Słowa kluczowe
Polish-Lithuanian Commonwealth
education of girls
music
Jak cytować
Abstrakt
The education and upbringing of youth was one of the main issues considered by the aristocracy of Polish-Lithuanian Commonwealth in the age of the Enlightenment. A significant part of this current was music education (learning to play the instruments, singing and dancing) acknowledged as compulsory for women with reading, writing, learning foreign languages and history altogether. Every well-educated woman aristocrat could elegantly play the instrument and sing. They were gaining that knowledge primarily at home from foreign and domestic teachers. Despite the popularity of such education and constant presence of music during many noble balls, ceremonies and social arrangements, it was unfavorable in the eyes of current educational theoreticians and according to them useless. Yet memoirs offer multiple examples of delight about female musical abilities. Furthermore, music as a fundamental part of education was mentioned by women themselves; the shortcomings were punished. It seems that despite educationalists’ complaints music education of women helped them
entertain noble guests with their musical talents. Woman with such skills, seeking good and affluent husbands, could successfully conquer male hearts.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie, zespół 1505, sygn. 224, Kontrakt między Michałem Weyssenhoffem i nauczycielem muzyki Janem Cybulskim.
Źródła drukowane
Aleksandrowska E., Piramowicz Grzegorz Wincenty, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 26, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1981.
Aleksandrowska E., Sanguszkowa z Duninów Barbara, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 34, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992-1993.
Bernoulli J., Podróż po Polsce 1778, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. I, Warszawa 1963.
Bieliński F., Sposób edukacji w XV listach opisany, które do Komisji Edukacji Narodowej od bezimiennego autora były przesyłane R. P. 1775, [w:] Pisma i projekty pedagogiczne doby Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973.
Błędowska H. z Działyńskich, Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794-1832, oprac. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960.
Coxe W., Podróż po Polsce 1778, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. I, Warszawa 1963.
Czartoryski A., Drugi list Imć Pana Doświadczyńskiego do przyjaciela swego względem edukacyi córek [w:] S. Tync, Komisja Edukacji Narodowej: (pisma Komisji i o Komisji): wybór źródeł, Wrocław 1954.
Feicht H., Nowe spojrzenie na muzykę polską XVIII wieku, „Z dziejów muzyki polskiej”, z. 7, Bydgoszcz 1964.
Fiszerowa W., Dzieje moje własne i osób postronnych, przekł. E. Raczyński, Warszawa 1998.
Forester J., Dziennik podróży po Polsce, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. II, Warszawa 1963.
„Gazeta Warszawska”, 1786, nr 27, dodatek.
„Gazeta Warszawska”, 1787, nr 48, dodatek.
„Gazeta Warszawska”, 1797, nr 56, dodatek.
Heyking K.H., Wspomnienia z ostatnich lat Polski i Kurlandii (1752-1796), [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. I, Warszawa 1963.
Jachimecki Z., Elsner Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków 1948.
Konopczyński W., D’Aloy Jan Baptysta, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935.
Konopczyński W., Branicka Izabela, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków 1936.
Kufer Kasyldy, czyli wspomnienia z lat dziewczęcych, Wyboru z pamiętników XVIII-XIX w. dokonały D. Stępniewska, B. Walczyna, Warszawa 1974.
Lehndorff E.A., Dzienniki, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. II, Warszawa 1963.
Libiszowska Z., Nowak-Romanowicz A., Ogiński Michał, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978.
Michalski J., Konarski Hieronim, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967-1968.
Piramowicz G., Powinności nauczyciela mianowicie zaś w szkołach parafjalnych i sposoby ich dopełnienia, oprac. W. Osterloff, Łódź 1919.
Prokopowicz A.M., Sposób nowy, najłatwiejszy, pisania i czytania razem dla panienek, z przypisami dla nauczycielek, Kraków 1790.
Platerowa K. z Sosnowskich, Moja podróż do Włoch. Dziennik z lat 1785-1786, wstęp i oprac. M.E. Kowalczyk, przekł. z franc. A. Pikor-Półtorak, Łomianki 2013.
