Słowa kluczowe
documentary film
a medium of prosthetic memory
Action T4
patient of psychiatric residence
Jak cytować
Abstrakt
Prosthetic memory refers to memories acquired because of the personal experience of receiving audiovisual and multisensory products of mass culture (Skalska, 2014, p. 343). The article attempts to answer the question of whether a documentary narrating a silenced event with no full representation, can function as a medium of prosthetic memory? I attempt to indicate how the film structure of Action T4, A Doctor Under Nazism (dir. Catherine Bernstein, 2014) can generate the experience of events getting blurred in communicative memory and not yet fixed in cultural memory. Is the bricolage structure of the film narrative, engaging the viewer’s attention and emotions, capable of bringing back from oblivion those who had to die because they were deemed unworthy of life, i.e. psychiatric hospital patients and persons with disabilities? Can a documentary film, by evoking facts affected by amnesia and pushed out of memory, manage to turn the traces of the absence of the victims of Action T4 into a m e m o r y that, at least for a moment, will restore their indispensable human dignity?
Bibliografia
Aly, G. (2015). Obciążeni. „Eutanazja” w nazistowskich Niemczech (przekł. W. Grotowicz). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Assmann, A. (2009). 1998 – Między historią a pamięcią (przekł. M. Saryusz-Wolska). W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (ss. 143-173). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas
Bachtin, M.M. (1970). Problemy poetyki Dostojewskiego (przekł. N. Modzelewska). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Bachtin, M.M. (1986). Estetyka twórczości słownej (przekł. D. Ulicka). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Bernard, S.C. (2011). Film dokumentalny, kreatywne opowiadanie (przekł. M. Bukojemski).Warszawa: Wydawnictwo Wojciech Marzec
Błażejowska, K. (2023). Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Bordwell, D., Thompson, K. (2011). Film Art. Sztuka Filmowa. Wprowadzenie (przekł. B. Rosińska). Warszawa: Wydawnictwo Wojciech Marzec
Bonek, T. (2023). Ludzie na mydło. Mit, w który uwierzyliśmy. Kraków: Wydawnictwo Znak Horyzont
Budzyńska, N. (2019). Dzieci nie płakały. Historia mojego wuja Alfreda Trzebinskiego lekarza SS. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Cazenave, J. (2023). An Ethics of Radical Visibility. W: W.C. Donahue, M.B. Helfer (red.), Nexus: Essays in German Jewish Studies, tom 6 (ss. 27-30). Boydell & Brewer DOI: https://doi.org/10.1515/9781800108691-006
Conroy, M. (2021). Nazistowska eugenika. Prekursorzy zastosowanie, następstwa (przekł. V. Dobosz). Katowice: Post Factum, Wydawnictwo Sonia Draga
Erll, A. (2018). Kultura pamięci. Wprowadzenie (przekł. A. Teperek). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323534174
Falkowski, A., Maruszewski, T., Nęcka, E. (2016). Procesy poznawcze. W: D. Doliński, J. Strelau (red.). Psychologia akademicka. Podręcznik, tom 1 (ss. 339-510). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Friedberg, A. (2012). Wirtualne okna (przekł. Ł. Knap). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (red.). Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 588-596). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Garland-Thomson, R. (2020). Gapienie się, czyli o tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym, (przekł. K. Ojrzyńska). Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Teatr 21
Heller, A., Fehér, F. (2011). Czy możliwa jest poezja po Holokauście? (przekł. A.A.) W: T. Majewski, A. Zeidler-Janiszewska (red.). Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętniania, (ss. 475-482). Łódź: Wydawnictwo Officyna
Hojan, A., Munro, C. (2012). Techniki zagłady w nazistowskich akcjach eutanazyjnych na terenie Kraju Warty (1939-1940). W: T. Nasierowski, G. Herczyńska, D.M. Myszka (red.). Zagłada chorych psychicznie. Pamięć i historia (ss. 91-117). Warszawa: Eneteia
Jazdon, M. (2009). Kino dokumentalne Kazimierza Karabasza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
Kawecki, I. (2006). „Bricolage” w metodologii jakościowych badań edukacyjnych. W: K. Rędziński (red.), Człowiek – Edukacja – Kultura (ss. 53-62). Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza
Klejsa, K. (2014). Film. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), współpraca: J. Kalicka, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 132-135). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Kmieć, T. (2007). Encefalopatia z odkładaniem żelaza w mózgu (NBIA, choroba Hallervordena-Spatza). Opieka Paliatywna nad Dziećmi, XV, 121-124
Kwiatkowska, P. (2011). Kino i rzeczywistość (kilka uwag o zwątpieniu i afirmacji). Kwartalnik Filmowy, 75-76, 50-62
Landsberg, A. (2012). Pamięć protetyczna (przekł. M. Szewczyk). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (red.). Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 690-698). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Landsberg, A. (2018). Ameryka, Holokaust i masowa kultura pamięci. W stronę radykalnej polityki empatii (przekł. P. Dobrosielski). W: P. Majewski, M. Napiórkowski (red.), Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 156-163). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323533627.pp.165-172
Laub, D. (2007). Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie (tłum. T. Łysak). Teksty Drugie (5), ss.118-130.
