Słowa kluczowe
miejskie obszary funkcjonalne
obszary wiejskie
kapitał terytorialny
place based policy
Jak cytować
Abstrakt
Celem opracowania jest określenie możliwości wykorzystania zróżnicowanych typologii obszarów wiejskich do wyjaśnienia procesów rozwojowych, a w dalszej kolejności do kształtowania polityki rozwojowej na obszarach wewnętrznych peryferii. W artykule zaprezentowano rozmieszczenie przestrzenne wewnętrznych peryferii w Polsce oraz przeprowadzono analizę porównawczą uzyskanego rozkładu z wynikami wybranych podziałów obszarów wiejskich. Interpretacja otrzymanych wyników pozwala wnioskować, że zasadne jest odejście od kategoryzowania tych obszarów według ich poziomu wiejskości lub miejskości na rzecz pomiaru lokalnego kapitału terytorialnego w myśl koncepcji rozwoju wielofunkcyjnego. Koncepcja wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich ma natomiast duże znaczenie w wyjaśnianiu procesów rozwojowych i programowaniu interwencji rozwojowej na obszarze wewnętrznych peryferii.
Finansowanie
Projekt Narodowego Centrum Nauki nr 2020/37/B/ HS4/01034 „Trajektorie i wyzwania rozwoju peryferii wewnętrznych w nowych warunkach spójności po SARS-CoV-2
Bibliografia
Adamowicz M., Zwolińska-Ligaj M. 2009. Koncepcja wielofunkcyjności jako element zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. [W:] M. Adamowicz (red.), Polityki europejskie, finanse i marketing. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, 2(51): 11-38.
A long-term Vision for the EU’s Rural Areas – Towards stronger, connected, resilient and prosperous rural areas by 2040. Brussels 30.06.2021 (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52021DC0345).
Bański J. 2011. Wieś w badaniach geograficznych – ewaluacja badań i przegląd koncepcji obszaru wiejskiego. [W:] M. Halamska (red.), Wieś jako przedmiot badań naukowych. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 29-44.
Bański J. 2014. Współczesne typologie obszarów wiejskich w Polsce – przegląd podejść metodologicznych. Przegląd Geograficzny, 86(4): 441-470. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.4.1
Bański J., Mazur M. 2016. Classification of rural areas in Poland as an instrument of territorial policy. Land Use Policy, 54: 1-17. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.02.005
Barca F. 2009. An agenda for a reformed Cohesion Policy, A place-based approach to meeting European Union challenges and expectations, Independent Report prepared at the request of Danuta Hübner. Commissioner for Regional Policy.
Bock A.K., Krzysztofowicz M. 2021. Scenarios for EU Rural Areas 2040. Contribution to European Commission’s long-term vision for rural areas. EUR 30755 EN. Publications Office of the European Union. Luxembourg (https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC125368).
Boschma R.A. 2005. Proximity and innovation: A critical assessment. Regional Studies, 39(1): 61-74. DOI: https://doi.org/10.1080/0034340052000320887
Bowman A., Ertürk I., Froud J., Johal S., Law J., Leaver A., Moran M., Williams K. 2014. The End of the Experiment? From Competition to the Foundational Economy Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.7765/9781847798930
Capello R. 2007. Regional economics. Routledge, London.
Capello R. 2011. Location, regional growth and local development theories. Aestimum, 58 (June): 1-25. DOI: https://doi.org/10.4337/9781849804783.00020
Castillo C., van Heereden S., Barranco R., Jacobs-Crisioni C., Kompil M., Kučas A., Aurambout J., Batista e Silva F., Lavalle C. 2022. Urban-rural continuum: an overview of their interactions and territorial disparities. Regional Science. Policy and Practise, 15(4): 729-768. DOI: https://doi.org/10.1111/rsp3.12592
Chojnicki Z., Czyż T. 1989. Charakterystyka małych miast regionu poznańskiego a koncepcja kontinuum miejsko-wiejskiego. [W:] P. Korcelli, A. Gawryszewski (red.), Współczesne przemiany regionalnych systemów osadniczych w Polsce. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 152: 139-157.
Churski P. 2022. Miasto a sprawiedliwość społeczna w ujęciu terytorialnym. [W:] M.J. Nowak (red.), Prawo do miasta a wyzwania polityki miejskiej w Polsce. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 129-177.
