Abstract
The article deals with the issue of the value of upbringing in the Lutheran family as shown in the Old Polish literature of the 16th and 17th centuries. The first of the two parts discusses the formation of Lutheran educational thought in the context of the development of modern culture, reforms of Martin Luther and the work of Philip Melanchthon. The second part demonstrates the reception of these views in Polish pedagogical texts. In these texts, several features specific to the Protestant perspective can be distinguished. First of all, it is a strongly emphasized fear of God, a significant role of the father in the upbringing of not only children but also the whole family together with the retinue (following the example of the Roman tradition), and a rather poorly emphasized woman’s role in the family (only in the context of her maternal function in the period of necessary care for children). Particular importance was attached to the family itself as an institution established by God, to parenthood and the need to carefully educate offspring, to the personal involvement and efforts of both parents to educate their children.
References
Axer J., Kultura polska z punktu widzenia mechanizmów recepcji tradycji antycznej. Prolegomena do syntezy, [w:] Humanistyczne modele kultury nowożytnej wobec dziedzictwa starożytnego, red. M. Prejs, Warszawa 2010.
Bartel O., Filip Melanchton w Polsce, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 1961, 6.
Barycz H., Andrzej Maksymilian Fredro wobec zagadnień wychowawczych, Archiwum do Dziejów Oświaty i Wychowania, 1948, 6.
Budzyński J., Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejów klasycznej edukacji w gimnazjach XVI-XVIII wieku (na przykładzie Śląska), Częstochowa 2003.
Czapliński W., Długosz J., Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1982.
Danysz A., Erazm Gliczner jako pedagog. Studyum nad pierwszą pedagogiką polską, Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, 1911, 38.
Delumeau J., Cywilizacja Odrodzenia, Warszawa 1987.
Delumeau J., Roche D., Historia ojców i ojcostwa, przekł. J. Radożycki, M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 1995.
Gliczner Skrzetuski E., Książki o wychowaniu dzieci barzo dobre, pożyteczne i potrzebne, z których rodzicy ku wychowaniu dzieci swych naukę dołożną wyczerpnąć mogą, red. W. Wisłocki, Kraków 1876.
Grzywacz M., Reformacja wittenberska i szlaki jej transferu. U źródeł obecności luteranizmu w Rzeczypospolitej XVI w., [w:] Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej, red. K. Meller, Warszawa 2017.
Kacprzak M.M., O wolności chrześcijańskiej i niewolnej woli. Luterańska antropologia i aksjologia wobec renesansowych pytań o godność człowieka, [w:] Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej, red. K. Meller, Warszawa 2017.
Kaczorowski W., Wychowanie Janusza Radziwiłła w świetle instrukcji rodzicielskiej, Sprawozdania. Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział I Nauk Historyczno-Społecznych, 1984, 19.
Kiereś B., Personalistyczny wymiar wspólnotowego życia w rodzinie. Kontekst cywilizacyjny, Paedagogia Christiana, 2015, 36, 2.
King M.L., Kobieta, [w:] Człowiek renesansu, red. E. Garin, przekł. A. Osmólska-Mętrak,Warszawa 2001.
Krawczyk A., Rola rodziny, religii i społeczeństwa w wychowaniu człowieka według Erazma Glicznera, [w:] Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, red. K. Jakubiak, T. Maliszewski, Kraków 2010.
Kułaczkowski J., Wskazania wychowawcze dla ojców w świetle Ef 6, 4, Paedagogia Christiana, 2008, 22, 2.
Kwiatkowski M., Pisma: edycje królewieckie 1564-1577, red. M. Pawlak, Bydgoszcz 1997.
Kwiatkowski M., Marcina Kwiatkowskiego Książeczki rozkoszne o poczciwem wychowaniu dziatek 1564 i Wszystkiej Lifflanckiej Ziemi opisanie 1567, red. Z. Celichowski, Kraków 1889.
Luther M., Do burmistrzów i rajców wszystkich miast w Niemczech, iż powinni zakładać i utrzymywać szkoły chrześcijańskie, [w:] Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I: Od wychowania pierwotnego do końca XVIII stulecia, wydanie drugie zmienione, wyb. i oprac. S. Wołoszyn, Kielce 1995.
Luther M., Pisma etyczne, red. M. Hintz, Bielsko-Biała 2009.
Luther M., Wantuła A., Luter, Mały Katechizm, Duży Katechizm, Bielsko-Biała 2000.
Mazurkiewicz K., Początki Akademji Lubrańskiego w Poznaniu (1519 - 1535). Przyczynek do dziejów rozwoju nauk humanistycznych w Polsce, Poznań 1921.
Meller K., Luterańskie novum w kulturze polskiej XVI w., [w:] Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej, red. K. Meller, Warszawa 2017.
Milerski B., O pedagogicznych poglądach Marcina Lutra, Myśl Protestancka, 1998, 1.
Milerski B., Pedagogiczne dziedzictwo protestantyzmu, Gdański Rocznik Ewangelicki, 2012, 6.
[Murzynowski S.], Jana Seklucyana Oeconomia albo gospodarstwo: 1546, red. Z. Celichowski, Kraków 1890.
Nowicki M., Vir orator czy vir probus, czyli problem recepcji antycznych wartości wychowawczych w programie wychowawczym Akademii Lubrańskiego, [w:] Ku źródłom wartości, red. P. Orlik, Poznań 2008.
Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI–XVII w.), oprac. i wstępem opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017.
Podzielny J., Cele związku małżeńskiego według Marcina Lutra, Roczniki Teologii Ekumenicznej, 2010, 57, 2.
Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), oprac. i wstępem opatrzyły M.E. Kowalczyk, D. Żołądź-Strzelczyk, Wrocław 2017.
Ratajczak K., Vergerio Piotr Paweł Starszy, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. VII V-Ż, red. T. Pilch, Warszawa 2008.
Sakowicz E., Wychowanie młodego pokolenia w religii biblijnego Izraela, Paedagogia Christiana, 2011, 27, 1.
Sokołowski W., Studia i peregrynacje Janusza i Krzysztofa Radziwiłłów w latach 1595-1603 (Model edukacji syna magnackiego na przełomie XVI i XVII wieku), Rozprawy z Dziejów Oświaty, 1992, 35.
Swoboda A., Ojcostwo Boże i ojcostwo ludzkie w ujęciu św. Augustyna, Vox Patrum, 2015, 63, 35.
Śledzianowski J., Autorytet rodzicielski w Rodzinie Nazaretańskiej i dzisiaj, Paedagogia Christiana, 2011, 27.
Turek W., Godność ciała ludzkiego według Tertuliana. Analiza komentarzy do tekstów Rdz 1, 26-27; 2, 8; 1Kor 3, 16, Vox Patrum, 2015, 63, 35.
Vorbek-Lettow M., Skarbnica pamięci: pamiętnik lekarza króla Władysława IV, Wrocław – Warszawa 2006.
Warmiński I., Andrzej Samuel i Jan Seklucjan, Poznań 1906.