baumann M., Kuemmerle T., Müller D. 2012. Effects of institutional changes on land use: agricultural land abandonment during the transition from state-command to market-driven economies in post-Soviet Eastern Europe. Environmental Research Letters, 7(2): 024021. DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/7/2/024021
Roszkowska-Mądra B. 2020. Analiza zmian użytkowania gruntów rolnych w Polsce po 1990 roku. [W:] R. Przygodzka, E. Gruszewska (red.), Instytucjonalne i strukturalne aspekty rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Księga poświęcona pamięci dr. hab. Adama Sadowskiego Profesora Uniwersytetu w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 183-199. DOI: https://doi.org/10.15290/isarrow.2020.09
Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. z 2021 r. poz. 1390).
Rudnicki R., Kluba M. 2014. Użytkowanie ziemi i produkcja rolnictwa w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2002-2010: studium statystyczno-przestrzenne. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Stacherzak A., Hájek L., Hełdak M. 2019. Changes in the Use of Agricultural Land in Poland and Czech Republic. Journal of Ecological Engineering, 20(7): 211-221. DOI: https://doi.org/10.12911/22998993/109869
Starkel L., Bucała A. 2013. Postępująca recesja rolnictwa a zmiany w środowisku przyrodniczym polskich Karpat. Przegląd Geograficzny, 85(1): 15-29. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2013.1.2
Stuczyński T., Łopatka A. 2009. Prognoza przekształceń gruntów rolnych na cele związane z urbanizacją w perspektywie roku 2030. Studia i Raporty IUNG-PIB.
Szymańska J. 2012. Gospodarowanie zasobami ziemi w Polsce – aspekty teoretyczne i praktyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
Śleszyński P. 2023. Oszacowanie wyłączeń gruntów rolnych z produkcji rolnej w Polsce. Studia BAS, (1): 21-45. DOI: https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2023.03
Śleszyński P., Deręgowska A., Mazurek D., Stępniak M., Sudra P., Zielińska B. 2017. Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2015 roku. IGiPZ PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa, Warszawa.
Świderski A. 2007. Geoinformacyjne modele prognozowania użytkowania ziemi. Expol, P. Rybiński, J. Dąbek sp.j., Poznań.
Tanrivermis H. 2003. Agricultural land use change and sustainable use of land resources in the Mediterranean region of Turkey. Journal of Arid Environments, 54(3): 553-564. DOI: https://doi.org/10.1006/jare.2002.1078
Terres J.M., Nisini L., Anguiano E. 2013. Assessing the risk of farmland abandonment in the EU. European Commission, Joint Research Centre, Brussels.
The State of Food Security and Nutrition in Europe and Central Asia 2017, FAO, Budapest 2017 (http://www.fao.org/3/I8194EN/i8194en.pdf).
Wilkin J. 2014. Ziemia rolnicza – dobro wielofunkcyjne. Wieś i Rolnictwo, 1(162): 113-121.
Wójcik M., Traczyk A. 2020. The development of orchard fruit-growing in Poland in the period of impact of the Common Agricultural Policy. Production-related and spatial issues. Bulletin of Geography. Socio-economic Series, 49: 19-30. DOI: https://doi.org/10.2478/bog-2020-0021
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Benicjusz Głębocki, Ewa Kacprzak, Krystian Koliński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.