Abstrakt
The aim of this study is the reconstruction of children’s toys received by them during the Christmas period in the second half of the 19th and at the beginning of the 20th century. In its subject matter, the article refers, on the one hand, to the deliberations about Christmas toys and, on the other hand, it is part of the ever-growing trend of research on children’s toys from the historical and pedagogical perspective. The text is part of the triptych prepared by the authors on the subject of children’s Christmas toys during the period of Partitions of Poland. Selected iconographic sources – press graphics, Christmas postcards and photographs on which children’s toys can be found, comprise the source basis of this part. They are sources important for cognitive reasons, because they show the image of toys of the time, their appearance, shape, size, the way they were made, decorated, etc. They also indicate which toys were particularly popular (fashionable) and liked by children in the analysed period, and show the ways they were used.
Bibliografia
Źródła
Pisane
Arcta M., Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916.
Bartynowski M., Obchód świąt Bożego Narodzenia w Polsce. (Kilka szczegółów z dziedziny prawa kanonicznego i archeologii), Kraków 1887.
Biart L., Pogadanki braci z siostrami, spisane ku zabawie młodych czytelników, przekł J. Chęciński, Warszawa 1875.
Boże Narodzenie, „Kłosy” 1871, nr 338.
Choinka, „Kłosy” 1880, nr 757, s. 6.
E J., Zabawki dziecinne, „Kłosy” 1885, nr 1068.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, Warszawa 1901.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. I, Warszawa 1900.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa 1901.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. III, Warszawa 1902.[Józefa Jaxa-Bąkowska] Szczęsna, Zabawki dla dzieci, „Bluszcz” 1899, nr 50.
Kantor J., Zwyczaje świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy w okolicy Jarosławia, Kraków 1913.
Kronika Tygodniowa, „Tygodnik Ilustrowany” 1883, nr 51.
Lalka. Podarunek młodym panieneczkom z obrazkami. Rozmowy, powiastki, bajeczki dla dzieci, Lwów, ok. 1850.„Myśl Niepodległa” 1910, nr 156.
Na Gwiazdkę, „Kłosy” 1882, nr 912.Objaśnienia rycin, „Światło” 1892, nr 24.
Przerwa-Tetmajer W., Gody i godne święta czyli Okres świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem, Kraków 1898.
Przewodnik o zdrowym pielęgnowaniu dzieci od przyjścia na świat aż do dojrzenia, skreślony przez przyjaciela dzieci (lekarza), Lwów 1869.
Rogożewski R., Jakie zabawki kupować dzieciom, „Dziecko” 1913, nr 9.
Rykaczewski E., Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł, t. II, Berlin – Poznań 1866.
Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, wydawnictwo „Biesiady Literackiej”, t. 1, Warszawa 1888.
Słownik języka polskiego przez M.S.B. Linde, t. VI, U-Z, Warszawa 1814.
Słownik języka polskiego, obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków [...] do podręcznego użytku, cz. 2, P-Ż, Wilno 1861.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1927, z. 44.
Sobolewska A., O zabawach i rozrywkach dziecięcych, „Wychowanie w Domu i Szkole” 1912.
Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Warszawa 1910.
Styczeń. Kolęda, [w:] Powieści moralne dla dzieci. Przez autorkę „Pamiątki po dobrej matce”, Warszawa 1820.
Wernic H., Praktyczny przewodnik wychowania, Warszawa 1891.
Wernic H., Wychowanie dziecka: włącznie do lat 6-ciu, Warszawa 1902.
Wężyk P., Gwiazdor i dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Ikonograficzne„Bozia dała”, „Światło” 1892, nr 24.
Choinka, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 1911.
Eugenia Brzezińska z synem przy choince, Boże Narodzenie 1905 r., Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Gwiazdka (fragment grafiki), „Kłosy” 1871, nr 338.
Gwiazdka, „Biesiada Literacka” 1886, nr 52.
Gwiazdor i dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Kobieta w przebraniu anioła niosąca choinkę i zabawki dla dzieci, pocztówka, początek XX wie-ku, Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
„Nie dla mnie...”, rysunek oryginalny Ksawerego Pillatiego (fragment grafiki), „Tygodnik Ilustrowany” 1883, nr 51.
Poranek Bożego Narodzenia, „Kłosy” 1882, nr 913.
Rodzina przy choince, kartka pocztowa, początek XX wieku, Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Sen dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Senne marzenia dzieci w Wigilię Bożego Narodzenia, rysunek Avrila, „Kłosy” 1882, nr 912.Z podarkami, pocztówka, po 1900 r., Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Opracowania
Bibliografia Historii Wielkopolski za lata 1939-2000 osoby A-Ż, Biblioteka PTPN, http://www.biblioteka.ptpn.poznan.pl/sites/default/files/bibliografiaosoby.pdf (22.02.2018).
Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce, Poznań 2007.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w świetle polskiej nowelistyki pozytywistycznej, Za-bawy i Zabawki, 2008, 1-4.
Kabacińska K., Od grzechotki do... – słów kilka o zabawkach dziecięcych, Studia Edukacyjne, 2010, 11.
Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dziecko chłopskie w czasie sacrum – konteksty edukacyjne (średniowiecze-epoka nowożytna), Studia Edukacyjne, 2013, 28.
Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dynamika przemian od społeczeństwa tradycyjnego do ery nowoczesności, [w:] Rekonstrukcje tożsamości w kulturze natychmiastowości, red. D. Hej-wosz-Gromkowska, Poznań 2014.
Kotłowski J., Złoty wiek pocztówki, Płock 1988.
Kotłowski J., Pocztówki. Kolekcja biblioteki uniwersyteckiej w Toruniu, Toruń 1997.
Nadrowski H., Sacrum czasoprzestrzeni – reinterpretacja – kontrowersje – świat wartości, Toruń 2012.
Nawrot-Borowska M., Zabawy i zabawki dziecięce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku – wybrane problemy z wykorzystaniem grafik z epoki, Biuletyn Historii Wychowania, 2013, 30.
Nawrot-Borowska M., Obrazki z dziejów lalki, [w:] Z badań nad tradycją polskiej pedagogiki, t. 2: Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Danucie Koźmian, red. E. Magiera, J. Król, Szczecin 2016.
Nawrot-Borowska M., Kabacińska-Łuczak K., Co podarować dziecku na Gwiazdkę? Porady pedagogiczne i oferty reklamowe dla kupujących zabawki z II połowy XIX i początku XX wieku(w druku).Quinkenstein M.A. (red.), Grafika prasowa w XIX wieku, Kórnik 2007.
Szyndler B., Tygodnik ilustrowany „Kłosy” (1865-1890), Wrocław 1981.
Wojciechowska B., Od Godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza, Kielce 2000.Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, red. K. Kabacińska-Łuczak, D. Żołądź--Strzelczyk, Poznań 2016.
Żołądź-Strzelczyk D., „A cacek też dużo było”. Zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Kwartalnik Historyczny, 2013, 1.
Żołądź-Strzelczyk D., Rola zabawek w przygotowaniu do pełnienia ról społecznych kobiecych i męskich w epoce nowożytnej, [w:] Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń – dwa światy, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (red.), Dawne zabawy dziecięce, Kielce – Warszawa 2008.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (red.), Dawne i współczesne zabawki dziecięce, Poznań 2010.
Żołądź-Strzelczyk D., Gomułka I., Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dzieje zabawek dziecięcych na ziemiach polskich do początku XX wieku, Wrocław 2016.
Pisane
Arcta M., Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916.
Bartynowski M., Obchód świąt Bożego Narodzenia w Polsce. (Kilka szczegółów z dziedziny prawa kanonicznego i archeologii), Kraków 1887.
Biart L., Pogadanki braci z siostrami, spisane ku zabawie młodych czytelników, przekł J. Chęciński, Warszawa 1875.
Boże Narodzenie, „Kłosy” 1871, nr 338.
Choinka, „Kłosy” 1880, nr 757, s. 6.
E J., Zabawki dziecinne, „Kłosy” 1885, nr 1068.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, Warszawa 1901.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. I, Warszawa 1900.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa 1901.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. III, Warszawa 1902.[Józefa Jaxa-Bąkowska] Szczęsna, Zabawki dla dzieci, „Bluszcz” 1899, nr 50.
Kantor J., Zwyczaje świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy w okolicy Jarosławia, Kraków 1913.
Kronika Tygodniowa, „Tygodnik Ilustrowany” 1883, nr 51.
Lalka. Podarunek młodym panieneczkom z obrazkami. Rozmowy, powiastki, bajeczki dla dzieci, Lwów, ok. 1850.„Myśl Niepodległa” 1910, nr 156.
Na Gwiazdkę, „Kłosy” 1882, nr 912.Objaśnienia rycin, „Światło” 1892, nr 24.
Przerwa-Tetmajer W., Gody i godne święta czyli Okres świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem, Kraków 1898.
Przewodnik o zdrowym pielęgnowaniu dzieci od przyjścia na świat aż do dojrzenia, skreślony przez przyjaciela dzieci (lekarza), Lwów 1869.
Rogożewski R., Jakie zabawki kupować dzieciom, „Dziecko” 1913, nr 9.
Rykaczewski E., Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł, t. II, Berlin – Poznań 1866.
Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, wydawnictwo „Biesiady Literackiej”, t. 1, Warszawa 1888.
Słownik języka polskiego przez M.S.B. Linde, t. VI, U-Z, Warszawa 1814.
