Abstract
The main aim of the text is to (re)construct competence education in the context of three orientations: technical, humanistic and critical. Competences are discussed as practical and epistemological categories. It is a complex term, which carries the risk of simplification of meaning and structure. In the instrumental (technical) perspective, competences are reduced to skills and education to behavioural teaching. Due to reconstruction of competences in the context of humanistic orientation, concentration on a person and the process of “becoming” shifted the focus from “effects” of educational influence to the process of development and learning itself. Following this approach, education is not necessarily a process of acquiring competences, but rather a process of their exploration, creation and extension. Individuals will not be able to develop competences if they do not participate in the process of learning. The source of third, critical orientation, lies in progressivism, cognitive psychology, critical thought, and functional epistemology. Reconstruction is based, among others, on thoughts of Jurgen Habermas, Lawrence Kohlberg and Maria Czerepaniak–Walczak. In this orientation, competences have to be understood in a dynamic way. They are rather an open, cognitive structure which is subjected to constant reorganisation than a set of skills, knowledge or attitudes. The development of competences can be identified with progress to higher levels of development, enabling broadening of both cognitive and individual competences. The author intends to advocate for critical and emancipatory dimensions of competence-based learning as a way to overcome discrepancies between either only practical or theoretical education. The text yields arguments for education which increases reflectivity, strengthens personal identity as the core of competence.
References
Bauman Z., Ponowoczesne wzory osobowe, Studia Socjologiczne, 1993, 2.
Botkin J.W., Elmandjra M., Malitza M., Uczyć się – bez granic. „Jak zewrzeć lukę ludzką?” Raport Klubu Rzymskiego, PWN, Warszawa 1982.
Carr D., Questions of competence, British Journal of Educational Studies, 1995, 41(3).
Chomsky N., Aspects of the theory of syntax, MIT Press, Cambridge 1965.
Czerepaniak-Walczak M., Pedagogika emancypacyjna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
Dąbrowski K., Dezintegracja pozytywna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.
Delors J., Edukacja: jest w niej ukryty skarb, Wydawnictwo UNESCO, Warszawa 1998.
Dewey J., Demokracja i wychowanie, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
Dewey J., Jak myślimy, PWN, Warszawa 1988.
Dudzikowa M., Mit o szkole jako miejscu „wszechstronnego rozwoju” ucznia, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2004.
Evert G., Habermas i edukacja, [w:] Nieobecne dyskursy, cz. III, red. Z. Kwieciński, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1993.
Freire P., Pedagogy of freedom. Ethics, Democracy, and Civic Courage, Rowan and Littlefield Publication, Lanham 2001.
Gałdowa A. (red.), ToŜsamość człowieka, Wydawnictwo UJ, Kraków 2000.
Garz D., Lawrence Kohlberg – Introduction, Barbara Budrich Publishers, Leverkusen 2009.
Giroux H.A., Modernism, Postmodernism, and Feminism. Rethinking the Boundaries of Educational Discourse, College Literature, 1990, 17(2/3).
Gołębniak D., Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność, Wydawnictwo Edytor, Toruń-Poznań 1998.
Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego. Racjonalność działania a racjonalność społeczna, t. 1, przekł. A.M. Kaniowski, PWN, Warszawa 1999.
Habermas J., Teoria i praktyka: wybór pism, przekł. M. Łukasiewicz, Z. Krasnodębski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983.
Hessen S., Podstawy pedagogiki, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 1997.
Illeris Z., Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo Naukowe DSW, Wrocław 2006.
Kohlberg L., Mayer R., Rozwój jako cel wychowania, [w:] Alternatywy myślenia o/w edukacji, red. Z. Kwieciński, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2000.
Kohlberg L., Hersh R., Moral development – a review of theory, Theory into Practice, 1977, 16(2).
Kossowska M., Sołtysińska I., Szkolenia pracowników a rozwój organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.
Kozielecki J., Człowiek wielowymiarowy, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 1996.
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 1980.
Kwaśnica R., Wprowadzenie do myślenia. O wspomaganiu nauczyciela w rozwoju, Studia Pedagogiczne, 1995, 61.
Kwiatkowska H., Orientacje w kształceniu nauczycieli, WSiP, Warszawa 1988.
Kwiatkowska H., Pedeutologia, WAiP Warszawa 2008.
Madalińska-Michalak J.M., Góralska R., Kompetencje emocjonalne nauczyciela, Wydawnictwo Wolters Kluwer Business ABC, Warszawa 2012.
Maslow A., Motywacja i osobowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Melosik Z., Uniwersytet i społeczeństwo. Dyskurs wolności, wiedzy i władzy, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009.
MoŜdŜeń S.I., Historia wychowania, t. 1, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Sandomierz 2006.
Obuchowski K., Mikroświat i makroświat człowieka, Przegląd Humanistyczny, 1988, 4-5.
Pachociński R., Oświata XXI w. Kierunki przeobraŜeń, IBE, Warszawa 1999.
Pascal B., Myśli, przekł. T. Boy-śeleński, Wydawnictwo Zielona Sowa, Warszawa 2003.
Schon D.A., The reflective practitioner, Routledge, London 1987.
Staniszkis J., Ontologia realnego socjalizmu (pierwsze przybliŜenie), Krytyka, 1987, 26.
Szkudlarek T., Pedagogika krytyczna, [w:] Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki,
red. T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2000.
Thorne B., Rogers C., Twórcy psychoterapii, przekł. E. Wojtych, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
Tomaszewski T., Podstawowe formy organizacji i regulacji zachowania, [w:] Psychologia, red. T. Tomaszewski, PWN, Warszawa 1978.
White R., Motivation reconsidered – the concept of competence, Psychological Review, 1959, 66(5).
Witkowski L., Interesy konstytuujące poznanie, [w:] Kierunki filozofii współczesnej, t. II, red. J. Pawlak, Wydawnictwo UMK, Toruń 1995.
Witkowski L., Rozwój i toŜsamość w cyklu Ŝycia. Studium koncepcji E.H. Eriksona, Wydawnictwo J. Witkowicz, Toruń 2000.
Witkowski L., ToŜsamość i zmiana. Epistemologia i rozwojowe profile w edukacji, Wydawnictwo Naukowe DSW, Wrocław 2010.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe Ŝycie, źródło: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:394:0010:0018:pl:PDF [dostęp,11.XII. 2011].