Abstrakt
The present text is the second part of the author’s description of iconographic sources for studying the history of a child and childhood in the second half of 19th and the beginning of 20th century. In the former, the types of sources addressed to children were discussed, in which the researcher will find “pictures from the children’s world”. It showed examples of iconographic materials presenting children in various everyday and festal situations, published in the richly illustrated children’s press, fairy tales, stories, collections of literary pictures, poems, fettered speeches, illustrated primers and visual boards for the science of things. The subject of these findings is the child and childhood shown in iconographic materials in the second half of 19th and the beginning of 20th century. During this period, as a result of the ongoing civilizational, technological and cultural changes, a significant increase in the types and number of publications illustrated with graphics, and later also with photographs can be observed. The press is being developed, including the illustrated, women’s, family, socio-literary, everyday press, both on a general and regional scale. Also, numerous calendars are being published, including their illustrated versions. Daguerreotype is becoming popular while correspondence with the use of postcards is popularized. All these sources will be used as the source basis for the text, for the purpose of characterizing the iconographic materials depicting the children’s world. When analyzing the iconographic material in terms of history and pedagogy, the researcher of the history of childhood can find many interesting aspects. He or she can observe scenes from children’s lives, including family life, education (home and school education), relationships with adults and peers, undertaken pursuits, everyday activities, behaviors, ways of spending time, fun and pastimes. On their basis, the researcher can describe children’s appearance, dress, hairdo, toys, interiors, the surroundings in which they stayed and the equipment they used, which make up the material aspects of the children’s world. The particular types of iconographic sources will be presented below, where the researcher can find the scenes of childhood. In addition to discussing their specificity, the provided examples will illustrate the everyday life present in a given type of iconographic material.
Bibliografia
Źródła
„Kurier Warszawski” 1909, nr 350.
Halina Zaorska w ogrodzie z dzieckiem doktora Maciarskiego i nianią, fotografia plenerowa, 1904 r., w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Józefa Ungra kalendarz warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1861, Warszawa.
Kalendarz „Echa” na rok zwyczajny 1879, Warszawa.
Karolina i Antoni Lanckorońscy w wieku dziecięcym, 1899 r., Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, domena publiczna.
Kostium dla dziewczynki, „Mody Paryskie” 1899, nr 18.
P., Z życia dworu wiejskiego. Wieczór literacki, „Kłosy. Pismo ilustrowane tygodniowe” 1875, nr 534.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, przed 1918; w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, po 1900; w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, przed 1909, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem imienin, druk barwny, po 1900, w: Biblioteka Narodowa, POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem imienin, odbitka na papierze srebrowożelatynowym, 1900; w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem imienin, odbitka na papierze srebrowożelatynowym, przed 1914, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem Nowego Roku, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, po 1900, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem Nowego Roku, 1907, w: Biblioteka Narodowa, POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – z powinszowaniem Nowego Roku, odbitka na papierze żelatynowo-bromosrebrowym, przed 1919, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołego Alleluja, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, po 1900; w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołego Alleluja, odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym, przed 1912, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Pocztówka okolicznościowa – Wesołego Alleluja, reprodukcja, pieczątka na awersie, przed 1910, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Portret niezidentyfikowanej dziewczynki, 1876 r., Warszawa, Jan Mieczkowski, odbitka na papierze aluminiowym, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Portret niezidentyfikowanych dziewczynek, 1870 r., Warszawa, atelier W. Twardzickiego, fotografia gabinetowa, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Portret niezidentyfikowanych dziewczynek, Kraków, 1894 r., fotografia gabinetowa, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Portret rodzeństwa Ludwiki, Marii, Stanisława i Kazimierza Plater-Zyberk, 1881-1882, fotografia gabinetowa, odbitka na papierze aluminiowym, Zakład Fotograficzny Conrad Warszawa, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Portret rodzinny Zahorskich w ogrodzie przed domem w Birsztatnach (Litwa, okręg kowieński), 1898, fotografia plenerowa, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Reklama mączki mlecznej, w: „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 28.
Reklama odżywki dla niemowląt i małych dzieci, w: „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 27.
Reklama sprzętów i zabawek dziecięcych, w: „Kurier Warszawski” 1909, nr 350.