Słownik języka polskiego, obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków [...] do podręcznego użytku, cz. 2, P-Ż, Wilno 1861.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1927, z. 44.
Sobolewska A., O zabawach i rozrywkach dziecięcych, „Wychowanie w Domu i Szkole” 1912.
Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Warszawa 1910.
Styczeń. Kolęda, [w:] Powieści moralne dla dzieci. Przez autorkę „Pamiątki po dobrej matce”, Warszawa 1820.
Wernic H., Praktyczny przewodnik wychowania, Warszawa 1891.
Wernic H., Wychowanie dziecka: włącznie do lat 6-ciu, Warszawa 1902.
Wężyk P., Gwiazdor i dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Ikonograficzne„Bozia dała”, „Światło” 1892, nr 24.
Choinka, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 1911.
Eugenia Brzezińska z synem przy choince, Boże Narodzenie 1905 r., Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Gwiazdka (fragment grafiki), „Kłosy” 1871, nr 338.
Gwiazdka, „Biesiada Literacka” 1886, nr 52.
Gwiazdor i dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Kobieta w przebraniu anioła niosąca choinkę i zabawki dla dzieci, pocztówka, początek XX wie-ku, Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
„Nie dla mnie...”, rysunek oryginalny Ksawerego Pillatiego (fragment grafiki), „Tygodnik Ilustrowany” 1883, nr 51.
Poranek Bożego Narodzenia, „Kłosy” 1882, nr 913.
Rodzina przy choince, kartka pocztowa, początek XX wieku, Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Sen dzieci, „Praca. Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany” 1910, nr 52.
Senne marzenia dzieci w Wigilię Bożego Narodzenia, rysunek Avrila, „Kłosy” 1882, nr 912.Z podarkami, pocztówka, po 1900 r., Biblioteka Narodowa, Polona, domena publiczna.
Opracowania
Bibliografia Historii Wielkopolski za lata 1939-2000 osoby A-Ż, Biblioteka PTPN, http://www.biblioteka.ptpn.poznan.pl/sites/default/files/bibliografiaosoby.pdf (22.02.2018).
Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce, Poznań 2007.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w świetle polskiej nowelistyki pozytywistycznej, Za-bawy i Zabawki, 2008, 1-4.
Kabacińska K., Od grzechotki do... – słów kilka o zabawkach dziecięcych, Studia Edukacyjne, 2010, 11.
Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dziecko chłopskie w czasie sacrum – konteksty edukacyjne (średniowiecze-epoka nowożytna), Studia Edukacyjne, 2013, 28.
Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dynamika przemian od społeczeństwa tradycyjnego do ery nowoczesności, [w:] Rekonstrukcje tożsamości w kulturze natychmiastowości, red. D. Hej-wosz-Gromkowska, Poznań 2014.
Kotłowski J., Złoty wiek pocztówki, Płock 1988.
Kotłowski J., Pocztówki. Kolekcja biblioteki uniwersyteckiej w Toruniu, Toruń 1997.
Nadrowski H., Sacrum czasoprzestrzeni – reinterpretacja – kontrowersje – świat wartości, Toruń 2012.
Nawrot-Borowska M., Zabawy i zabawki dziecięce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku – wybrane problemy z wykorzystaniem grafik z epoki, Biuletyn Historii Wychowania, 2013, 30.
Nawrot-Borowska M., Obrazki z dziejów lalki, [w:] Z badań nad tradycją polskiej pedagogiki, t. 2: Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Danucie Koźmian, red. E. Magiera, J. Król, Szczecin 2016.
Nawrot-Borowska M., Kabacińska-Łuczak K., Co podarować dziecku na Gwiazdkę? Porady pedagogiczne i oferty reklamowe dla kupujących zabawki z II połowy XIX i początku XX wieku(w druku).Quinkenstein M.A. (red.), Grafika prasowa w XIX wieku, Kórnik 2007.
Szyndler B., Tygodnik ilustrowany „Kłosy” (1865-1890), Wrocław 1981.
Wojciechowska B., Od Godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza, Kielce 2000.Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, red. K. Kabacińska-Łuczak, D. Żołądź--Strzelczyk, Poznań 2016.
Żołądź-Strzelczyk D., „A cacek też dużo było”. Zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Kwartalnik Historyczny, 2013, 1.
Żołądź-Strzelczyk D., Rola zabawek w przygotowaniu do pełnienia ról społecznych kobiecych i męskich w epoce nowożytnej, [w:] Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń – dwa światy, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (red.), Dawne zabawy dziecięce, Kielce – Warszawa 2008.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (red.), Dawne i współczesne zabawki dziecięce, Poznań 2010.
Żołądź-Strzelczyk D., Gomułka I., Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dzieje zabawek dziecięcych na ziemiach polskich do początku XX wieku, Wrocław 2016.