Wpływ kryzysu finansowego na dochody gmin miejskich w Polsce – doświadczenia pandemii COVID-19

Abstract

Pandemia COVID-19 wywołała poważne konsekwencje dla gospodarki, a w szczególności dla sektora finansów publicznych zarówno na poziomie rządowym, jak i samorządowym. Skutki kryzysu spowodowanego pandemią były odczuwalne zwłaszcza przez jednostki samorządu terytorialnego (JST), które odpowiedzialne są za realizację większości zadań publicznych na poziomie lokalnym. W konsekwencji zwiększa się rola planowania budżetowego i szczególnego znaczenia nabiera racjonalizacja wydatków publicznych w odpowiedzi na zmniejszające się dochody. Artykuł wpisuje się w dyskusję na temat konsekwencji kryzysu wywołanego przez COVID-19. Sformułowano w nim dwa cele badawcze. Pierwszym była ocena skutków kryzysu wywołanego pandemią COVID-19 dla dochodów budżetowych i kondycji finansowej polskich gmin miejskich. Drugim była identyfikacja zmian w strukturze dochodów budżetów gmin miejskich w Polsce, będących konsekwencją pandemii. Na potrzeby badania wykorzystano analizę wskaźnikową budżetów gmin miejskich, która pozwala na syntetyczne określenie kondycji finansowej oraz weryfikację decyzji rozwojowych. Cel badania zrealizowano, analizując dynamikę wskaźników charakteryzujących dochody budżetów gmin miejskich w Polsce. Zakres badań obejmował lata 2010–2022. Wyniki i sformułowane praktyczne rekomendacje stanowią uzupełnienie badań nad skutkami pandemii COVID-19 dla finansów publicznych, a w szczególności JST. Analizy wskazują na zmianę struktury dochodów gmin miejskich w Polsce, co jest efektem zmniejszenia udziału dochodów własnych, zwłaszcza podatkowych, oraz wzrostu udziału dochodów transferowych. Wynikało to z trzech czynników. Dwa z nich były bezpośrednio związane z pandemią, tj.: 1) zmniejszenie dochodów podatkowych (przede wszystkim z udziałów w PIT) w wyniku lockdownu i kryzysu gospodarczego; 2) formy wsparcia dla samorządów w postaci zwiększenia dochodów transferowych. Trzeci czynnik, który wpłynął na spadek dochodów własnych, to zmiany przepisów prawnych pozostające bez związku z pandemią (np. zmiany w PIT czy w programie „Rodzina 500+”).