Perzanowska H., Mniszech Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976.
Rousseau J.J., Emil czyli o wychowaniu, wstęp i oprac. J. Legowicz, t. I, Wrocław 1955.
Ryszkiewicz A., Radziwiłłowa z Przeździeckich Helena, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987.
Schulz F., Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. II, Warszawa 1963.
Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przypisane w Warszawie roku 1783, wstęp J. Lubczyński, Lwów 1930.
Vautrin H., Obserwator w Polsce, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. I, Warszawa 1963.
Waniczkówna H., Czartoryski Adam Kazimierz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Kraków
Wereszycka H., Mniszchowa z Zamoyskich 1. v. Potocka Urszula, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976.
Wolff A., Budka W., Bieliński Franciszek, [w:] Polski Słownik Biograficzny , t. 2, Kraków 1936.
„Zbiór Wiadomości Tygodniowych”, 1784, nr 10.
Literatura
Bełza I., Maria Szymanowska, Kraków 1987.
Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI-XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998.
Dębicki L., Puławy (1762-1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego na podstawie archiwum ks. Czartoryskich w Krakowie, t. 4, Lwów 1888.
Hławiczka K., Z dziejów poloneza, „Z dziejów muzyki polskiej”, z. 7, Bydgoszcz 1964.
Jakuboszczak A., Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
Kamiński W., Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich, Kraków 1971.
Kowalczyk M.E., Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki 2019.
Libera Z., Problemy polskiego Oświecenia. Kultura i styl, Warszawa 1969.
Mitera-Dobrowolska M., Zainteresowanie Komisji Edukacji Narodowej sprawą wychowania dziewcząt, [w:] Ł. Kurdybacha, M. Mitera-Dobrowolska, Komisja Edukacji Narodowej, Warszawa 1973.
Mrozowska K., Rozwój koncepcji pedagogicznych w XVIII w., [w:] Pisma i projekty pedagogiczne doby Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973.
Prosnak J., Polihymnia ucząca: wychowanie muzyczne w Polsce od średniowiecza do dni dzisiejszych, Warszawa 1976.
Przychodzińska M., Wychowanie muzyczne – idee, treści, kierunki rozwoju, Warszawa 1989.
Stetkiewiczówna W., System wychowania kobiet według KEN, Przegląd Pedagogiczny, 1924, z. IV.
Sachs C., Historia instrumentów muzycznych, przekł. S. Olędzki, Kraków 1989.
Stasiewicz K., Kobiece przyjemności w XVIII wieku, [w:] Przyjemność w kulturze epoki rozumu, red. T. Kostkiewiczowa, Warszawa 2011.
Walter-Mazur M., Panny z okładek. Zakonnice aktywne muzycznie w klasztorach benedyktynek w XVIII wieku, Śląski Kwartalnik Naukowy, 2013, 3(33).
Wasylewski S., Portrety pań wytwornych, Warszawa 2011.
Wolińska E., Rola zajęć umuzykalniających w rozwoju dziecka, Konteksty Pedagogiczne, 2017, 1(8).
Zieliński M.G., Rola cudzoziemek w procesie edukacji młodzieży w okresie stanisławowskim (1764-1795), [w:] Rola i miejsce kobiet w edukacja i kulturze polskiej, t. 1, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 1998.
Żołądź-Strzelczyk D., „Jako rządzić mają rodzice córki swe”. Poglądy na wychowanie kobiet w XVI-XVIII w., [w:] Rola i miejsce kobiet w edukacja i kulturze polskiej, t. 1, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 1998.
Żołądź-Strzelczyk D., Antoniego Maksymiliana Prokopowicza sposób nowy najłatwiejszy pisania i czytania razem dla panienek z przypisami dla nauczycielek – pierwszy polski podręcznik edukacji elementarnej dla dziewcząt, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 2014, 62, 4.