Maruszewski, T. (2011). Psychologia poznania. Umysł i świat. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Morrison, T. (2023). Umarli 11 września (przekł. K. Gucio). W: T. Morrison (red.), Samoszacunek (ss. 13-14). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie
Ojrzyńska, K. (2017). O leczeniu społecznej amnezji: Akcja T4 w kulturze współczesnej. W: E. Godlewska-Byliniak, J. Lipko-Konieczna (wybór i opracowanie), Odzyskiwanie obecności, niepełnosprawność w teatrze i performansie (ss. 284-299). Warszawa: Fundacja Teatr 21
Ostaszewski, J. (2018). Historia narracji filmowej. Kraków: Universitas
Peña, M.M. (2017). Lekarze Hitlera, zbrodnicza medycyna (przekł. J. Kowalczyk). Warszawa: Wydawnictwo RM
Pernick, M. (1996). The Black Stork: Eugenics and the Death of “Defective” Babies in American Medicine and Motion Pictures Since 1915. New York: Oxford University Press DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195077315.001.0001
Saryusz-Wolska, M. (2009). Wprowadzenie. W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (ss. 7-38). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS
Saryusz-Wolska, M. (2014). Pamięć komunikacyjna. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba, (red.), współpraca: J. Kalicka, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 335-337). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Saryusz-Wolska, M. (2014). Pamięć kulturowa. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba(red.), współpraca: J. Kalicka, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 337-338). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Sheffer, E. (2018). Dzieci Aspergera. Medycyna na usługach III Rzeszy (przekł. S. Kedzierski), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie
Skalska, T. (2014) Pamięć protetyczna. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), współpraca: Joanna Kalicka, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 343-346). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Snyder, S.L., Mitchell, D.T. (2006). Cultural Location of Disability. Chicago and London: The University of Chicago Press
Staniewska, A. (2017). Miejsca upamiętnienia akcji T4 jako przykład współczesnej interwencji w historycznych założeniach parkowych szpitali psychiatrycznych przełomu XIX i XX wieku. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN oddział w Krakowie, XLV, 217-232
T4, un médecin sous le nazisme [Akcja T4, lekarze w służbie nazizmu, reż. Catherine Bernstein, 2014]. Film dokumentalny, France, 52 min., Zadig Production / Les films de l’Aqueduc, 2014/2016 premiera, przy wsparciu Fondation pour la Mémoire de la Shoah
Tiupa, W.I. (2021). Wprowadzenie do narratologii porównawczej, przewodnik do samodzielnej pracy naukowej (przekł. A. Ścibor). Kraków: Wydawnictwo Petrus
Weindling, P., Hohendorf, G., Hüntelmann, A.C., Kindel, J., Kinzelbach, A., Loewenau, A., Neuner, S., Palacz, M.A., Zingler, M., Czech, H. (2023). The problematic legacy of victim specimens from the Nazi era: Identifying the persons behind the specimens at the Max Planck Institutes for Brain Research and of Psychiatry. Journal of the History of the Neurosciences, 32, 2, 218-239 DOI: https://doi.org/10.1080/0964704X.2021.1959185
Welzer, H. (2009). Materiał, z którego zbudowane są biografie (przekł. M. Saryusz-Wolska). W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (ss. 39-57). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS
Zalewska, A. (2014). Dryfująca luka. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), współpraca: J. Kalicka, Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 101-102). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar Zaremba Bielawski, M. (2014). Higieniści, z dziejów eugeniki (przekł. W. Chudoba). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Przerwane milczenie. Zagłada osób chorych psychicznie w czasie II wojny światowej – strona Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego http://www.przerwane-milczenie.pl [2024.01.04]
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Katarzyna Pawelczak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.