Churski P., Adamiak C., Szyda B., Dubownik A., Pietrzykowski M. 2023. Nowa delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce i jej zastosowanie w praktyce zintegrowanego podejścia terytorialnego (place based approach). Przegląd Geograficzny, 95(1): 29-55. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.1.2
Churski P., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B., Perdał R. 2020. Teoretyczny i praktyczny wymiar polityki rozwoju zorientowanej terytorialnie. Studia KPZK. Cykl Monografii, 9/201. Warszawa. DOI: https://doi.org/10.24425/138241
Churski P., Perdał R., Konecka-Szydłowska B., Herodowicz T. 2021 European Regional Development. Contemporary regional and local perspectives of socio-economic and socio-political changes. Economic Geography Series. Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-84659-6
Copus A., Mantino F., Noguera J. 2017. Inner peripheries: An oxymoron or a real challenge for territorial cohesion? Italian Journal of Planning Practice, 7(1): 24-49.
Czapiewski K., Janc K. 2009. Internal peripheries of socio-economic development in Poland. [W:] A.D. Kovács (red.), Old and new borderlines/frontiers/margins. Discussion Papers, Special. Centre for Regional Studies of the Hungarian Academy of Sciences, Pecs, s. 109-121.
De Toni A., Vizzarri M., Di Febbraro M., Lasserre B., Nouguera J., Di Martino P. 2021. Aligning Inner Peripheries with rural development in Italy: Territorial evidence to support policy contextualization. Land Use Policy, 100: 104899. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104899
Dijkstra L., Poelman H. 2014. A harmonised definition of cities and rural areas: the new degree of urbanization.
Dijkstra L., Poelman H., Rodríguez-PoseA. 2019. The geography of EU discontent. Regional Studies, 54: 737-753. DOI: https://doi.org/10.1080/00343404.2019.1654603
Douglas M. 1998. A Regional Network Strategy for Reciprocal Rural-Urban Linkages: An Agenda for Policy Research with Reference to Indonesia. Third World Planning Review, 20(1): 124-154. DOI: https://doi.org/10.3828/twpr.20.1.f2827602h503k5j6
ESPON. 2017. Inner Peripheries: National Territories Facing Challenges of Access to Basic Services of General Interest (https://www.espon.eu/inner-peripheries).
ESPON. 2018. Inner peripheries in Europe Possible development strategies to overcome their marginalising effects (https://www.espon.eu/inner-peripheries-brief).
Fertner Ch. 2012. Downscaling European urban-rural typologies. Geografisk Tidsskrift-Danish Journal of Geography, 112(1): 77-83. DOI: https://doi.org/10.1080/00167223.2012.707805
Fritsch M., Kahila P., Németh S., Scott J.W., (red.) 2023. Spatial Justice and Cohesion. The Role of Place-Based Action in Community Development. Routledge, Taylor & Francis Group. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003229681
Gierańczyk W., Kluba M. (red.) 2008. Problemy i metody oceny kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce. Studia Obszarów Wiejskich, 13.
Głębocki B. (red.). 2014. Zróżnicowanie przestrzenne rolnictwa. Powszechny Spis Rolny 2010. GUS, Warszawa.
Głębocki B.M., Kacprzak E., Kossowski T. 2018. Identyfikacja typów rolnictwa Polski z uwzględnieniem zależności. Studia KPZK, 183: 315-331.
Hedorowicz T., Kaczmarek P., Morawska J. 2023. Identyfikacja relacji budujących lokalny kapitał terytorialny w kontekście adaptacji do zmian klimatu w Metropolii Poznań – doświadczenia projektu TeRRIFICA. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 65: 131-150. DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2023.65.09
Heffner K., Twardzik M. 2022 .Rural Areas in Poland – Changes Since Joining the European Union. European Countryside, 14(2): 420-438. DOI: https://doi.org/10.2478/euco-2022-0021
IFAD. 2010. Rural Poverty Report 2011. New Realities, New Challenges: New Opportunities For Tomorrow’s Generation. The International Fund for Agricultural Development (IFAD), IFAD, Rome, Italy.
Kamińska W., Heffner K. (red.) 2014. Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Stare problemy i nowe wyzwania. Studia KPZK PAN, 156, Warszawa.
Keeble D., Offord J., Walker S. 1988. Peripheral Regions in a Community of Twelve Member States. Commission of the European Community, Luxembourg.
Kirk W. 1980. The rural-urban continuum: Perception and reality. [W:] G. Eynedi, J. Meszaros (red.), Development of setlement systems. Akademiai Kiado, Budapest, s. 11-19.
Kłodziński M. 2021. Wielofunkcyjny rozwój ponadczasową strategią dla obszarów wiejskich w Polsce. Studia Śląskie, 88-89: 185-203.
Knickel K., Renting H. 2000. Methodological and conceptual issues in the study of multifunctionality and rural development. Sociologia Ruralis, 40(4): 512-528. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9523.00164
Komornicki T., Śleszyński P. 2009. Typologia obszarów wiejskich pod względem powiązań funkcjonalnych i relacji miasto-wieś. [W:] J. Bański (red.), Analiza zróżnicowania i perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce do 2015 roku. Studia Obszarów Wiejskich, 16: 9-37.
