Słowa kluczowe
świadczenia ekosystemowe
obszary poeksploatacyjne
zarządzanie środowiskiem
korzyści społeczne
Jak cytować
Abstrakt
Opracowanie identyfikuje przesłanki do zrozumienia idei rewitalizacji ekologicznej oraz wskazuje korzyści, jakie można uzyskać z odpowiednio zaplanowanej odnowy terenów poeksploatacyjnych. Jako ogniwo łączące proces decyzyjny oraz możliwe do uzyskania korzyści zastosowano koncepcję świadczeń ekosystemowych (Costanza i in. 1997, Solon 2008). Badania przeprowadzone na obszarze Stawów Hubertus w Mysłowicach wykazały, że rewitalizacja terenów poeksploatacyjnych dostarcza usługi ekosystemowe, które są identyfikowane, wykorzystywane przez mieszkańców i co do których mają oni swoje preferencje. Przemawia to za zdecydowaną rekomendacją wykorzystania świadczeń ekosystemowych jako społecznych wskaźników rewitalizacji, stanowiących wsparcie procesów decyzyjnych, ukierunkowanych na poprawę jakości życia mieszkańców i zapewniających zrównoważoną transformację regionów pogórniczych.
Bibliografia
Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Raport z badania trackingowego. 2024.
Bock K., Polt R., Schülting L. 2018. Ecosystem services in River landscapes. [W:] S. Schmutz, J. Sendzimir, Riverine Ecosystem Management: Science for Governing towards a Sustainable Future. Aquatic Ecology Series. Springer International Publishing, Cham, s. 413-433. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-73250-3_21
Bullock J., Aronson J., Newton A., Pywell R., Rey-Benayas J. 2011. Restoration of ecosystem services and biodiversity: conflicts and opportunities. Trend. Ecol. Evol. (Amst.), 26(10): 541-549. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tree.2011.06.011
Brancalion P., Cardozo I., Camatta A., Aronson J., Rodrigues R. 2014. Cultural Ecosystem Services and Popular Perceptions of the Benefits of an Ecological Restoration Project in the Brazilian Atlantic Forest. Restoration Ecology, 22(1): 65-71. DOI: https://doi.org/10.1111/rec.12025
Burkhard B., Kandziora M., Hou Y., Müller F. 2014. Ecosystem Service Potentials, Flows and Demands – Concepts for Spatial Localisation. Indication and Quantification. Landscape Online, 34: 1-32. DOI: https://doi.org/10.3097/LO.201434
Castro A., Vaughn C., Julian J., García-Llorente M., Bowman K., Blanco J., Lo Y. 2015. Social perception and supply of ecosystem services: a watershed approach for carbon related ecosystem services. [W:] Biodiversity in ecosystems: Linking Structure and Function. Universidad Pública de, Navarra, Spain, s. 443-455. DOI: https://doi.org/10.5772/59280
Castro A., Quintas-Soriano C., Egoh B. 2018. Ecosystem services in dryland systems of the world. J. Arid. Environ., 159: 1-3. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2018.09.006
Common International Classification of Ecosystem Services (CICES) version 5.1 (update 01/01/2018). Haines-Young R., Potschin M.B. (https://cices.eu/).
Costanza R., dArge R., de Groot R., Farber S., Grasso M., Hannon B., Limburg K., Naeem S., O’Neill R.V., Paruelo J., Raskin G.R., Sutton P., van den Belt M. 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, 387: 253-260. DOI: https://doi.org/10.1038/387253a0
Czylok A., Gądek B., Tyc A. 2002. Przyroda Mysłowic. Wyd. Urzędu Miasta Mysłowice, Mysłowice.
Deffner J., Haase P. 2018. The Societal Relevance of River Restoration. E&S 23, art 35. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-10530-230435
Dulias R. 2010. Landscape planning in areas of sand extraction in the Silesian Upland, Poland. Landscape and Urban Planning, 95(3): 91-104. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2009.12.006
EC [European Commission] 2015. Science for Environment Policy: Ecosystem Services and the Environment. In-depth Report.
