Abstrakt
The article presents the psychosocial hazards of the work environment resulting from the interaction between the content of work, organization and management of work processes, and its environmental determinants as well as competences and needs of those who provide work. Selected groups of psychosocial hazards were presented resulting, among others, from the task design, workpace and workload, decision latitude and control, culture and organizational function, interpersonal relations in the workplace, the specifics of career progression, and the home-work interface. The context of the proposed considerations is the phenomenon of work-related stress, thus selected work-related stress models were presented. It is quite well established that stress can contribute to the deterioration of the psychosocial, physiological and health functioning of employees. Finally, recommendations for education and counseling were presented, the effect of which could be to counteract the negative effects of psychosocial risks at work.
Bibliografia
Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, Fundacja IPN, Warszawa 1995.
Bakker A.B., Demerouti E., The job demands-resources model: state of the art, Journal of Menagerial Psychology, 2007, 22.
Bańka A., Proaktywność i decyzyjność. Nowe miary adaptacji twórczej do rozmytej rzeczywistości rynku pracy, [w:] Zawód czy kompetencje? Wymagania rynku pracy a wspieranie rozwoju kariery, red. V. Drabik-Podgórna, M. Podgórny, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016.
Bowen P., Rose R., Pilkington A., Perceived stress amongst university academics, American International Journal of Contemporary Research, 2016, 6(1).
Brun E., Milczarek M., Expert forecast on emerging psychosocial risks related to occupational safety and health, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2007.
Catano V., Francis L., Haines T., Kirpalani H., Shannon H., Stringer B., Lozanzki L., Occupational Stress in Canadian Universities: A National Survey, International Journal of Stress Management, 2010, 17.
Chirico F., The forgotten realm of the new and emerging psychosocial risk factors, Journal of Occupational Health, 2017, 59.
Cox T., Griffiths A., The nature and measurement of work-related stress: theory and practice, [w:] Evaluation of Human Work, red. J.R. Wilson, N. Corlett, CRS Press, London 2005.
Cox T., Griffiths A., Leka S., Work organization and work-related stress, [w:] Occupational Hygiene, red. K. Gardiner, J.M. Harrington, Blackwell Publishing, Oxford 2005.
Cox T., Griffiths A., Rial-Gonzalez E., Badania nad stresem związanym z pracą, Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Luksemburg 2006.
Dugiel G., Tustanowska B., Kęcka K., Jasińska M., Przegląd teorii stresu, Acta Scientifica Academiae Ostroviensis, 2012, 1.
Heszen I., Psychologia stresu. Korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
International Labour Organization, Psychosocial Factors at Work: Recognition and Control, International Labour Office, Geneva 1986.
International Labour Organization, Workplace stress: A collective challenge, International Labour Office, Geneva 2016.
Irastorza X., Milczarek M., Cockburn W., Second European Survey on Enterprises on new and emerging risks (ESENER-2). Overwiev report: managing safety and health at work, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016.
Johnson J.V., Control, collectivity and the psychosocial work environment, [w:] Job control and worker health, red. S.L. Sauter, J.J. Hurrell jr., C.L. Cooper, Wiley, Chichester 1989.
Kaczmarska A., Curyło-Sikora P., Problematyka stresu – przegląd koncepcji, Hygeia Public Health, 2016, 51(4).
Karasek R.A., Job demands, job decision latitude, and mental strain: Implications for job redesign, Administrative Science Quarterly, 1979, 24.
Karasek R.A., Theorell T., Healthy Work: Stress, Productivity and the Reconstruction of Working Life, Basic Brooks, New York 1990.
Lazarus R.S., Folkman S., Stress, Appraisal and Coping, Springer-Verlag, New York 1984.
Marek T., Fąfrowicz M., Stres organizacyjny – próba reinterpretacji w kontekście Verońskiego Modelu Stresu, [w:] Fundament fachowych kompetencji. Nauki społeczne w kształceniu managerów, red. J. Chłopecki, Wydawnictwo WSIiZ, Rzeszów 1999.
Mościcka-Teske A., Potocka A., Skala Ryzyka Psychospołecznego. Budowa i zasady stosowania, Komisja Krajowa NSZZ Solidarność, Łódź – Gdańsk, 2014.
Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła – Konsekwencje – Zapobieganie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.
Peavy R.V., Poradnictwo socjodynamiczne. Praktyczne podejście do nadawania znaczeń, Taos Institute, Bielsko Biała 2014.
Piasecka A., Coaching jako metoda wsparcia pracownika, [w:] Poradnictwo – kolejne przybliżenia, red. M. Piorunek, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
Piorunek M., Cykl życia zawodowego człowieka. Konteksty edukacyjno-poradnicze, [w:] Edukacyjne konteksty współczesności – z myślą o przyszłości, red. J. Madalińska-Michalak, N.G. Pikuła, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2018.
Rozwadowska A., Znamy opinie biegłego o pracy w Amazonie: może powodować urazy psychologiczne i fizyczne, „Wyborcza” z 30.01.2018.
Savickas M.L., Life Design: A General Model for Career Intervention in the 21st Century, Journal of Counseling & Development”, 2010, 90(1).
Savickas M.L., Constructing Careers: Actor, Agent and Author, Journal of Employment Counselling, 2011, 48.
Sęk H., Salutogeneza i funkcjonalne właściwości poczucia koherencji, [w:] Zdrowie – stres – zasoby, red. H. Sęk, T. Pasikowski, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001.
Siegrist J., Adverse health effects of high effort-low reward conditions at work, Journal of Occupational Health Psychology, 1996, 1.
Standing G., Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.
Surzykiewicz J., Kulesza M. (red.), Coaching społeczny. W poszukiwaniu efektywnych form wsparcia osób w trudnych sytuacjach życiowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2013.
Terelak J., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001.
Tokarska U., Kształcenie kompetencji biograficznej jako forma profilaktyki problemów egzystencjalnych współczesnego człowieka, [w:] Poradnictwo. Kolejne przybliżenia, red. M. Piorunek, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
Waszkowska M., Potocka A., Wojtaszczyk P., Miejsce pracy na miarę oczekiwań, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2010.
Waszkowska M., Wężyk A., Merecz D., Zarządzanie ryzykiem psychospołecznym w ochronie zdrowia pracujących, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, 19(4).
Werner I., Springer A., Occupational stress among academics: relationships with psychosocial risk and subjective health assessment, [w:] Economic and Social Development: Book of Proceedings, red. M. Bozina Beros, N. Recker, M. Kozina, Varazdin Development and Entrepreneurship Agency, Varazdin, Croatia, Faculty of Management University of Warsaw, Warsaw, Poland, University North, Koprivnica, Croatia 2018.
Widerszal-Bazyl M., Psychospołeczne właściwości pracy jako źródło stresu a zdrowie, Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 2003, 66.
Widerszal-Bazyl M., Pojęcie ryzyka psychospołecznego w pracy, Bezpieczeństwo Pracy, 2009, 6.
Zarządzanie ryzykiem psychospołecznym – ramowe podejście europejskie. Wskazania dla pracodawców i reprezentantów pracowników, CIOP-PIB, Warszawa 2009.