Reklama zabawek naukowych, w: „Kurier Warszawski” 1909, nr 350.
Stanisława Woyniewiczowa z synem Witoldem na kucyku, 1897, fotografia plenerowa, w: Biblioteka Narodowa POLONA, domena publiczna.
Ubranie dla dziewczynki i chłopczyka, w: „Bazar. Tygodnik mód i robót ręcznych” 1965, nr 2. Wzory ubiorów dziecięcych, „Salon Paryski” 1879, nr 1.
Wicie wianków na Boże Ciało, „Kłosy. Pismo ilustrowane tygodniowe” 1878, nr 677.
Z życia dworu wiejskiego. Młody myśliwy, „Kłosy. Pismo ilustrowane tygodniowe” 1872, nr 372.
Z życia dworu wiejskiego. Orkiestra domowa, „Kłosy. Pismo ilustrowane tygodniowe” 1874, nr 466.
Z życia dworu wiejskiego. Wieczór literacki, „Kłosy. Pismo ilustrowane tygodniowe” 1875, nr 534.
Opracowania
Androlii w sztuce i życiu społecznym, przez H. Piątkowskiego i H. Dobrzyńskiego, Warszawa 1904.
Aries P., Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, przekł. M. Ochab, Gdańsk 1995.
Bijak M., Garlicka A., Fotografia chłopów polskich, Warszawa 1993.
Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918, Warszawa 2009.
Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.
Ciepłowski S., Varsaviana w kalendarzach warszawskich 1738-1939, Almanach Muzealny, 1997, 1.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
Doświadczanie dzieciństwa i młodości w Polsce (1918-1989), red. A. Kołakowski, Toruń 2015.
Dziecko i dzieciństwo, red. T. Kalniuk, U. Wróblewska, Litteraria Copernicana, 2017, 3(23).
Dziecko i dzieciństwo. Wybrane konteksty badań, red. M. Nawrot-Borowska, D. Zając, Bydgoszcz 2017.
Dziecko w historii – wątek korczakowski, red. E. Kryńska, A. Suplicka, U. Wróblewska, Białystok 2013.
Dziecko w historii – w kręgu kultury chrześcijańskiej, red. E. Kryńska, A. Suplicka, U. Wróblewska, Białystok 2017.
Dziecko w Polsce w XX wieku, red. M. Nawrot-Borowska, A. Ossowska-Zwierzchowska, Przegląd Pedagogiczny, 2012, 1.
Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Starożytność i średniowiecze, red. J. Jundziłł, D. Żołądź-Strzelczyk, Bydgoszcz 2002.
Encyklopedia wiedzy o książce, Wrocław 1971.
Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976.
Franke J., Polska prasa kobieca w latach 1820-1918: w kręgu ofiary i poświęcenia, Warszawa 1999.
Grzesik R., Literackie wzorce ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, Studia Źródłoznawcze. Commentationes, 1997, 36.
Gorczyńska M., Popularyzacja wiedzy w polskich kalendarzach okresu Oświecenia (1737-1821), Lublin 1999
Grafika prasowa w XIX wieku, red. M. A. Quinkenstein, Kórnik 2007.
Janiak-Jasińska A., Aby wpadło w oko… O reklamie handlowej w Królestwie Polskim w początkach XX wieku, Warszawa 1998.
Jarowiecki J., Studia nad prasą polską XIX i XX wieku, Kraków 1997.
Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dziecięce zabawki świąteczne w świetle wybranych źródeł ikonograficznych 2. połowy XIX i początku XX wieku, Studia Edukacyjne, 2017, 46.
Kehily M.J., Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, przekł. M. Kościelniak, Kraków 2008.
Kempf W., Historia fotografii. Od Daugerre do Gusky’ego, Kraków 2014.
Kicowska A., Prasa jako źródło w badaniach historyczno-edukacyjnych (wybrane problemy), [w:] Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych, red. T. Jałmużna, I. Michalska, G. Michalski, Kraków 2004.
Kotłowski J., Dawne pocztówki. Historia – ikonografia – kolekcjonerstwo, Warszawa 1998.
Kotłowski J., Pocztówki. Kolekcja biblioteki uniwersyteckiej w Toruniu, Toruń 1997.