EC [European Commission] 2020. EU Biodiversity Strategy For 2030. Bringing nature Back Into Our Lives. European Commission, Brussels, Belgium.
EEA [European Environment Agency] 2015. Mapping and assessing the condition of Europe’s ecosystems: progress and challenges.
Fioramonti L., Coscieme L., Mortensen L.F. 2019. From gross domestic product to wellbeing: how alternative indicators can help connect the new economy with the sustainable development goals. Anthrop. Rev., 6 (3): 207-222. DOI: https://doi.org/10.1177/2053019619869947
Fisher B., Turner R.K., Morling P. 2009. Defining and classifying ecosystem services for decision making. Ecol. Econ., 68: 643-653. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2008.09.014
Gieroba B. 2019. Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 25(3): 153-161. DOI: https://doi.org/10.26444/monz/112259
Golubiak-Witwicka E., Krawczak-Kajdańska J., Łatkowska M., Nowakowska T., Piszczek S., Solich J., Szumowska A. 2004. Wody powierzchniowe. WIOŚ, 37-62: 47.
Grzegorczyk S. 2016. Użytkowanie ekosystemów trawiastych a kształtowanie środowiska. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 586: 19-32.
Higgs E. 2012. Human Dimensions of Ecological restoration: Integrating science, nature, and Culture. Island Press, Washington.
Higgs E., Harris J., Murphy S., Bowers K., Hobbs R., Jenkins W., Kidwell J., Lopoukhine N., Sollereder B., Suding K., Thompson A., Whisenant S. 2018. On principles and standards in ecological restoration. Restor. Ecol., 26: 399-403. DOI: https://doi.org/10.1111/rec.12691
Kotowski W., Jabłońska E., Kozub Ł., Jaszczuk I., Panek P. 2019. Mokradła a zmiany klimatu. Wyd. Naukowe UW, Warszawa.
Kronenberg J. 2012. Usługi ekosystemów w miastach. Zróżnicowany Rozwój – Zastosowania, 3: 13-28.
Lewińska J. 1984. Wpływ zbiorników wodnych na klimat lokalny. Czasopismo Geograficzne, 55(3): 329-344.
MAES, Maes J., Teller A., Erhard M. i in. 2018. Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services: An analytical framework for ecosystem condition. Publications office of the European Union, Luxembourg.
Martin D., Mazzotta M., Bousquin J. 2018. Combining ecosystem services assessment with structured decision making to support ecological restoration planning. J. Environ. Manage., 62(3). DOI: https://doi.org/10.1007/s00267-018-1038-1
Martin D., Lyons J. 2018. Monitoring the social benefits of ecological restoration. Restor. Ecol., 26(6). DOI: https://doi.org/10.1111/rec.12888
Millennium Ecosystem Assessment (MEA) 2005. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC.
Narducci J., Quintas-Soriano C., Castro A.J., Som-Castellano R., Brandt J. 2019. Implications of urban growth and farmland loss for ecosystem services in the western United States. Land Use Polic., 86: 1-11. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.04.029
Nassl M., Loeffler J. 2015. Ecosystem services in coupled social-ecological systems: closing the cycle of service provision and societal feedback. Ambio, 44: 737-749. DOI: https://doi.org/10.1007/s13280-015-0651-y
Naworyta W. 2013. Nieco krytycznie o rekultywacji. Surowce i Maszyny Budowlane, 1(541): 16-22.
Ostręga A., Uberman R. 2005. Formalnoprawne problemy rewitalizacji terenów poprzemysłowych, w tym pogórniczych. Górnictwo i Geoinżynieria, 29(4): 115-127.
Olander L.P., Johnston R.J., Tallis H., Kagan J., Maguire L.A., Polasky S., Urban D., Boyd J., Wainger L., Palmer M. 2018. Benefit relevant indicators: ecosystem services measures that link ecological and social outcomes. Ecol. Indic., 85: 1262-1272. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2017.12.001
Pietrzyk-Sokulska E. 2005. Kryteria i kierunki adaptacji terenów po eksploatacji surowców skalnych. Studium dla wybranych obszarów Polski. Studia, Rozprawy, Monografie, 131. Wyd. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków.