Komorowski Ł., Mróz A., Stanny M. 2021. The Spatial Pattern of the Absorption of Cohesion Policy Funds in Polish Rural Areas. Land, 10(1): 26. DOI: https://doi.org/10.3390/land10010026
Kozera A., Głowicka-Wołoszyn R. 2018. Identification of Functional Types of Rural Communes in Poland. Proceedings of the 2018 International Scientific Conference “Economic Sciences for Agribusiness and Rural Economy”, s. 109-115. DOI: https://doi.org/10.22630/ESARE.2018.1.15
Kühn M. 2015. Peripheralisation: Theoretical Concepts Explaining Socio-Spatial Inequalities. European Planning Studies, 23(2): 367-378. DOI: https://doi.org/10.1080/09654313.2013.862518
Leyen U. von der 2019. Wytyczne polityczne na następną kadencję Komisji Europejskiej 2019-2024 – kandydatka na przewodniczącą Komisji Europejskiej, s. 8.
Maik W. 2008. Kontinuum wiejsko-miejskie jako układ dynamiczny i rezultat zmian osadniczych i społecznych. [W:] A. Jezierska-Thöle, L. Kozłowski (red.), Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce. Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, s. 55-61.
Markowski T. 2016. Kapitał terytorialny jako cel zintegrowanego planowania rozwoju. MAZOWSZE. Studia Regionalne, 18: 111-119. DOI: https://doi.org/10.21858/msr.18.08
Mazur M., Bański J., Czapiewski K., Śleszyński P. 2015. Wiejskie obszary funkcjonalne – próba metodyczna wyznaczenia ich obszarów i granic. Studia Obszarów Wiejskich, 37: 7-36. DOI: https://doi.org/10.7163/SOW.37.1
McCann P. 2023. How Have Place-Based Policies Evolved to Date and What Are They For Now? Background paper for the OECD-EC High-Level Expert Workshop Series on “Place-Based Policies for the Future” Workshop 1, 14 April 2023 (https://www.oecd.org/cfe/regionaldevelopment/place-based-policies-for-the-future.htm).
McKay L., Jennings W., Stoker G. 2023. What is the geography of trust? The urban-rural trust gap in global perspective. Political Geography, 102. DOI: https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2023.102863
Ministry of National Development and Vàti Nonprofit Ltd. 2011. The Territorial State and Perspectives of the European Union, 2011 update, Background document for the Territorial Agenda of the European Union 2020, presented at the Informal Meeting of Ministers responsible for Spatial Planning and Territorial Development on 19th May 2011 Gödöllő, Hungary.
Moisio S., Paasi A. 2013. From Geopolitical to Geoeconomic? The Changing Political Rationalities of State Space. Geopolitics, 18(2): 267-283. DOI: https://doi.org/10.1080/14650045.2012.723287
Morgan K. 2016. Nurturing novelty: Regional innovation policy in the age of smart specialization. Environment and Planning, C: Government and Policy, s. 1-15.
Mouraz C.P., Ferreira T.M., Silva, J.M. 2023. Building rehabilitation, sustainable development, and rural settlements: a contribution to the state of the art. Environ. Dev. Sustain. DOI: https://doi.org/10.1007/s10668-023-03664-5
Naumann M., Fischer-Tahir A. (red.) 2013. Peripheralisation: The Making of Spatial Dependencies and Social Injustice. Springer, New York City.
Obszary wiejskie w Polsce w 2020 r. GUS, Warszawa, US w Olsztynie 2022.
OECD. 2023. OECD Regional Outlook 2023: The Longstanding Geography or Inequalities. Paris.
Perpiña Castillo C., Jacobs-Crisioni C., Barranco R., Curtale R., Kompil M., Vallecillo S., Auteri D., Dijkstra L. 2023. Opportunities and challenges for remote rural areas in the European Union. European Commission. Ispra. JRC135398.
Ratzel F. 1891. Antropogeographie. T. II. Stuttgart.
Redfield R. 1947. The folk socjety. American Journal of Sociology, 52: 294-308. DOI: https://doi.org/10.1086/220015
Rodríguez-Pose A. 2020. The rise of populism and the revenge of the places that don’t matter. LSE Public Policy Rev., 1: 1-9. DOI: https://doi.org/10.31389/lseppr.4
Rodríguez-Pose A., Terrero-Dávila J., Lee N. 2023. Left-behind versus unequal places: interpersonal inequality, economic decline and the rise of populism in the USA and Europe. Journal of Economic Geography, 23: 951-977. DOI: https://doi.org/10.1093/jeg/lbad005
Rosner A. (red.) 2007. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowanie dynamiki przemian. IRWiR PAN, Warszawa.