Kotłowski J., Złoty wiek pocztówki, Płock 1988.
Lewartowska Z., Prasa kobieca i rodzinna, Zeszyty Prasoznawcze, 1975, 4.
Lutyńska K., Ideologia czasopism rodzinnych Królestwa Polskiego w latach 1860-1880, Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych, 1958, VII.
Łojek J., Myśliński J., Władyka W., Dzieje prasy polskiej, Warszawa1988.
Nawrot-Borowska M., Wybór materiałów ikonograficznych z zakresu edukacji domowej dzieci polskich w latach 1850-1914, [w:] Wychowanie, opieka, kształcenie: z badań nad wybranymi problemami edukacji w XX i XXI wieku, red. M. Brodnicki, E. Gorloff, A. Kołakowski, Toruń 2010.
Nawrot-Borowska M., Zabawy i zabawki dziecięce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku – wybrane problemy z wykorzystaniem grafik z epoki, Biuletyn Historii Wychowania, 2013, 30.
Nawrot-Borowska M., Zabawki dziecięce na grafikach dodatków modowych prasy kobiecej w XIX wieku, [w:] Zachować dla przyszłości. Sprawy szkolnictwa, oświaty i opieki w przekazie prasowym XIX i początków XX wieku, red. I. Michalska, G. Michalski, Łódź 2018.
Nowak-Mitura E., Początki fotografii w prasie polskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1895-1900, Warszawa 2015.
Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce. Część I. Od średniowiecza do XVIII wieku, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa 2002.
Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce. Część II. Stulecie XIX i XX, red. E. Mazur, Warszawa 2003.
Oktabiński K., Michał Elwiro Androlii, artysta południowo-wschodniego Mazowsza, Rocznik Mińsko-Mazowiecki, 2006, 14.
Pachocka A., Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku, Kraków 2009.
Pliszczyńska H., Więckowska H., Podręczny słownik bibliotekarza, Warszawa 1955.
Skalska M., Wartości wielkopolskich kalendarzy polskich i niemieckich przełomu XIX i XX wieku w aspekcie współczesnej turystyki kulturowej, Turystyka Kulturowa, 2009, 7.
Smolińska-Theiss B., Rozwój badań nad dzieciństwem. Przełomy i przejścia, Chowanna, 2010, 1.
Szablicka-Żak J., Rodzina w fotografii – historia mówiona obrazem. Kontekst historyczny i współczesny, Wychowanie w Rodzinie, 2013, 2 (t. VIII).
Szyndler B., Tygodnik ilustrowany „Kłosy” 1865-1890, Wrocław 1981.
Tomaszczuk Z., Łowcy obrazów. Szkice z historii fotografii, Warszawa 1993.
Turowska-Bar I., Polskie kalendarze XIX wieku: streszczenie, Łódź 1967.
Virginibus puerisque, tom II, Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku, red. E. Kula, M. Pękowska, Kielce 2012.
Walasek S., Opieka i wychowanie małego dziecka na łamach czasopism z przełomu XIX i XX wieku, Wrocław 2015.
Wiercińska J., Andriolli, świadek naszych czasów – listy i wspomnienia, Wrocław 1976.
Wnęk J., Dziecko w polskiej literaturze naukowej 1918-1939, Warszawa 2012.
Wokół pałacu i dworu. Z kolekcji Janusza Przewłockiego, Warszawa 2009.
Wzrastać w cieniu historii: dzieci i młodzież w instytucjach edukacyjnych w Polsce (1918-1989), red. E. Gorloff, Toruń 2015.
Zaleska Z., Czasopisma kobiece w Polsce. Materiały do historii czasopism, Warszawa 1938.
Zieliński J., Historia karty pocztowej, Krosno 1999.
Żdżarski W., Zaczęło się od Daugere’a. Szkice z dziejów fotografii XIX wieku, Warszawa 1977.
Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska-Łuczak K., Codzienność dziecięca opisana słowem i obrazem. Życie dziecka na ziemiach polskich od XVI do XVIII wieku, Warszawa 2012.
Życie prywatne Polaków w XIX wieku, tom V, Świat dziecka, red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź – Olsztyn 2016.