Potschin M., Burkhard B. 2015. Glossary for Ecosystem Service mapping and assessment terminology. Deliverable D1.4 EU Horizon 2020 ESMERALDA Project, Grant agreement No. 642007.
Potschin-Young M., Burkhard B., Czúcz B., Santos Martín F. 2018. Glossary for Ecosystem Service mapping and assessment terminology. Deliverable D1.4 EU Horizon 2020 ESMERALDA Project, Grant agreement No. 642007. DOI: https://doi.org/10.3897/oneeco.3.e27110
Priyadarshini P., Abhilash P. 2020. Fostering sustainable land restoration through circular economy governed transitions. Restor. Ecol., 28: 719-723. DOI: https://doi.org/10.1111/rec.13181
PSSE, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach. 2021. Informacja o stanie bezpieczeństwa sanitarnego miasta Mysłowice 2021 r. Katowice.
Quintas-Soriano C., Brandt J., Running K., Baxter C., Gibson D., Narducci J., Castro A. 2018b. Social-ecological systems influence ecosystem service perception: a programme on ecosystem change and society (pecs) analysis. Ecol. Soc., 23(3). DOI: https://doi.org/10.5751/ES-10226-230303
Quintas-Soriano C., García-Llorente M., Castro A.J. 2018a. What has ecosystem service science achieved in spanish drylands? Evidences of need for transdisciplinary science. J. Arid. Environ., 159: 4-10. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2018.01.004
Ruskule A. 2018. The Guidebook on “The Introduction” to the Ecosystem Services Framework and Its Application in Integrated Planning version on 28: 6-14 (https://vivagrass.eu/wp-content/uploads/2018/10/guidebook_ecosystem_services_vivagrass-compressed.pdf; dostęp: 17.03.2022).
Rzętała M. 2008. Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Solon J. 2008. Koncepcja „Ecosystem Services” i jej zastosowania w badaniach ekologiczno-krajobrazowych. [W:] T.J. Chmielewski (red.), Struktura i funkcjonowanie systemów krajobrazowych: meta-analizy, modele, teorie i ich zastosowania. Prob. Ekol. Krajobr., 21: 25-44.
Stachowski P., Kraczkowska K., Oliskiewicz-Krzywicka A., Liberacki D. 2018. Water reservoirs as an element of shaping water resources of post-mining areas. Journal of Ecological Engineering, 19(4): 217-225. DOI: https://doi.org/10.12911/22998993/89658
Stępniewska M., Abramowicz D. 2016. Social perception and the use of ecosystem services on municipal post-mining lands: An example of Szachty in Poznan. Ekonomia i Środowisko, 4(59): 252-262.
Swapan M., Iftekhar M., Li X. 2017. Contextual variations in perceived social values of ecosystem services of urban parks: A comparative study of China and Australia. Cities, 61: 17-26. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cities.2016.11.003
Syrek E. 2019. Zdrowie psychiczne, higiena psychiczna – edukacja dla dobrostanu psychicznego – aktualność koncepcji i poglądów Kazimierza Dąbrowskiego. Pedagogika Społeczna, 3(73): 223-235.
Turkington G., Tinlin R., Clair-Thompson H. 2023. A mixed-method exploration of mental toughness, perceived stress and quality of life in mental health workers. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 30(6): 1152-1169. DOI: https://doi.org/10.1111/jpm.12948
Wydział Ochrony Środowiska Mysłowice, Gatunki rzadkie i chronione występujące na terenie kompleksu stawów Hubertus w Mysłowicach (maszynopis).
Zwierzchowska I., Stępniewska M. 2022. Green Infrastructure and Social Perception of Its Ecosystem Services Within Spatial Structure of the City – Examples from Poznań, Poland. [W:] I. Misiune i in. (red.), Human-Nature Interactions. Springer International Publishing, Cham, s. 221-234. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-031-01980-7_18
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Fagiewicz, Zofia Szewczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.