Rosner A., Wesołowska M. 2020. Deagrarianisation of the Economic Structure and the Evolution of Rural Settlement Patterns in Poland. Land, 9(12), 523: 1-19. DOI: https://doi.org/10.3390/land9120523
Russo A., Smith I., Atkinson R., Servillo L., Madsen B., van den Borg J. 2012. ATTREG. The Attractiveness of European regions and cities for residents and visitors – Final Report. ESPON, Luxemburg.
Sawicka J. 2003. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, 170: 93-105.
Simon D., McGregor D., Thompson D. 2006. Contemporary perspectives on the peri-urban zones of cities in developing countries. [W:] D. McGregor, D. Simon, D. Thompson (red.), The Peri-Urban Interface: Approaches to Sustainable Natural and Human Resource Use. Earthscan, London, UK, s. 3-17.
Soja E.W. 2010. Seeking Spatial Justice. University of Minnesota Press, Minneapolis. DOI: https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816666676.001.0001
Sokołowski D. 1999. Zróżnicowanie zbioru małych miast i większych osiedli wiejskich w Polsce w ujęciu koncepcji kontinuum wiejsko-miejskiego. Wyd. UMK, Toruń.
Stanny M. 2014. Wieś, obszar wiejski, ludność wiejska – o problemach z ich definiowaniem. Wielowymiarowe spojrzenie. Wieś i Rolnictwo, 1(162): 1-16.
Stanny M., Komorowski Ł., Rosner A. 2021. The Socio-Economic Heterogeneity of Rural Areas: Towards a Rural Typology of Poland. Energies, 14: 5030. DOI: https://doi.org/10.3390/en14165030
Suárez Roldan C., Méndez Giraldo G.A., López Santana E. 2023. Sustainable Development in Rural Territories within the Last Decade: A Review of the State of the Art. Heliyon, 9, 7: e17555. DOI: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e17555
Sykała Ł. 2021. Procesy urbanizacji obszarów wiejskich w Polsce w świetle uwarunkowań planistycznych [niepublikoway poster]. Konferencja XXXVI Seminarium Geografii Wsi – współczesne kierunki badań w gospodarowaniu przestrzenią wiejską. Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Olsztyn.
Śleszyński P., Komornicki T. 2016. Klasyfikacja gmin Polski na potrzeby monitoringu zagospodarowania przestrzennego. Przegląd Geograficzny, 88(4): 469-488. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2016.4.3
Torre A., Rallet A. 2005. Proximity and localization. Regional Studies, 39(1): 47-59. DOI: https://doi.org/10.1080/0034340052000320842
van Eupen M., Metzger M.J., Pérez-Soba M., Verburg P.H., van Doorn A., Bunce R.G.H. 2012. A rural typology for strategic European policies. Land Use Policy, 29(3): 473-482. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2011.07.007
von Braun J. 2007. Rural-Urban Linkages for Growth, Employment and Poverty Reduction. IFPRI, Waszyngton.
Wallerstein I. 1976. The Modern World System. Academic Press, New York.
Wallerstein I. 1991. Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing World System. Cambridge University Press, Cambridge.
Wojtyra B. 2017. Poziom wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 40: 149-161 (https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/view/12533).
Wójcik M. 2011. Wiejski obszar peryferyjny w koncepcjach geograficznych. Studia Obszarów Wiejskich, 36: 19-34.
Wójcik M. 2012. Geografia wsi w Polsce. Studium zmiany postaw teoretyczno-metodologicznych. Wydawnictwo UŁ, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/7525-657-4
Wójcik M. 2013. Obszary versus miejsca, czyli o przestrzennych formach interpretacji przemian polskiej wsi. Studia Obszarów Wiejskich, 34: 9-22.
Wójcik M., Dmochowska-Dudek K., Jeziorska-Biel P., Tobiasz-Lis P. 2018. Understanding strategies for overcoming peripherality: A Polish experience of transition. A Polish experience of transition. Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, 40, 40: 173-192. DOI: https://doi.org/10.2478/bog-2018-0022
Zimnicka A., Czernik L. 2007. Vademecum wsi podmiejskiej, jakość zagospodarowania przestrzennego. Hogben, Szczecin.
Zwolińska-Ligaj M., Guzal-Dec D. 2008. Struktura gospodarcza gmin wiejskich województwa lubelskiego i jej wpływ na kształtowanie się wybranych zjawisk ekonomicznych i demograficznych. Rozprawy Społeczne Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, 2: 25-33.
Zysk E., Źróbek-Różańska A. 2015. Definiowanie obszarów wiejskich w wybranych krajach UE. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum, 14(4): 75-85.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Paweł Churski, Anna Dubownik, Barbara Szyda, Czesław Adamiak, Maciej Pietrzykowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.